Kể từ khi bắt đầu áp dụng vào năm 2009 đến nay, Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đã trải qua ba lần sửa đổi, từ mức 4 triệu đồng/tháng lên 11 triệu đồng/tháng với bản thân người nộp thuế và mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc tăng từ 1,6 triệu đồng/tháng lên 4,4 triệu đồng/tháng.

Hiện tại, có nhiều ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh này đã không còn phù hợp với thực tế, cần sớm nghiên cứu điều chỉnh để tương xứng với mức sống của người dân khi chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao.

Đề xuất mức giảm trừ gia cảnh 20 - 25 triệu đồng/tháng

Tại hội thảo với chủ đề "Luật Thuế thu nhập cá nhân - Đảm bảo công bằng, thúc đẩy tăng trưởng" do Báo Lao động tổ chức mới đây, PGS. TS. Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân nhấn mạnh, mức giảm trừ gia cảnh hiện vẫn đang là một chủ đề nóng và cần được xem xét điều chỉnh sao cho phù hợp với tình hình kinh tế và đời sống của người dân.

Hiện nay, thuế TNCN tại Việt Nam được thu theo quy định với 10 nhóm thu nhập khác nhau. Trong đó, nhóm mang lại nguồn thu lớn nhất chủ yếu đến từ tiền lương, tiền công, tức là thu nhập từ lao động. Ngoài ra, một phần không nhỏ đến từ hoạt động kinh doanh của hộ cá thể. Đây là nguồn thu quan trọng nhất, đóng góp phần lớn vào tổng thu ngân sách từ thuế TNCN.

Sau đó, các nhóm thu nhập tiếp theo mang lại nguồn thu đáng kể bao gồm thu nhập từ hoạt động kinh doanh chứng khoán và chuyển nhượng bất động sản.

Theo ông Nghị, khi điều chỉnh thuế TNCN, cần chú ý đến những nguồn thu chiếm tỷ trọng lớn nhất, cụ thể là tiền công, tiền lương, chứng khoán, hoạt động kinh doanh và bất động sản.

Riêng đối với hoạt động kinh doanh hộ cá thể, từ ngày 1/1/2026, ngưỡng doanh thu chịu thuế của đối tượng này được nâng lên 200 triệu đồng/năm, tương đương với mức thu nhập khoảng 18 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, mức giảm trừ gia cảnh hiện tại chỉ ở mức 11 triệu đồng/tháng, cho thấy sự bất hợp lý trong quy định hiện hành.

Vị chuyên gia này cho biết, theo các nghiên cứu về phân phối thu nhập, mức thu nhập phổ biến nhất của người lao động hiện nay rơi vào khoảng 8.400 - 10.500 USD/năm, tức khoảng 20 - 25 triệu đồng/tháng. Từ đó, ông cho rằng mức giảm trừ gia cảnh phải nằm trong khoảng 20 - 25 triệu đồng/tháng, thay vì 18 triệu đồng/tháng như một số đề xuất hiện nay.

Bên cạnh đó, ông cũng lưu ý việc xác định mức giảm trừ gia cảnh cần dựa trên các yếu tố như chỉ số giá tiêu dùng (CPI) để phản ánh lạm phát, thu nhập bình quân đầu người và mức lương tối thiểu. Nếu các chỉ số này tăng đáng kể, mức giảm trừ gia cảnh cũng cần được điều chỉnh tương ứng, thay vì giữ nguyên trong thời gian dài.

Cần xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh hàng năm

Cũng liên quan đến vấn đề này, PGS.TS. Lê Xuân Trường, Trưởng khoa Thuế, Học viện Tài chính nêu rõ, quy định giảm trừ xuất phát từ quan điểm đánh thuế TNCN phải đảm bảo sau khi nộp thuế, người nộp thuế có thu nhập để trang trải cuộc sống ở mức trung bình của xã hội. 

Điều này có nghĩa là, xác định mức giảm trừ sao cho sau khi nộp thuế cho nhà nước thì người nộp thuế đảm bảo cuộc sống ở mức cần thiết trung bình xã hội, từ đó đảm bảo công bằng trong điều tiết thu nhập của dân cư và đảm bảo đời sống cho người nộp thuế. Tức là phần thu nhập còn lại để đảm bảo cuộc sống của người nộp thuế là phần giảm trừ gia cảnh cộng với phần thu nhập còn lại sau khi nộp thuế của phần vượt trên mức giảm trừ gia cảnh.

Nêu dẫn chứng từ một số nước như Singapore, Anh hay Indonesia, ông Trường cho biết khi tính thuế TNCN, tất cả các nước đều cho giảm trừ bản thân người nộp thuế. Mức giảm trừ bản thân có nhiều khác biệt giữa các nước, tương đương khoảng từ 0,03 lần đến xấp xỉ 1 lần GDP bình quân đầu người. Mức giảm trừ gia cảnh (bao gồm cả người phụ thuộc) tương đương khoảng từ 0,1 lần đến 2 lần GDP bình quân đầu người.

Ở các nước đang phát triển thì mức giảm trừ gia cảnh so với GDP bình quân đầu người thường cao hơn ở các nước phát triển. Đối tượng được giảm trừ đối với người phụ thuộc phổ biến nhất là vợ, chồng, con, cha, mẹ của người nộp thuế. Một số nước áp dụng giảm trừ thêm cho bản thân người nộp thuế hoặc người phụ thuộc là người khuyết tật.

Bên cạnh đó, xu hướng xác định mức giảm trừ gia cảnh định kỳ hàng năm cũng đang được mở rộng áp dụng ở một số nước trên thế giới.

So sánh mức giảm trừ gia cảnh của bản thân người nộp thuế trên GDP bình quân đầu người với các nước khác, ông Trường đánh giá mức giảm trừ của Việt Nam đang ở mức trung bình khá. Theo ông, với mong muốn cải thiện đời sống người dân, nếu nâng mức giảm trừ gia cảnh lên, tức là số người nộp thuế sẽ ít đi, những người phải nộp cũng sẽ phải nộp thuế ít đi.

Tuy nhiên, chuyên gia cũng lưu ý việc xác định mức giảm trừ gia cảnh sao cho phù hợp, công bằng cần xét nhiều yếu tố có liên quan khác như các mức thuế suất cụ thể và các ngưỡng trong biểu thuế, các khoản giảm trừ khác ngoài giảm trừ gia cảnh, GDP theo ngang giá sức mua,…

Theo đó, PGS. TS. Lê Xuân Trường đã đưa ra một số đề xuất đối với việc sửa đổi Luật Thuế TNCN. Cụ thể, ông Trường cho rằng, trong khoảng 5 năm tới, Việt Nam vẫn ở nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình, do đó cần chấp nhận xác định mức giảm trừ gia cảnh tương đối cao so với GDP.

Bên cạnh đó, với biến động chỉ số giá tiêu dùng (CPI) từ năm 2020 đến nay, ông kiến nghị Bộ Tài chính nghiên cứu đề xuất giảm trừ gia cảnh ngay trong năm nay chứ không đợi sửa Luật. Ông cũng đề nghị thực hiện xác định mức giảm trừ gia cảnh hàng năm cho phù hợp và giao quyền cho Chính phủ quyết định việc này. 

Ngoài ra, cần nghiên cứu kinh nghiệm từ các nước để bổ sung giảm trừ cho đối tượng người nộp thuế là người khuyết tật.

Mức giảm trừ gia cảnh quá cao sẽ làm mờ vai trò của thuế TNCN

Trước đó, tại Tờ trình gửi Chính phủ đề nghị xây dựng Luật Thuế TNCN (thay thế) hồi tháng 11/2024, Bộ Tài chính cho biết, với mức giảm trừ gia cảnh như quy định hiện hành thì người có thu nhập từ tiền lương, tiền công ở mức 17 triệu đồng/tháng (nếu có một người phụ thuộc) hay mức 22 triệu đồng/tháng (nếu có hai người phụ thuộc) sau khi trừ các khoản bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp,... cũng chưa phải nộp thuế TNCN.

Bộ Tài chính nêu rõ, theo Báo cáo khảo sát mức sống dân cư năm 2023 của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê, Bộ Tài chính), thu nhập bình quân đầu người/tháng của Việt Nam trong năm 2023 (theo giá hiện hành) là 4,96 triệu đồng và nhóm hộ có thu nhập cao nhất có thu nhập bình quân là 10,86 triệu đồng/tháng/người.

Theo đó, mức giảm trừ cho người nộp thuế hiện nay bằng hơn 2,21 lần so với mức thu nhập bình quân đầu người, cũng cao hơn nhiều so với mức phổ biến mà các nước đang áp dụng, tương đương thu nhập bình quân của nhóm 20% dân số giàu nhất.

Bộ Tài chính cho biết, thời gian qua có ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh vẫn còn thấp, nhưng cũng có ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh hiện nay không thấp khi so sánh với mặt bằng chung về mức sống, thu nhập của người dân hiện nay, có nhiều người lao động hiện đang có thu nhập chưa đến mức phải nộp thuế. 

Ngoài ra, cũng có ý kiến cho rằng, cần quy định mức giảm trừ gia cảnh theo mức lương tối thiểu vùng, mức giảm trừ gia cảnh ở các đô thị, thành phố lớn cần phải cao hơn ở khu vực nông thôn, miền núi do chi phí đắt đỏ hơn. Mặt khác, cũng có ý kiến cho rằng phải có chính sách thuế điều tiết cao hơn đối với cá nhân ở các đô thị, thành phố lớn để hạn chế nhập cư, di dân vào các đô thị lớn...

Theo Bộ Tài chính, quy định về giảm trừ trước khi tính thuế đảm bảo nguyên tắc cá nhân cần phải có một mức thu nhập nhất định nhằm đáp ứng được nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Vì thế, thu nhập trên ngưỡng này mới phải nộp thuế. Việc áp dụng các khoản giảm trừ còn hướng tới mục tiêu loại trừ các đối tượng có thu nhập thấp ra khỏi diện phải nộp thuế TNCN. 

Mặt khác, Bộ Tài chính khẳng định, mức giảm trừ gia cảnh hiện hành của Việt Nam đã được áp dụng từ năm 2020 đến nay nên cũng cần thiết phải rà soát, đánh giá lại để đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung phù hợp với các điều kiện mới.

Tuy nhiên, Bộ Tài chính lưu ý, mức giảm trừ gia cảnh cụ thể cần được nghiên cứu, tính toán một cách kỹ lưỡng, bởi nếu mức giảm trừ quá cao sẽ làm mờ vai trò của chính sách thuế TNCN trong việc thực hiện các chức năng của sắc thuế này là đảm bảo công bằng xã hội và điều tiết thu nhập, vô hình sẽ đưa chính sách thuế TNCN trở lại “chính sách thuế đối với người có thu nhập cao” như giai đoạn trước đây. 

Đồng thời, Bộ Tài chính cũng đề xuất cân nhắc nghiên cứu phương án giao Chính phủ quy định mức giảm trừ gia cảnh để đảm bảo linh hoạt, chủ động điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn.