Sự kiện cuối tuần này phần lớn mang tính quảng bá, nhưng trong bối cảnh lạm phát vẫn tăng nhanh hơn mức tăng lương, đây là cơ hội để nhiều người mua được gạo – loại thực phẩm thiết yếu – với giá rẻ hơn khoảng 40% so với mức trung bình trên thị trường, theo Reuters.

“Khi đi mua sắm, tôi thật sự choáng với số tiền phải chi,” bà Tasuku Uchida, 28 tuổi, chia sẻ khi tham gia sự kiện. “Tôi nhìn lại hóa đơn, thấy mình chẳng mua gì ngoài những món cần thiết, và chỉ lúc đó mới nhận ra giá cả đã tăng đến mức nào. Tôi mong chính phủ sớm hành động để kiểm soát lạm phát.”

Tình cảnh này khiến người dân Nhật Bản có cảm giác như “trở lại vạch xuất phát”, khi giá gạo gần mức kỷ lục tiếp tục bào mòn túi tiền dù chính phủ đã nỗ lực từ mùa xuân để giảm bớt áp lực. Đây cũng là một thách thức lớn đối với tân Thủ tướng Sanae Takaichi, người vừa nhậm chức ngày 21/10.

Bà Takaichi, với tỷ lệ ủng hộ ban đầu trên 60%, đang chuẩn bị công bố gói kinh tế mới nhằm đối phó với tình trạng giá cả leo thang, dự kiến hoàn thiện trước cuối tháng. Tân Bộ trưởng Nông nghiệp Norikazu Suzuki cho biết chính phủ đang xem xét phương án phát hành phiếu mua gạo cho một số hộ gia đình.

Lạm phát, đặc biệt do giá thực phẩm, đã vượt xa mức tăng lương gần như liên tục trong hơn ba năm qua.

Giá gạo gần chạm đỉnh kỷ lục

Giá gạo bắt đầu tăng mạnh từ giữa năm ngoái do nguồn cung khan hiếm, sau đó hạ nhiệt đôi chút vào mùa hè khi chính phủ tung lượng lớn gạo dự trữ khẩn cấp ra thị trường với giá ưu đãi. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ kéo dài trong thời gian ngắn.

Cựu Thủ tướng Shigeru Ishiba từng khẳng định giá gạo nên duy trì dưới 4.000 yen/bao 5 kg. Thế nhưng, trong tuần kết thúc ngày 27/10, giá trung bình tại siêu thị đã lên tới 4.235 yen, tăng 23% so với cùng kỳ năm ngoái, gấp đôi mức của năm 2023 và chỉ thấp hơn kỷ lục tháng 5 là 4.285 yen.

Giá bán buôn trung bình tháng 9 – phản ánh vụ mùa mới – đạt mức kỷ lục 36.895 yen mỗi 60 kg, tăng 36% so với tháng trước đó.

Nguyên nhân chủ yếu là do nỗi lo tái diễn tình trạng thiếu gạo như năm ngoái – vốn bị ảnh hưởng bởi nắng nóng cực đoan và sai lệch trong dự báo nhu cầu – khiến các đại lý bất chấp cảnh báo của chính phủ, tranh nhau thu mua gạo với bất kỳ giá nào, đẩy giá giao dịch tăng mạnh.

“Mọi người vẫn bị ám ảnh bởi cơn hỗn loạn thiếu gạo năm ngoái,” một nhà buôn gạo cho biết. “Ưu tiên hàng đầu của chúng tôi là đảm bảo nguồn cung ổn định cho khách hàng, nên nếu giá cao cũng đành chấp nhận.”

Theo chuyên gia Shunsuke Orikasa thuộc Viện Kinh tế Phân phối Nhật Bản, giá bán lẻ khó có thể giảm đáng kể trước tháng 3 năm sau, trừ khi thị trường xác nhận có thặng dư lớn.

Thủ tướng Takaichi cảnh báo, giá gạo nội địa quá cao đang đe dọa an ninh lương thực, khi cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng bắt đầu chuyển sang gạo nhập khẩu rẻ hơn. Dù Nhật Bản áp thuế nhập khẩu gạo tư nhân tới 341 yen/kg, lượng gạo nhập khẩu vẫn tăng gần 160 lần trong tháng 9 so với cùng kỳ năm ngoái, theo dữ liệu của Bộ Tài chính.

Dù giá gạo trong nước tăng mạnh, chính phủ mới có thể điều chỉnh chính sách theo hướng ưu tiên người trồng và nhà phân phối thay vì tập trung vào người tiêu dùng như trước. Sau khi sản lượng vụ mùa năm nay được lên kế hoạch tăng lên 7,48 triệu tấn, Tokyo đã đặt mục tiêu 7,11 triệu tấn cho năm 2026, nhằm cân đối cung – cầu sát thực tế hơn.

“Chính sách hiện nay dường như đang nghiêng về phía các nhà sản xuất và phân phối,” ông Takahide Kiuchi, chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Nomura và cựu thành viên Hội đồng Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, nhận định. “Không có dấu hiệu nào cho thấy giá gạo sẽ giảm xuống dưới mức 4.000 yen – điều này chắc chắn sẽ khiến người tiêu dùng thất vọng.”

Ngay cả nông dân cũng cho rằng mức giá hiện tại là quá cao. “Giá như vậy là bất hợp lý – đây là kết quả của thị trường chứ không phản ánh chi phí thực tế,” ông Yasuji Oshima, một nông dân tại tỉnh Ibaraki, nói.

Tuy nhiên, ông cho biết nếu giá quay lại mức trước năm 2024, trong khi chi phí nhân công, thiết bị và vật tư đều tăng, lợi nhuận sẽ bị siết chặt, khiến nghề trồng lúa càng kém hấp dẫn với giới trẻ.

“Tôi hy vọng chính phủ mới sẽ thực hiện những chính sách đảm bảo nông nghiệp Nhật Bản có thể phát triển bền vững trong 10, thậm chí 50 năm tới,” ông nói.