Như tất cả các ngành nghề trên thế giới, ngành thép Việt Nam cũng đang phải đối mặt với thách thức về giảm phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm môi trường và tiến tới Net Zero. Với những doanh nghiệp thép đang có tỷ trọng xuất khẩu lớn vào các thị trường khó tính như châu Âu hay Mỹ, điều này càng bức thiết.

Với ngành thép, ngoài sản xuất, thì logistics cũng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng, bởi đặc thù hàng hóa cồng kềnh và siêu nặng, vừa tốn nhiều phương tiện vừa tốn nhiều thời gian. Vậy nên, giảm phát thải trong logistics sẽ đóng góp đáng kể vào hành trình tiến tới Net Zero của các doanh nghiệp thép nói riêng và ngành thép nói chung.

Bà Nguyễn Thị Lệ Ninh – Giám đốc Bộ phận Dịch vụ Dầu khí và Hàng rời Công ty CP Vantage Logistics (VLC), với nhiều năm kinh nghiệm trong ngành logistics, đã có nhiều chia sẻ bổ ích về vấn đề này trong Hội thảo Ngành thép Việt Nam 2025 do Mysteel tổ chức vào 7/11.

Vantage Logistics là một doanh nghiệp logistics toàn cầu, có hầu hết dịch vụ cơ bản phục vụ cho nhiều ngành hàng. Tại thị trường Việt Nam, Vantage Logistics có 350 nhân viên.

Chi phí vận tải của ngành thép là đặc biệt lớn

Hiện ngành thép Việt Nam và thế giới có ba cách phân phối chính. Phân phối Trực tiếp từ nhà máy sản xuất với nguồn hàng lớn đến khách hàng (công trường/kho) nơi tiêu thụ trực tiếp.

Phân phối qua Trung tâm dịch vụ: sản phẩm từ nhà máy sản xuất hàng khối sẽ được vận chuyển đến trung tâm dịch vụ hoặc điểm tập trung để lưu trữ kèm theo cắt xẻ/phân loại, sau đó sẽ đến tay khách hàng lẻ/dự án nơi tiêu thụ linh hoạt.

Giao hàng Just-in-Time: yêu cầu đơn hàng (khách hàng) phải dự báo/đặt hàng trước, sau đó sản phẩm thép sẽ được đưa đến trung tâm dịch vụ nhằm chuẩn bị/bốc xếp, sau đó sẽ được đưa đến khách hàng lẻ/dự án là điểm sử dụng.  

“Chi phí logistics trong ngành thép là rất lớn, là tổng hòa của 5 loại chi phí chính sau. Đầu tiên là chi phí vận tải – thường chiếm tỷ trọng lớn nhất, bao gồm vận chuyển bằng đường bộ, đường sắt hoặc đường biển. Thứ hai là chi phí kho bãi và lưu trữ – chi phí tồn kho, chi phí cơ sở vật chất.

Thứ ba là chi phí xếp dỡ – bốc xếp, thiết bị nâng hạ, xử lý hàng hóa. Thứ tư là chi phí tồn kho – vốn lưu động bị chiếm dụng, bảo hiểm, khấu hao. Cuối cùng là chi phí xử lý đơn hàng – chi phí hành chính, hệ thống quản lý.”, bà nêu cụ thể.

Cũng theo bà, logistics cho ngành thép tại Việt Nam có rất nhiều thách thức. Vì các sản phẩm thép có đặc thù nặng và cồng kềnh nên yêu cầu phải có thiết bị chuyên dụng để bốc xếp, vận chuyển. Hơn nữa, do tỷ lệ trọng lượng so với giá trị chênh lệch quá cao, kéo theo chi phí vận tải đặc biệt lớn. Ngoài ra, mặc dù hạ tầng logistics của Việt Nam đang dần được cải thiện nhưng vẫn chưa đồng bộ.

Biến động giá vùng miền (Bắc, Trung, Nam) tạo thêm chi phí điều phối cho các công ty logistics và doanh nghiệp trong ngành thép. Theo đó, không những biểu phí của mỗi cảng biển lớn ở miền Bắc chênh lệch nhau, mà biểu phí của các cảng biển trong một thành phố như Hải Phòng với Đình Vũ – Lạch Huyện, cũng không đồng nhất.

Vậy nên, chỉ những hãng logistics kinh nghiệp nhất mới biết cách giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Các phương tiện – dịch vụ “vận tải xanh” cũng đang dần có mặt ở Việt Nam

Về chiến lược của VLC trong giảm “dấu chân carbon” có hai phần: các giải pháp logistics cho “thép xanh” - VLC phải tối ưu tất cả mọi mặt trong chuỗi vận chuyển – kho bãi; và thực hành chuỗi cung ứng thép xanh.

Về tối ưu hóa vận tải - vận hành: công ty đang ứng dụng dụng công nghệ TMS/AI để lập kế hoạch tuyến đường ngắn và tiết kiệm nhiên liệu nhất, giúp giảm quãng đường rỗng và chi phí nhiên liệu. Bên cạnh đó, các công ty logistics cần gom hàng cho các lô thép có cùng điểm đến, nhằm nâng cao hệ số tải (Load Factor) và hạn chế xe chạy rỗng.

“Mục tiêu cuối cùng là có thể tăng hiệu quả vận hành các tuyến trọng điểm, giảm tiêu hao nhiên liệu và lượng phát thải CO2/tấn hàng vận chuyển.”, bà Lệ Ninh giải thích.

Về lựa chọn phương thức vận tải xanh: công ty có thể ưu tiên khai thác vận tải đa phương thức – kết hợp đường bộ, đường thủy nội địa và ven biển nhằm giảm phụ thuộc vào vận tải đường bộ.

Các doanh nghiệp có thể ưu tiên vận chuyển bằng sà lan hoặc tàu thủy đối với lô hàng thép khối lượng lớn, giúp giảm phát thải đến 60–80% so với vận tải đường bộ trên các tuyến dài. Tăng tỷ lệ sử dụng phương thức vận tải thay thế thân thiện môi trường ở những khu vực có hạ tầng phù hợp. 

Theo quan sát của bà, hiện nhiều doanh nghiệp thép và công ty logistics tại Việt Nam đang chuyển từ vận tải bằng xe đường dài sang sà lan hoặc tàu thủy. 

Hiện có một doanh nghiệp ở châu Âu đang chào hàng sà lan điện với VLC. Sau khi thăm dò khách hàng, VLC đã phản hồi với đối tác châu Âu rằng, công ty muốn biết với sà lan điện, thì “mức giá vận chuyển sẽ như thế nào?”, và “nếu đang chạy mà hết điện thì sẽ sạc ra sao?” trước khi quyết định nhập hay không nhập.

VLC hy vọng phản hồi của đối tác châu Âu sẽ tích cực. Sà lan điện sẽ rất thích hợp cho những chuyến vận chuyển thép từ các cảng chính đến các ICD trên cạn.

Vào tháng 7/2025, Tập đoàn vận tải biển CMA CGM (Pháp) cho biết hãng đang trong quá trình đóng mới chiếc sà lan điện 100% được thiết kế riêng cho điều kiện khai thác tại Việt Nam và cũng là chiếc đầu tiên thuộc dạng này ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương. 

Cũng theo bà, một doanh nghiệp logistics của Nhật Bản đang có kế hoạch hạ thủy một tàu chở hàng sử dụng một phần năng lượng gió để hoạt động vào cuối 2025. Khi một phương tiện vận tải giảm thiểu tỷ trọng sử dụng nhiên liệu hóa thạch thì sẽ giảm được phát thải.

Với nhiều phương thức khác nhau, như sử dụng năng lượng mặt trời hoặc năng lượng sinh học, nhiều tàu biển của Nhật Bản hoặc Australia đã giảm thiểu việc sử dụng năng lượng hóa thạch từ 7% đến 15%. Tại Việt Nam, nhiều công ty logistics đã có các dịch vụ vận chuyển xanh như thế này – đặc biệt cho xuất khẩu, nếu doanh nghiệp muốn thì có thể lựa chọn. 

Về nâng cao hiệu quả sử dụng nhiên liệu: doanh nghiệp có thể triển khai hướng dẫn lái xe tiết kiệm nhiên liệu (Eco-Driving) trong đội xe nội địa; như hạn chế chạy không tải, điều chỉnh tốc độ ổn định, giảm hao mòn thiết bị. Duy trì đội xe đáp ứng tiêu chuẩn khí thải Euro IV/V theo lộ trình chuyển đổi của Việt Nam. Và định kỳ bảo dưỡng kỹ thuật và kiểm soát tiêu hao nhiên liệu nhằm tối ưu chi phí vận hành và giảm phát thải.

Bà cho biết thêm, dù Việt Nam chưa có sà lan chạy bằng điện, nhưng nhiều đội lái sà lan ở Việt Nam đang tiên phong sử dụng điện mặt trời cho sinh hoạt hàng ngày. Đây cũng là một phương thức giúp giảm phát thải trong logistics.  

Về tối ưu hóa kho bãi: doanh nghiệp nên thiết kế sơ đồ kho hợp lý cho hàng thép nhằm giảm quãng đường di chuyển nội bộ, tăng năng suất bốc xếp. Các kho bãi cũng cần ứng dụng hệ thống chiếu sáng và điều hòa tiết kiệm năng lượng, sử dụng thiết bị nâng hạ tiêu chuẩn tiết kiệm điện. Tất cả nhằm giảm tiêu thụ năng lượng trên mỗi tấn thép xử lý, hướng đến mô hình “Green Hub” – kho vận xanh thân thiện môi trường.

Với chuyển đổi xanh trong ngành thép, doanh nghiệp không đi một mình mà sẽ có sự đồng hành của Chính phủ và các tổ chức xã hội trong ngành.

Chiến lược phát triển ngành thép Việt Nam 2030 – 2050 sẽ hướng tới hiệu quả năng lượng – giảm phát thải theo Chiến lược tăng trưởng xanh; với mục tiêu giảm 20% cường độ phát thải CO2/tấn thép đến năm 2030. Chính phủ đang khuyến khích đầu tư công nghệ luyện thép sạch, sử dụng năng lượng tái tạo.

Với các chính sách và cơ chế hỗ trợ chuyển đổi xanh như tín dụng - đầu tư xanh ưu tiên cho dự án công nghệ tiết kiệm năng lượng. Ngoài ra, thị trường tín chỉ carbon trong nước dự kiến vận hành từ 2028.

Ngược lại, doanh nghiệp ngành thép – đặc biệt có xuất khẩu phải tuân thủ quy định quốc tế như CBAM (EU); kê khai lượng phát thải CO2 trong sản phẩm. Phần các công ty logistics như VLC sẽ hỗ trợ khách hàng theo dõi và báo cáo dấu chân carbon logistics, đáp ứng yêu cầu CBAM.