Trong nhiều thế kỷ, dầu mỏ là vàng đen, là nguồn tài nguyên định hình kinh tế và địa chính trị toàn cầu. Ngày nay, một loại "dầu mỏ" mới đã xuất hiện. Nó vô hình, tồn tại dưới dạng các bit và byte, nhưng quyền lực của nó đang định hình lại mọi ngành công nghiệp. Đó chính là dữ liệu.

Quan điểm này được bà Nguyễn Ngọc Dung, Chánh văn phòng Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, đồng tình: “Sau ba thập kỷ đổi mới, Việt Nam đã chứng minh được năng lực bứt phá để bước vào kỷ nguyên mới, một kỷ nguyên mà ở đó dữ liệu được coi là dầu mỏ”. Chia sẻ của bà Dung tại toạ đàm hạ tầng số diễn ra trong sáng 30/9 ở Hà Nội.

Tại Việt Nam, cuộc đua marathon để khai thác và làm chủ nguồn tài nguyên chiến lược này đã chính thức bắt đầu, với sự tham gia của Chính phủ, hiệp hội, và cộng đồng doanh nghiệp, tất cả cùng chung một tầm nhìn nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức.

Lộ trình quốc gia và những nút thắt 

Tại diễn đàn sáng 30/9, bà Dung cho biết Việt Nam ban hành Luật Dữ liệu năm 2025 và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đã thể hiện tầm nhìn chiến lược, đặt ra hai sứ mệnh song hành: "Mở khóa giá trị của dữ liệu để thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo" và "bảo vệ chủ quyền số, quyền riêng tư của công dân và an ninh quốc gia trong dòng chảy xuyên biên giới".

Để hiện thực hóa, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia sẽ tập trung xây dựng các nền tảng kiến trúc dữ liệu, tiêu chuẩn chung và sẽ sớm công bố khung dữ liệu chiến lược quốc gia. Việc phát triển ngành công nghiệp dữ liệu sẽ được thúc đẩy qua các chương trình ươm tạo công nghệ và thành lập các quỹ đầu tư. Đặc biệt, bà Dung thông báo: "Ngày 16/10 tới đây, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia sẽ công bố mạng lưới chuyên gia dữ liệu toàn cầu" với sự tham gia của gần 100 nhà khoa học.

Tuy nhiên, bà Dung cũng chỉ ra các thách thức ở tầm quốc gia: hạ tầng số, năng lượng và đường truyền quốc tế còn hạn chế; năng lực của các trung tâm dữ liệu (DC) và nhà cung cấp dịch vụ đám mây (cloud) trong nước còn yếu. 

Bà cũng nhấn mạnh "những nền tảng công nghệ lõi do người Việt Nam làm chủ cũng chưa phát triển" và khung thể chế cho phát triển dữ liệu "vẫn còn đang ở thời kỳ nguyên sơ". Tình trạng lệ thuộc vào nền tảng quốc tế cũng là một vấn đề cấp bách.

Thách thức khai thác và quản trị

Những thách thức này từng được Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia kiêm Phó Chủ tịch Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, nêu ra tại sự kiện về Smart Banking 2025 diễn ra tháng 9/2025 ở Hà Nội. 

Tại đây, ông Cương đã chỉ ra 4 khó khăn, thách thức lớn trong việc khai thác và quản trị dữ liệu mà các tổ chức, doanh nghiệp nói chung đang phải đối mặt.

Ông nhận định: “Dữ liệu đã vượt khỏi vai trò sản phẩm phụ của hệ thống công nghệ thông tin để trở thành 'tài nguyên mới', là tư liệu sản xuất thiết yếu và nhân tố cốt lõi giúp quốc gia bứt phá phát triển". Theo ông, một tổ chức thông minh trong kỷ nguyên số trước hết phải là một tổ chức "hiểu biết dữ liệu". Tuy nhiên, hành trình này còn nhiều vướng mắc.

Thứ nhất là về chất lượng dữ liệu. Do dữ liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, tình trạng trùng lặp, sai lệch hoặc không được cập nhật kịp thời là vấn đề phổ biến. Thiếu tướng Cương chỉ rõ, "việc làm sạch, chuẩn hóa và đồng bộ dữ liệu giữa các tổ chức, doanh nghiệp với nhau và giữa các tổ chức với các cơ sở dữ liệu quốc gia chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục".

Thứ hai là vấn đề kết nối và chia sẻ. Mặc dù đã có những bước tiến trong việc kết nối với các cơ sở dữ liệu cốt lõi của quốc gia, nhưng nhìn chung, các "silo dữ liệu" vẫn tồn tại. Theo ông, "các cấu trúc dữ liệu của các ngành, các lĩnh vực khác nhau chưa thực sự liên thông". Việc thúc đẩy các tiêu chuẩn mở và giao thức kết nối (API) giữa các hệ thống để hình thành một bức tranh dữ liệu toàn diện phục vụ đa mục tiêu vẫn "chưa bảo đảm mục tiêu, yêu cầu".

Thứ ba là thách thức trong việc khai thác giá trị dữ liệu. Thiếu tướng Cương cho biết, nhiều tổ chức hiện nay mới chỉ sử dụng dữ liệu cho các mục đích vận hành nội bộ. "Việc làm giàu dữ liệu và chia sẻ giá trị dữ liệu ra bên ngoài thông qua các mô hình chia sẻ dữ liệu mở, thị trường dữ liệu chuyên ngành chưa được tiến hành thường xuyên”.

Thực trạng này gây khó khăn cho việc tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới, đồng thời hạn chế khả năng của các tổ chức trong việc tiếp cận nguồn dữ liệu bên ngoài để hiểu sâu hơn về thị trường và khách hàng.

Thứ tư, và cũng là thách thức lớn nhất, là vấn đề bảo mật và quyền riêng tư. Việc xử lý dữ liệu quy mô lớn đặt ra yêu cầu phải tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Điều này đòi hỏi các tổ chức phải xây dựng một văn hóa bảo mật dữ liệu được quán triệt ở mọi cấp độ, đồng thời phải đầu tư vào các giải pháp an ninh mạng tiên tiến để chống lại nguy cơ rò rỉ hay tấn công đánh cắp dữ liệu.

Bài toán an ninh

Quan điểm xem dữ liệu là nguồn tài nguyên cốt lõi nhận được sự đồng thuận rộng rãi. Tại sự kiện ra mắt Công ty CMC OpenAI ngày 22/8, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: "Dữ liệu được ví như ‘dầu mỏ mới’, sẽ là nguồn tạo ra giá trị lớn nhất". 

Ông Hùng cho rằng, để biến dữ liệu thành giá trị, phải thúc đẩy dữ liệu mở. Chiến lược của Việt Nam là "đứng trên vai người khổng lồ" bằng cách tận dụng công nghệ mở và dữ liệu mở, vì lợi thế cạnh tranh chính là "dữ liệu Việt Nam, là những bài toán của Việt Nam".

Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là rủi ro. Tại tọa đàm ngày 10/5, ông Đỗ Danh Thanh, Phó Tổng giám đốc Tư vấn của Deloitte Việt Nam, đã khẳng định: "Trước đây, ai có tiền là vua. Nhưng bây giờ 'data is king' ('dữ liệu là vua')". Ông cũng cảnh báo về tình trạng tấn công mạng với khoảng 1.000-1.200 vụ/tháng để thu thập dữ liệu, gây ảnh hưởng tới tiền bạc, danh tiếng của doanh nghiệp và niềm tin khách hàng.

Cũng tại toạ đàm này, ông Nguyễn Tiến Sỹ, Giám đốc EVNFinance, chia sẻ rằng “đối với doanh nghiệp, big data chính là tiền” nhưng việc hiện thực hóa giá trị này không hề đơn giản. TS. Lê Xuân Nghĩa kể lại một dự án tái cấu trúc dữ liệu cho ngân hàng không thành công "vì khách hàng đến cuối cùng không nhìn nhận rõ lợi ích của số hoá và AI", đồng thời chỉ ra khó khăn của AI tại Việt Nam là "pháp lý chưa rõ ràng, truyền thông yếu".

Nhìn chung, từ chính sách vĩ mô đến hoạt động thực tiễn, Việt Nam đang trong một "cuộc chạy đua marathon" để làm chủ tương lai dữ liệu của chính mình. Con đường phía trước đòi hỏi sự nỗ lực chung để vượt qua các rào cản về hạ tầng, công nghệ, thể chế và đặc biệt là tư duy, nhằm biến tiềm năng của "mỏ dầu" dữ liệu thành động lực tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế quốc gia.