Nhiều người Việt Nam định cư ở nước ngoài mong muốn trở về Việt Nam sinh sống lâu dài nhưng gặp không ít trở ngại về pháp lý và thủ tục hành chính. Trong đó, việc chưa có căn cước công dân đang trở thành rào cản lớn nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng an cư và tham gia các giao dịch dân sự trong nước.

Thực tế tại các buổi đối thoại với cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài cho thấy, không ít kiều bào dù đã có quốc tịch Việt Nam hoặc mong muốn hồi hương ổn định cuộc sống nhưng chưa được cấp căn cước công dân. Trong khi đó, hầu hết giao dịch hiện nay, từ ngân hàng, tài chính đến ký kết hợp đồng và mua bán bất động sản, đều gắn với loại giấy tờ này. Việc thiếu căn cước khiến nhiều nhu cầu sinh hoạt và đầu tư cơ bản không thể triển khai.

Bên cạnh đó, thủ tục liên quan đến quốc tịch cũng là một rào cản đáng kể. Với các trường hợp mang hai quốc tịch hoặc đã từng thôi quốc tịch Việt Nam, quá trình phục hồi hoặc nhập lại quốc tịch vẫn còn phức tạp, yêu cầu nhiều loại giấy tờ và thời gian xử lý kéo dài. Việc này khiến tiến trình cấp căn cước công dân bị chậm trễ, kéo theo hàng loạt vướng mắc trong việc hoàn thiện hồ sơ pháp lý để sinh sống và làm ăn tại Việt Nam.

Dù chính sách cho phép người Việt Nam định cư ở nước ngoài được sở hữu nhà ở tại Việt Nam đã có nhiều điểm cởi mở hơn so với trước, song việc triển khai trên thực tế chưa đồng bộ giữa các địa phương và chủ đầu tư. Nhiều kiều bào lo ngại về tính pháp lý của dự án, quyền sở hữu lâu dài cũng như thời hạn ghi trên giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở.

Trong thực tế, vẫn còn những trường hợp kiều bào phải nhờ người thân trong nước đứng tên mua nhà. Giải pháp này tiềm ẩn rủi ro pháp lý và nguy cơ phát sinh tranh chấp, nhất là với các tài sản có giá trị lớn và thời gian sở hữu kéo dài.

Tại talkshow “Tạo cơ hội để kiều bào an cư tại quê nhà” do Báo Tuổi Trẻ phối hợp Hội Liên lạc với người Việt Nam ở nước ngoài TP HCM tổ chức chiều 14/12, nhiều câu hỏi của kiều bào gửi về liên quan đến điều kiện định cư lâu dài tại Việt Nam. Trong đó, vấn đề căn cước công dân được quan tâm nhiều nhất.

Nhiều kiều bào đang sinh sống tại Pháp, Mỹ, Canada cho biết họ mong muốn trở về Việt Nam ổn định cuộc sống nhưng gặp khó do chưa có căn cước công dân. Việc cấp căn cước hiện mới được triển khai trong nước, chưa thực hiện tại các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, khiến nhiều người phải sắp xếp thời gian về nước nhiều lần để hoàn tất thủ tục.

Luật sư Lâm Quang Quý, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ kiều bào TP HCM, cho biết căn cước công dân hiện là giấy tờ nền tảng, có vai trò quyết định trong hầu hết giao dịch dân sự, đặc biệt là giao dịch tài chính – ngân hàng trong bối cảnh chuyển đổi số.

Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, dù kiều bào đã có quốc tịch Việt Nam nhưng nếu chưa có căn cước công dân thì vẫn không thể mở tài khoản thanh toán trực tuyến. Các giao dịch trực tiếp tại quầy có thể thực hiện, song các giao dịch số yêu cầu phải có dữ liệu tích hợp trên căn cước, bao gồm thông tin sinh trắc học, mới đủ điều kiện triển khai.

Luật sư Lâm Quang Quý cho biết, với những trường hợp kiều bào chưa từng thôi hoặc chưa bị tước quốc tịch Việt Nam, có thể liên hệ cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam tại nước sở tại để xin xác nhận quốc tịch và đề nghị cấp hộ chiếu Việt Nam. Sau khi có hộ chiếu, người dân về nước để làm thủ tục cấp căn cước công dân tại cơ quan công an nơi cư trú.

Theo quy định hiện hành của Bộ Công an, việc cấp căn cước công dân mới chỉ triển khai trong nước. Trường hợp không có địa chỉ thường trú tại Việt Nam, trên căn cước vẫn có thể ghi địa chỉ cư trú ở nước ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình triển khai vẫn gặp một số vướng mắc, nhất là trong khâu thu thập và đồng bộ dữ liệu cá nhân, sinh trắc học, khiến nhiều hồ sơ chưa được giải quyết dứt điểm.

Đại diện Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam nhận định, hành lang pháp lý hiện nay đã có nhiều chuyển biến tích cực so với giai đoạn trước. Nếu như 10–20 năm trước, phần lớn kiều bào muốn mua nhà tại Việt Nam phải nhờ người thân đứng tên, thì hiện nay người Việt Nam định cư ở nước ngoài, kể cả trường hợp không còn quốc tịch Việt Nam nhưng chứng minh được là người gốc Việt, đều có thể mua và sở hữu nhà ở theo quy định.

Ở góc độ quy hoạch và phát triển đô thị, ông Nguyễn Ngọc Thanh, Kiến trúc sư trưởng dự án Waterpoint (Công ty TNHH Đầu tư Nam Long Land), cho rằng việc đáp ứng nhu cầu an cư của kiều bào cần được nhìn nhận trong dài hạn, không chỉ dừng ở quyền mua nhà mà còn ở chất lượng không gian sống, sự phù hợp về kiến trúc, môi trường và điều kiện khí hậu.

Theo luật sư Lâm Quang Quý, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là nguồn lực quan trọng đối với sự phát triển của đất nước, không chỉ ở khía cạnh kinh tế mà còn ở tri thức và kết nối văn hóa. Riêng tại TP HCM, trong 6 tháng đầu năm 2025, lượng kiều hối chuyển về ước đạt hơn 5,3 tỷ USD, tăng 22,1% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy nhiên, để các chính sách cởi mở thực sự đi vào cuộc sống, những vướng mắc liên quan đến căn cước công dân, quốc tịch và thủ tục hành chính cần sớm được tháo gỡ đồng bộ, tạo điều kiện để kiều bào yên tâm trở về sinh sống, làm việc và gắn bó lâu dài với Việt Nam.