Theo Nghị định 70/2025 của Chính phủ, từ ngày 1/6, cả nước có khoảng 37.000 hộ và cá nhân kinh doanh trên cả nước chính thức không còn áp dụng hình thức nộp thuế khoán. Thay vào đó, nhóm đối tượng này sẽ chuyển sang nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế thông qua hóa đơn điện tử được khởi tạo từ máy tính tiền và kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. 

Trước thay đổi lớn, không ít hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh và cá nhân kinh doanh đã có những phản ứng tiêu cực.

Chị Trần Tú Quyên (tại Hà Nội) chia sẻ bản thân đã quen với việc chuyển khoản nên khi ra đường rất ít khi mang tiền mặt theo. Vì vậy, mới đây, sau khi lựa chọn vài bộ quần áo tại một cửa hàng tại Thái Hà (Hà Nội) thì chị Quyên khá bất ngờ khi nhận được thông báo của thu ngân là “chỉ nhận tiền mặt”.

“Do không có tiền mặt nên tôi đã không mua được bộ quần áo đó. Nhưng tôi vẫn sẽ quay lại sau khi đổi được tiền mặt”, chị Quyên cho hay.

Tại đường Nam Thành Công (Hà Nội), bà Nguyễn Thị Mai, chủ một cửa hàng bún cho hay do không thể lấy hóa đơn đầu vào từ các tiểu thương khác, trong khi đầu ra lại buộc phải xuất hóa đơn. Sự lệch pha này khiến bà lo bị áp thuế nhiều hơn doanh thu thực tế.

"Trong khi chờ đợi hướng dẫn của cơ quan thuế, tôi sẽ chỉ nhận tiền mặt để cân bằng thu chi thực tế", bà Mai lý giải. 

Trong khi những nơi hàng trực tiếp không nhận chuyển khoản, thì người bán hàng trực tuyến cũng nhiều thay đổi cách nhận tiền. Người bán đổi tài khoản nhận tiền, không nhận đơn theo hình thức giao hàng và thu hộ tiền hàng (COD).

Thậm chí trên các diễn đàn, nhóm mạng xã hội liên quan đến thuế, bắt đầu xuất hiện những chia sẻ về các "chiêu" tránh ngưỡng doanh thu 1 tỷ đồng như sử dụng nhiều tài khoản ngân hàng đứng tên người thân, chia nhỏ đơn hàng, yêu cầu khách chuyển khoản không ghi nội dung.

Có thể bị xử lý hình sự 7 năm tù 

Tại hội nghị trực tuyến ngày 5/6 với gần 4 triệu hộ kinh doanh cả nước, ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế thừa nhận đã xuất hiện tình trạng một số hộ kinh doanh chia sẻ với nhau cách “né thuế” bằng cách từ chối chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt hoặc ghi nội dung mập mờ trong giao dịch.

Đặc biệt, nhiều trường hợp sử dụng tài khoản ngân hàng không đứng tên chính chủ, hoặc ghi nội dung chuyển khoản như “tiền cafe”, “tiền mượn”, “tiền ship”... để tránh bị cơ quan thuế phát hiện giao dịch kinh doanh.

Trước thực trạng này, cơ quan thuế khẳng định sẽ phối hợp với hệ thống ngân hàng, Bộ Công an, Bộ Công Thương, các sàn thương mại điện tử và đơn vị vận chuyển để đối chiếu, xác minh. Với các đơn hàng thanh toán tiền mặt qua hình thức COD, dữ liệu từ các đơn vị vận chuyển sẽ được cập nhật liên tục nhằm phát hiện dấu hiệu né thuế.

Đáng chú ý, từ ngày 1/7/2025, cá nhân, hộ kinh doanh cũng sẽ sử dụng mã định danh cá nhân thay mã số thuế. Dữ liệu thuế đã được liên kết với tài khoản ngân hàng, app eTax Mobile, VNeID, giúp cơ quan quản lý dễ dàng xác định toàn bộ dòng tiền và nghĩa vụ thuế của từng người.

Như vậy, dù nội dung chuyển khoản có nhắc hay không đến mua hàng, nếu là thu nhập phát sinh từ hoạt động kinh doanh thì đều phải khai và nộp thuế.

“Hành vi cố tình che giấu doanh thu, khai không trung thực sẽ không chỉ bị truy thu, ấn định thuế mà còn bị xử phạt, thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng”, ông Sơn cảnh báo.

Còn theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Giám đốc Công ty Luật SBLaw, hành vi khuyến khích khách hàng thanh toán bằng tiền mặt là không vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, nếu hành động này nhằm né tránh việc ghi nhận doanh thu chính xác, từ đó trốn nghĩa vụ thuế, thì đây có thể bị coi là hành vi trốn thuế theo quy định pháp luật và sẽ bị xử lý nghiêm.

Mức xử phạt hành chính có thể lên tới hàng trăm triệu đồng. Trường hợp gian lận lớn, kéo dài, có tổ chức hoàn toàn có thể bị xử lý hình sự với khung từ 2-7 năm tù.

Trong khi đó, với nhiều công nghệ trong quản lý, cơ quan thuế hoàn toàn có cơ sở để phát hiện ra hành vi trốn thuế. Cụ thể, từ dữ liệu hóa đơn điện tử, nếu doanh thu thu sụt giảm mạnh so với trước hoặc so với cơ sở kinh doanh tương tự thì cơ quan thu có thể tiến hành kiểm tra.

Hay cũng có thể dựa vào dữ liệu tài khoản ngân hàng, dòng tiền phát sinh, hóa đơn đầu vào và nhiều nguồn dữ liệu khác để xác minh doanh thu thực tế.

Sau khi có dấu hiệu trốn thuế thì cơ quan thuế sẽ chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để tiến hành kiểm tra.

“Pháp luật nghiêm khắc với hành vi trốn thuế, nhất là khi tổ chức hoặc gây thất thu lớn. Vì vậy, hộ kinh doanh cần thận trọng, tuân thủ thuế và minh bạch tài chính để tránh vi phạm”, ông Hà nhấn mạnh.

Chưa nên áp dụng hình thức xử phạt

Tuy vậy, Luật sư Hà cho rằng, phần lớn hộ kinh doanh của Việt Nam là tương đối nhỏ, quen với kê khai thuế hàng tháng, không phụ thuộc doanh thu, không cần tính đầu vào và đầu ra. Do đó, nếu áp dụng hệ thống thuế kê khai hoặc hóa đơn điện tử thì các hộ kinh doanh sẽ phải tìm hiểu lại hệ thống công nghệ trong lĩnh vực thuế.

Bên cạnh đó, trước đây, nhiều hộ kinh doanh lớn đóng thuế khoán rất nhỏ nhưng nay áp dụng thuế kê khai và hệ thống hóa đơn điện tử thì phải trả một số tiền rất lớn. Không chỉ vậy, họ cũng phải đầu tư những trang thiết bị công nghệ hay thuê thêm bộ phận kế toán để tính toán đúng với thực tế.

Vì vậy, để tạo điều kiện thuận lợi trong việc xác định doanh thu, chi phí và nghĩa vụ thuế theo từng lĩnh vực hoạt động, các cán bộ cơ quan thuế sẽ phải có các buổi tập huấn và giải thích để các hộ kinh doanh hiểu và áp dụng.

“Trong giai đoạn đầu, các hộ có thể có những sai sót. Cơ quan thuế chưa nên áp dụng hình thức xử phạt mà hướng dẫn, khuyến khích chuyển sang hình thức này”, ông Hà gợi ý.

Trước những lo lắng này, Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, trong tháng 6, ngành thuế sẽ đến từng hộ kinh doanh để hỗ trợ trực tiếp việc chuyển đổi sang hóa đơn điện tử từ máy tính tiền.

“Để đảm bảo người nộp thuế được hướng dẫn đầy đủ, đúng quy định, nhiều chi cục thuế đã bố trí cán bộ trực ngoài giờ hành chính, phối hợp với các đơn vị cung cấp phần mềm đến tận nơi hỗ trợ hộ kinh doanh làm quen và sử dụng thành thạo hóa đơn điện tử”, ông Sơn thông tin.