Tình hình nợ công trên thế giới

Nợ công là số tiền mà chính phủ vay mượn để tài trợ cho các khoản chi tiêu. Nhu cầu vay mượn xuất hiện khi nguồn thu từ thuế của chính phủ không đủ để đáp ứng chi phí cho các dịch vụ và dự án công.

Trong những năm gần đây, nợ công đã trở thành nỗi lo thường trực đối với các nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư và người dân trên toàn thế giới.

Mức nợ công cao có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe kinh tế của một quốc gia, cản trở tiềm năng tăng trưởng tương lai, kéo lãi suất lên cao và giảm khả năng ứng phó trong các thời kỳ khủng hoảng.

Trong giai đoạn đại dịch COVID-19, nhiều nước đã đẩy mạnh vay nợ để triển khai các biện pháp chống dịch và chương trình kích thích kinh tế quy mô lớn.

Hệ quả là tỷ lệ nợ công/GDP toàn cầu leo lên mức kỷ lục trong thời hiện đại là 98,9% trong năm 2020. Trong hai năm kế tiếp, các quốc gia đã nỗ lực giảm gánh nặng nợ nần, giúp tỷ lệ này giảm 10 điểm %.

Tuy nhiên, áp lực kinh tế từ chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump có nguy cơ khiến nhu cầu vay nợ của các nước gia tăng. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo trong tình huống tệ nhất, nợ công có thể vượt lên trên 117% GDP toàn cầu vào năm 2027 - mức cao nhất kể từ Chiến tranh Thế giới thứ hai.

So sánh nợ công của các quốc gia

Các quốc gia có quy mô nợ công lớn nhất thế giới đều là những nền kinh tế hàng đầu. Trong năm 2024, 5 nước dẫn đầu về nợ công lần lượt là Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Anh và Pháp.

Đây là điều dễ hiểu, bởi quy mô kinh tế lớn giúp các quốc gia này có thể duy trì mức nợ công cao mà không phải lo lắng về nguy cơ vỡ nợ trong tương lai gần. Nhờ sản lượng kinh tế dồi dào, chính phủ có được nguồn thu thuế ổn định và khả năng chi trả nợ tương đối tốt.

Việc so sánh số liệu tuyệt đối về nợ công của các quốc gia cho chúng ta thấy rõ những nước nào là “con nợ” lớn nhất trên thế giới. Song, để hiểu rõ tác động của nợ công đến tình hình tài khóa và sức khỏe của từng nền kinh tế, tỷ lệ nợ công/GDP là thước đo tốt hơn.

Dưới đây là 10 quốc gia có tỷ lệ nợ công/GDP cao nhất thế giới trong năm 2024, theo báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu của IMF.

Sudan

Sudan đứng đầu danh sách này với tỷ lệ nợ công/GDP vào khoảng 252%. Nguyên nhân chính khiến nợ của Sudan tăng vọt là xung đột quân sự kéo dài và các thách thức kinh tế nghiêm trọng.

Quốc gia châu Phi này lần đầu tiên vượt lên Nhật Bản để trở thành nước có tỷ lệ nợ/GDP cao nhất thế giới vào năm 2023, khi cuộc nội chiến Sudan bùng nổ.

Nhật Bản

Trong số những nền kinh tế phát triển, Nhật Bản có gánh nặng nợ công lớn nhất, tương đương 235% GDP. Khi nền kinh tế Nhật Bản trở nên đình trệ trong thập niên 1990, chính phủ đã triển khai một số chương trình khổng lồ để vực dậy tăng trưởng, bao gồm bán trái phiếu trả lợi suất thấp để giải cứu các ngân hàng và công ty bảo hiểm.

Những chính sách trên có thể đã giải cứu nền kinh tế Nhật Bản, nhưng chúng cũng khiến nợ của nước này tăng mạnh.

Sau đó, những rắc rối khác như thảm họa hạt nhân Fukushima năm 2011 và đại dịch COVID-19 đã cản trở nỗ lực giải quyết nợ công của các nhà lãnh đạo Nhật Bản.

Mỹ

Nền kinh tế số một thế giới cũng có tỷ lệ nợ/GDP ở mức cao, vào khoảng 123%. Con số này là hệ quả của nhiều năm chính phủ liên bang chi tiêu nhiều hơn thu, dẫn đến thâm hụt ngân sách. 

Giống Nhật Bản, nợ công của Mỹ cũng chứng kiến những giai đoạn tăng mạnh trong thời kỳ khủng hoảng. Trong quý I/2021, tỷ lệ này leo lên mức cao nhất mọi thời đại là 132,8% khi Washington ban hành những gói cứu trợ quy mô lớn để kích thích kinh tế hậu COVID-19.

Trung Quốc

Nợ công của Trung Quốc trong năm 2024 vào khoảng 16.559 tỷ USD, đứng thứ hai thế giới. Nhưng nhờ quy mô kinh tế lớn, tỷ lệ nợ/GDP của nước này chỉ vào khoảng 96%, xếp thứ 21 toàn cầu. Tuy nhiên, mức nợ công này cao hơn đáng kể so với năm 2014, khi tỷ lệ nợ/GDP là 41,5%.

Trong một thập kỷ qua, tỷ lệ nợ công của Trung Quốc tăng mạnh chủ yếu do nước này phụ thuộc nhiều vào đầu tư hạ tầng và bất động sản để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Những khoản đầu tư này thường được tài trợ bằng nợ do chính quyền địa phương phát hành.

Tuy nhiên, nhiều dự án đó lại không hiệu quả, dẫn đến việc nợ tăng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế.

Việt Nam

Trong năm 2024, nợ công của Việt Nam tương đương 34% GDP, xếp thứ 151 trên 186 quốc gia và nền kinh tế mà IMF thu thập dữ liệu. Con số này được coi là an toàn và thấp hơn nhiều so với mức trần 60% Quốc hội đề ra.

Báo cáo của Đoàn công tác Điều IV của IMF đánh giá Việt Nam có “không gian tài khóa dồi dào”, đồng nghĩa với việc chính phủ có khả năng tăng cường chi tiêu hoặc vay nợ để hỗ trợ nền kinh tế nếu cần thiết.

Mối nguy của nợ công

Hồi tháng 4/2025, bà Kristalina Georgieva, Tổng Giám đốc IMF, đã kêu gọi những nước mắc nợ lớn thực hiện các động thái quyết liệt nhằm khôi phục tính bền vững tài khóa.

Một trong những mối nguy cấp bách nhất về nợ công là chi phí thanh toán tiền lãi, đặc biệt là trong môi trường lãi suất tăng nhanh như hiện nay.

Ví dụ, tại Mỹ, trong 7 tháng tính đến tháng 4/2025, các khoản thanh toán lãi nợ vay đã trở thành hạng mục chi tiêu lớn thứ hai của chính phủ, chỉ thua kém ngân sách dành cho An sinh Xã hội.

Gánh nặng trả nợ ngày càng lớn, chính phủ sẽ càng có ít nguồn lực để tài trợ cho những dịch vụ công thiết yếu như y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng.

Như vậy, nợ công cao buộc các nước phải đưa ra những quyết định đánh đổi khó khăn và hạn chế năng lực đầu tư cho các dự án thúc đẩy tăng trưởng tương lai.

Về lâu dài, nợ công cao nhiều khả năng sẽ kéo lãi suất trong nền kinh tế đi lên, làm gia tăng chi phí vay của các hộ gia đình và doanh nghiệp.

Khi khu vực kinh tế tư nhân cắt giảm đầu tư do ngần ngại lãi cao, tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế sẽ chậm lại. Điều này đồng nghĩa với việc mức sống của thế hệ tương lai sẽ thấp hơn so với trường hợp nợ công thấp.

Một mối nguy lớn khác là nợ công cao khiến chính phủ khó đối phó với các cuộc khủng hoảng trong tương lai. Các nền kinh tế có mức nợ cao sẽ dễ bị tổn thương trước những cú sốc bất ngờ, ví dụ như suy thoái, đại dịch hay thảm họa tự nhiên, bởi phần lớn nguồn lực tài khóa của họ phải được sử dụng để chi trả nghĩa vụ nợ hiện hành.