Chỉ còn hơn một tháng nữa là sẽ đến thời điểm hết 90 ngày hoãn áp dụng thuế đối ứng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra với nhiều quốc gia, trong đó Việt Nam bị áp mức 46%. Để đàm phán về nội dung này, ngày 19 - 22/5/2025, Việt Nam đã tham gia vòng đàm phán lần thứ 2 Hiệp định song phương về Thương mại đối ứng với Mỹ. 

Mặc dù kết quả của vòng đàm phán này chưa được công bố nhưng theo Bộ Công Thương, Việt Nam và Mỹ đã đạt tiến bộ tích cực, xác định các nhóm vấn đề đạt được đồng thuận hoặc quan điểm đã gần nhau, các nhóm vấn đề cần tiếp tục thảo luận để đi đến thống nhất trong thời gian tới.

Mặc dù vậy, không thể phủ nhận những tác động tiêu cực của các chính sách thuế quan đang bao trùm và ảnh hưởng đến nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Hai kênh tác động chính của chính sách thuế quan

Bình luận về những tác động của chính sách thuế quan do Mỹ đưa ra tại phiên thảo luận với chủ đề "Những thay đổi chính sách vĩ mô đang vẽ lại bản đồ đầu tư", nằm trong khuôn khổ Diễn đàn Đầu tư VIF 2025 Mid-Year Update ngày 3/6, PGS. TS. Phạm Thế Anh, Trưởng Khoa kinh tế học, Trường Đại học kinh tế Quốc dân cho rằng chính sách thuế quan không chỉ làm giảm tăng trưởng kinh tế thế giới mà còn tác động trực tiếp tới tất cả các quốc gia có mối quan hệ thương mại với Mỹ, trong đó có Việt Nam.

Theo ông, có hai kênh chịu tác động chính từ chính sách thuế quan của Mỹ là thương mại - đầu tư và thị trường tài chính.

Mô hình kinh tế Việt Nam là tăng trưởng nhờ xuất khẩu bằng việc thu hút đầu tư vào các lĩnh vực chế biến, chế tạo. Do đó, thuế quan tạo ra sự bất định khiến những ngành nghề chịu thuế suất cao ảnh hưởng trực tiếp.

Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư vào Việt Nam bị ảnh hưởng. "Chính sách thuế hiện nay rất bất định khiến dòng vốn đầu tư bị tạm dừng, ngưng trệ bởi chúng ta không biết được cuối năm nay và sang năm sau, chính sách thuế thay đổi như thế nào", chuyên gia phân tích.

Ít nhất dòng vốn đầu tư vào Việt Nam và các quốc gia khác sẽ ngừng lại để chờ kết quả đàm phán. Tương lại phải rõ ràng, bớt bất ổn thì dòng vốn mới an tâm vào đầu tư lâu dài.

Với Việt Nam, hiện chưa thấy tín hiệu cho thấy dòng vốn bị rút khỏi Việt Nam, tổng vốn FDI cam kết đầu tư vào Việt Nam vẫn có sự tăng trưởng, tuy nhiên các tập đoàn này có hiện thực hoá khoản đầu tư đã đăng ký hay không thì phải chờ kết quả đàm phán.

Kênh thứ hai chịu tác động của chính sách thuế quan này là thị trường tài chính. Khi đưa ra các chính sách áp thuế, chính quyền Tổng thống Trump mong muốn rằng gánh nặng thuế sẽ do nước ngoài chi trả nhưng thực tế người tiêu dùng Mỹ sẽ phải chịu một phần thuế quan đó.

Có thể 1, 2 tháng vừa rồi giá cả chưa bị ảnh hưởng nhiều nhưng trong các tháng tới nếu như mức thuế cao được áp dụng thì chắc chắn sẽ khiến cho giá cả tại Mỹ tăng trở lại, dẫn tới áp lực lạm phát, từ đó chính sách tiền tệ của Mỹ phải tiếp tục thắt chặt, lãi suất neo cao.

Điều này khiến các thị trường tài chính như Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng rất nặng, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam muốn duy trì ổn định tỷ giá và hạ lãi suất để thúc đẩy tăng trưởng trong nước.

"Đối với việc ngành nghề nào sẽ bị ảnh hưởng nặng nề từ thuế đối ứng thì tôi cho rằng vẫn phải đợi chờ kết quả đàm phán cuối cùng. Song, tôi nghiêng về kịch bản tương đối tích cực và so sánh tương quan với các quốc gia nhập khẩu, xuất khẩu các mặt hàng tương tự như Việt Nam để có đánh giá tốt hơn. Hiện tại về cơ bản tất cả ngành hướng ra nghề xuất khẩu và đặc biệt là những ngành nghề có đầu tư nước ngoàiđều ảnh hưởng.

Tăng tỷ lệ nội địa hoá bằng ưu đãi thuế

Với mục tiêu tăng trưởng GDP 8% năm 2025, chuyên gia cho rằng mục tiêu này rất thách thức nhưng Chính phủ vẫn có những giải pháp để cải thiện tăng trưởng. Động lực hiện nay đối với tăng trưởng trong nước hiện nay không có gì khác ngoài đầu tư công và các doanh nghiệp, ngành nghề trong nước phải bám theo đó.

Muốn đầu tư công của Chính phủ có tốc độ lan toả, tác động thúc đẩy, kéo tư nhân cùng tăng trưởng thì phải tập trung vào những dự án trọng điểm, cơ sở hạ tầng có sự lan toả cao. 

Đặc biệt, phải kéo được tỷ lệ nội địa hoá, tức là kéo được doanh nghiệp trong nước tham gia vào các dự án đầu tư công. Nếu thực hiện các dự án đầu tư công mà để doanh nghiệp nước ngoài cung cấp nguyên vật liệu... thì sức lan toả đối với nền kinh tế nội địa sẽ rất kém, ông Thế Anh nhấn mạnh.

Cùng với đó, các doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động tỷ lệ nội địa hoá và xuất xứ hàng hoá. Trong việc đàm phán thuế quan hiện nay, vấn đề liên quan để tỷ lệ nội địa hoá của sản phẩm sẽ là một điều kiện để đàm phán.

"Nếu Chính phủ thực sự muốn kéo khu vực tư nhân tham gia sâu, đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng thì cần có chính sách, ưu đãi về thuế liên quan đến tỷ lệ nội địa hoá trong các sản phẩm", chuyên gia đề xuất.

Đơn cử như ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp bằng cách áp các mức thuế khác nhau với các tỷ lệ nội địa hoá khác nhau. Các doanh nghiệp cần chủ động trong việc tránh đội lốt xuất xứ hàng hoá, chủ động trong việc nâng cao tỷ lệ nội địa hoá sẽ tránh rủi ro thuế quan.