Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố chính sách thuế quan của ông sẽ đưa doanh nghiệp Mỹ trở về nước và khôi phục ngành sản xuất nội địa.

Cho tới nay, viễn cảnh ông Trump mong đợi vẫn chưa xảy ra. Trái lại, các hoạt động kinh tế gắn với ngành sản xuất đã giảm sút trong phần lớn nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

Một số doanh nghiệp đã cam kết đầu tư để củng cố ngành sản xuất nội địa, nhưng dường như họ chỉ đang cố gắng lấy lòng ông chủ Nhà Trắng. Có khả năng đó chỉ là những lời hứa suông.  

Mới đây nhất, Apple cam kết sẽ đầu tư thêm 100 tỷ USD vào Mỹ, bên cạnh khoản đầu tư hơn 500 tỷ USD mà gã khổng lồ công nghệ đã thông báo vào hồi tháng 2.

Bất chấp những thông báo hào nhoáng nói trên, ngành sản xuất vẫn chưa thể tăng tốc.

Hệ lụy từ thuế quan đối ứng

Khảo sát hàng tháng của Viện Quản lý Cung ứng (ISM) cho thấy hoạt động sản xuất của Mỹ đã sụt giảm trong giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 7. Chỉ số PMI tháng trước đạt 48 điểm, dưới ngưỡng 50 điểm phân chia giữa xu hướng mở rộng và thu hẹp.

Mức thuế quan hiệu lực trung bình của Mỹ hiện nay vào khoảng 18%, cao gấp nhiều lần tỷ lệ 2,3% vào năm ngoái và đồng thời là con số cao nhất kể từ thập niên 1930.

Tuy nhiên, một số nhà kinh tế cho biết mức thuế này chưa đủ cao để buộc doanh nghiệp quay về nước. Ví dụ, ba đối tác thương mại lớn của Mỹ là Nhật Bản, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu đều chịu thuế 15%, thấp hơn đáng kể phạm vi 25 - 30% mà Tổng thống Trump từng đe dọa.

Ông William Reinsch, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu và Chiến lược Quốc tế (CSIS), nhận định thuế quan có thể đã đủ cao để đưa các nhà máy dệt may quay trở lại, nhưng chưa thể thuyết phục doanh nghiệp mở rộng hoạt động sản xuất thép và ô tô tại Mỹ.

Ông chỉ ra: “Những nhà sản xuất có khả năng quay trở lại Mỹ nhất là các doanh nghiệp có chi phí tiền lương tương đối thấp, đồng thời có thể dễ dàng tìm kiếm nguyên vật liệu trong nước hoặc những khu vực lân cận”.

Ông Reinsch và những chuyên gia khác nói thêm rằng tính chất thất thường của chính sách thuế quan khiến nhiều doanh nghiệp không thể ra những quyết định đầu tư lớn như chuyển nhà máy từ châu Á về Mỹ.

Ví dụ, thuế quan áp dụng với hàng hóa Trung Quốc đã liên tục thay đổi từ đầu năm. Và cho tới nay, Mỹ và Trung Quốc vẫn chưa thể đạt thỏa thuận để ấn định con số cuối cùng.

Một số yếu tố khác cũng làm tổn thương ngành sản xuất. Ví dụ, 80% thiết bị gia dụng lớn mà Whirlpool bán ra tại Mỹ được sản xuất trong nước. Thoạt nhìn, đây có vẻ là lợi thế lớn bởi nó giúp Whirlpool tránh được thuế quan của ông Trump.

Nhưng trên thực tế, Whirlpool phải cắt giảm sản lượng trong năm nay do các đối thủ châu Á đã tăng tốc xuất khẩu hàng hóa sang Mỹ trước khi các mức thuế mới có hiệu lực.

Ngoài ra, tâm lý e dè của người tiêu dùng cũng là một trong những lý do doanh nghiệp giảm sản lượng. Tiêu biểu là trường hợp của hãng xe máy Harley-Davidson và hãng xe địa hình Polaris - cả hai đều có mạng lưới nhà máy quy mô lớn tại Mỹ.

Ông Mike Speetzen, CEO Polaris, phát biểu trong buổi công bố kết quả kinh doanh quý II: “Người tiêu dùng hiện nay chỉ tiêu tiền khi họ thực sự cần hoặc may mắn có đủ năng lực tài chính để chi tiêu”.

Rắc rối từ thuế quan theo ngành

Dù một số doanh nghiệp đã quyết định chuyển hoạt động về nước, quá trình này cũng khó có thể diễn ra nhanh chóng.

Các nhà sản xuất có thể gặp khó trong việc tìm kiếm lao động, hoặc các nhà máy mới phải đối mặt với chi phí thép, đồng và nhôm cao hơn, bởi những kim loại này cũng bị ông Trump áp thuế quan theo ngành.

Ông Oliver Allen, nhà kinh tế tại Pantheon Macroeconomics, ví ngành sản xuất của Mỹ như một người chưa từng đến phòng tập gym suốt 30 năm. Ông giải thích: “Buộc một người như vậy nâng tạ 45 kg sẽ là việc khá khó khăn”.

Từ đầu năm đến nay, chính quyền ông Trump đã công bố gần 80 dự án liên quan tới ngành xây dựng với tổng trị giá xấp xỉ 2.000 tỷ USD. Chúng bao gồm các kế hoạch xây dựng nhà máy, trung tâm dữ liệu cho đến cơ sở sản xuất khí tự nhiên hóa lỏng (LNG).

Tuy nhiên, những dự án đó có thể mất nhiều năm để hoàn thành. Ông Mike Reid, nhà kinh tế tại RBC Capital Markets, cho biết quá trình từ chọn địa điểm cho đến thành lập chuỗi cung ứng nội địa sẽ cần “nhiều năm, chứ không phải vài tháng hay vài quý”.

Ngoài ra, nhiều nhà sản xuất quy mô lớn của Mỹ cũng dựa vào chuỗi cung ứng toàn cầu để thu mua nhôm, thép, đồng và những vật liệu khác. Do đó, các loại thuế quan của ông Trump nhiều khả năng cũng sẽ kéo chi phí sản xuất của doanh nghiệp Mỹ đi lên.

Ông Tom Derry, CEO ISM, lưu ý rằng thuế quan đang đè nặng lên những nhà sản xuất không thể chuyển phần chi phí gia tăng cho các khách hàng - người tiêu dùng Mỹ.

Hiện tại, các nhà sản xuất chưa cắt giảm nhân công trên quy mô lớn, nhưng họ đang rất cẩn trọng trong hoạt động tuyển dụng và tránh tuyển dụng những vị trí đang bỏ trống.

Dữ liệu từ Bộ Lao động Mỹ cho thấy ngành sản xuất đã mất tổng cộng 26.000 việc làm trong hai tháng 5, 6 và ước tính khoảng 11.000 việc làm khác trong tháng 7.