Cuộc thi Dự án khởi nghiệp Xanh lần thứ 11 do BSA, Hội hàng Việt Nam Chất lượng cao, phối hợp của Vinamit và Trung Nguyên Legend vừa kết thúc. Là một giám khảo đi cùng cuộc thi thường niên này qua rất nhiều mùa, đồng thời là một chuyên gia kinh tế kỳ cựu, bà Phạm Chi Lan luôn có cái nhìn thấu đáo về những chuyển dịch của giới startup Việt Nam.

Startup Việt đã tương đối trưởng thành

Tổng kết, bà nhận xét rằng, cuộc thi năm nay có nhiều thay đổi hơn những năm trước. Năm ngoái, Vòng chung kết có 36 dự án đến từ nhiều tỉnh thành và một dự án có các sơ trong một nhà thờ chủ trì. Năm nay cũng có 36 startup khắp cả nước tham gia cuộc thi và một dự án là của các sư cô chùa Phổ Minh.

“Cuộc thi năm nay có nhiều dự án hay và tốt vượt trội hơn năm ngoái. Những startup tham gia trong giai đoạn đầu tiên cũng có những cái hay của họ ở thời điểm đó. Nhưng bây giờ thị trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, hơn cách đây 5 đến 10 năm rất nhiều. Việc tìm ra ý tưởng mới khả thi để khởi nghiệp đã rất khó khăn. Tuy nhiên, các startup đã tìm được.”, bà khích lệ. 

Ngoài ra, tất cả các startup đã chuẩn bị đầy đủ các thông tin cần thiết, như phân tích và đánh giá thị trường cũng như dự án của mình, nêu được điểm mạnh – điểm yếu, biết được cơ hội cũng như thách thức. Còn những năm trước, các giám khảo đã thường xuyên yêu cầu startup bổ sung thêm thông tin.

Cũng theo bà, các startup năm nay cũng đã nêu bật được những sáng tạo công nghệ hoặc kỹ thuật mà mình đang có, nhấn mạnh nhiều vào kinh tế tuần hoàn. Tiêu chí của cuộc thi là startup phải sử dụng tài nguyên bản địa để hướng tới nền “nông nghiệp xanh”, nên tất nhiên các dự án phải có ứng dụng công nghệ sinh học và xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn.

Hơn nữa, hầu hết dự án đều cố gắng thương mại hóa sản phẩm của mình nhằm chứng minh tính khả thi, chứ không chỉ đề cao công nghệ hay nói đến những mục tiêu cao xa phi thực tế. Nhiều dự án cũng ý thức rõ rằng mình phải hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng.

Ba điểm yếu lớn nhất của các startup Việt

Tuy nhiên, bà Phạm Chi Lan cũng chỉ ra ba điểm yếu của các startup tại cuộc thi nói riêng và trên thị trường nói chung.

Đầu tiên, mặc dù các startup đã đưa ra thông tin đầy đủ, nhưng chúng lại thiếu căn cứ và tính chính xác, không đáng tin cậy. Khi được hỏi về nguồn gốc của thông tin, nhiều Nhà sáng lập cho biết đã lấy trên mạng hoặc “AI trả lời vậy”.

 “Một startup đã trình bày rằng thị trường của mình rất lớn và rất tiềm năng vì AI – ChatGPT đã cho ra con số khổng lồ. Tuy nhiên, khi Ban giám khảo kiểm tra lại thông tin, thì thấy quy mô thị trường nhỏ. Vậy nên, các Nhà sáng lập phải rất cẩn thận với nguồn gốc thông tin khi tra cứu, nếu không sẽ có những ảo vọng nguy hiểm”, bà nêu ví dụ.

Cũng như thế, khi nói về các chứng nhận thì các startup phải trưng ra được bằng chứng.

Nếu nói rằng mình đã có chứng nhận An toàn vệ sinh thực phẩm hoặc đạt chuẩn VietGap/GlobalGap hay Organic, thì startup phải thực sự có chứng nhận chính thống; chứ không phải thích gì nói đó hay cảm nhận của bản thân. Không chỉ Ban giám khảo các cuộc thi khởi nghiệp hoặc các Cơ quan nhà nước có thể kiểm tra, mà người tiêu dùng cũng đòi hỏi doanh nghiệp phải có các chứng nhận đó.  

Theo quan điểm của bà, môi trường ở Việt Nam đang khá ô nhiễm, nên người tiêu dùng muốn biết cả nguồn gốc nguyên liệu của thực phẩm. Bắt buộc, các startup phải biết được đất, nước lẫn không khí ở vùng trồng của mình có nhiễm chì/kim loại nặng hoặc hóa chất độc hại hay không? Các thực phẩm làm từ nguyên liệu của mình có gây hại cho người tiêu dùng khi sử dụng chúng hay không? Tất nhiên, nếu câu trả lời là có, thì startup không được phép tiếp tục sản xuất hoặc bán hàng.

Thứ hai, là về khía cạnh nắm bắt – tuân thủ các quy định mới. Gần đây, nhiều doanh nghiệp thực phẩm nổi tiếng hoặc có lịch sử lâu đời cũng bị Nhà nước “thổi còi” vì không tuân thủ các quy định về công bố thông tin, như thông tin trên nhãn mác không trùng khớp với chất lượng, định lượng, thành phần của sản phẩm.

“Khi làm nhãn mác hoặc công bố thông tin sản phẩm, nếu có chỗ nào chưa hiểu rõ hoặc không biết thì startup cần tìm đến các chuyên gia hoặc đi hỏi cơ quan Nhà nước. Tất cả những gì doanh nghiệp công bố ra thị trường phải minh bạch, có căn cứ, để sẵn sàng giải trình. Biết đâu, các đối thủ cạnh tranh đang nhìn chằm chằm vào bạn để bắt lỗi.”, bà cảnh tỉnh.

Thứ ba, là vấn đề tài chính. Rất nhiều dự án tham dự cuộc thi có nhu cầu huy động vốn.

Các startup thường có nguồn lực tài chính không lớn, nhưng không ít Nhà sáng lập khá tham lam khi cái gì cũng muốn làm. Và vì không tập trung vào mảng kinh doanh cốt lõi nên không có khả năng liên tục đổi mới sáng tạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh qua thời gian. Các startup cần phải kiểm soát tốt dòng tiền, tập trung nguồn lực vào những chỗ cần thiết, cắt hết những khoản dư thừa không quá hoặc chưa cấp thiết.

Theo bà, các nhà đầu tư sẽ không đầu tư vào những dự án mà đội ngũ lãnh đạo không có khả năng quản lý tài chính.

Trong suốt cuộc thi, không ít lần Ban giám khảo đã hỏi các startup là “bước đi ban đầu ra thị trường của bạn đã hợp lý, vậy tại sao lại không tập trung vào sản phẩm chào sân mà đầu tư giàn trải để ra thêm các sản phẩm mới?”. Vì rõ ràng, sản phẩm đầu tiên và cốt lõi của startup vẫn chưa thật sự đứng vững trên thị trường.

Hiện các startup Việt vẫn chưa làm tốt câu chuyện liên kết với nhau hoặc với các doanh nghiệp cùng ngành. Trên thị trường, không thiếu những đàn anh hoặc tiền bối sẵn sàng chìa tay ra giúp đỡ để startup có thể đi xa hơn như xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. Ví dụ như CEO Nguyễn Đình Tùng của Vina T&T hay Chủ tịch Nguyễn Lâm Viên đến từ Vinamit.

“Khi muốn xuất khẩu, nếu đồng hành với những doanh nghiệp đã thành công trong lĩnh vực này, các startup sẽ có sức mạnh lớn hơn lúc đi riêng.”, bà Phạm Chi Lan khẳng định.

Cuối cùng, bà muốn nhắn nhủ đến các startup Việt rằng, muốn sống sót và thành công, các Nhà sáng lập phải cố gắng hơn 100% sức lực của bản thân, phải chấp nhận hy sinh ở một vài khía cạnh vì “no pain, no gain” và đừng bao giờ bỏ cuộc. Nhà vô địch America’s Got Talent năm nay là Jessica Sanchez đã đạt ước mơ vô địch ở tháng thứ 9 của thai kỳ, sau 20 năm không bỏ cuộc và nhận giải thưởng một triệu USD.