Công ty Rượu Phú Lễ của vợ chồng chị Lê Thanh Trúc và anh Trần Anh Thuy là niềm tự hào của người dân xã Phú Lễ, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre (cũ). Bởi, mặc dù Việt Nam không thiếu làng nghề nấu rượu nổi tiếng như Làng Vân – Mẫu Sơn ở phía Bắc, Kim Long – Bàu Đá ở miền Trung; song không nơi nào xây dựng được mô hình doanh nghiệp kết hợp với làng nghề nấu rượu gần 200 tuổi như ở Phú Lễ.

Rượu Phú Lễ (Bến Tre) - Rượu Gò Đen (Long An) và Rượu Xuân Thạnh (Trà Vinh) thường được xem là tam đại danh tửu của miền Nam. 

Còn theo chia sẻ của chị Lê Thanh Trúc, để có thể đồng hành cùng các nghệ nhân và bà con nấu rượu trong làng nghề Phú Lễ hơn 20 năm, vợ chồng chị cùng như tập thể công ty luôn phải rèn luyện thân – tâm – trí, “biết đủ là đủ!”. Với đặc thù của sản phẩm và mô hình kinh doanh, Công ty Rượu Phú Lễ đang gặp rất nhiều khó khăn cả ở khía cạnh vận hành, quản lý nhưng sự, marketing – PR sản phẩm.

Nếu muốn khỏe thân và kiếm nhiều tiền hơn, tự làm sẽ tiện hơn là liên kết với người dân

Nếu so với bình diện cả nước, quy mô hệ sinh thái Công ty Rượu Phú Lễ là không đáng kể, nhưng nếu so với khu vực, đã rất đáng tự hào.

Theo chị Lê Thanh Trúc, hệ sinh thái doanh nghiệp Cuộc Sống Mới bao gồm tổ hợp 5 công ty: VinaEcolife – du lịch, Biz Educo – chuyên về đầu tư giáo dục và bảo tồn di sản nghề/văn hóa truyền thống, Rượu Phú Lễ - tạo công ăn việc làm, Lạc Địa – nông nghiệp tuần hoàn.

Theo đó, nông sản của Lạc Địa như gạo nếp hoặc mật hoa dừa sẽ là nguyên liệu đầu vào cho Công ty Rượu Phú Lễ, Biz Educo với các đội hát Sắc Bùa sẽ bổ trợ phục vụ khách hàng cho VinaEcolife, khách hàng từ VinaEcolife cũng là khách hàng của Rượu Phú Lễ. 

Hệ sinh thái nói trên sẽ vận hành theo hướng kinh tế tuần hoàn từ trồng nếp, nấu rượu, lấy hèm nuôi heo cho đến tận dụng phân bón cho đồng ruộng. Mô hình này giảm lãng phí, nâng cao hiệu quả và tạo sinh kế ổn định cho nông dân.  

Ngoài ra, hệ sinh thái này còn giúp phát triển nhân sự của công ty cũng như nâng cao đời sống văn hóa - vật chất lẫn tinh thần cho người dân bản địa.

“Chúng tôi góp phần lớn vốn ở các công ty trong hệ sinh thái, ngoài ra còn các cổ đông khác góp vốn. Tổng vốn đầu tư cho nhà máy chưng cất Rượu Phú Lễ và tổ hợp du lịch khách sạn trong khuôn viên 2ha khoảng 80 tỷ đồng. Nếu tính theo sản lượng tối đa của nhà máy, thì hiện Công ty Rượu Phú Lễ đang chiếm 1% thị phần rượu ở Việt Nam”, chị Lê Thanh Trúc tiết lộ.

Công việc kinh doanh của Công ty Rượu Phú Lễ - hạt nhân chính trong hệ sinh thái này hoạt động như sau: công ty vừa tự chưng cất rượu vừa mua từ các nghệ nhân ở trong làng nghề Rượu Phú Lễ. Theo đó, công ty sẽ cung cấp nguyên liệu đầu vào như men rượu, nếp; sau đó nghệ nhân sẽ tiến hành lên men rượu và chưng cất ở lò rượu xây trong khuôn viên vườn nhà, tiếp theo công ty sẽ đến thu cốt rượu. 

Thời gian đầu, Công ty Rượu Phú Lễ liên kết với gần 100 nghệ nhân – người nấu rượu, nhưng qua thời gian huấn luyện - sàng lọc, giờ chỉ còn khoảng 36 đến 40 người. Những nghệ nhân này là nhân viên chính thức của công ty, dù làm việc ở nhà vẫn được nhận lương cơ bản - lương theo sản phẩm và bảo hiểm đầy đủ.  

“Hồi xưa tôi cũng nhậu “xé gió”, bây giờ lớn tuổi rồi nên đã bớt lại. Nếu chăm chỉ thì lương từ Công ty Rượu Phú Lễ trả cũng đủ ăn – đủ tiêu”, nghệ nhân nấu rượu Hạ Chí Quỳnh bộc bạch.  

Lò nấu rượu trong vườn nhà của nghệ nhân Hạ Chí Quỳnh (Ảnh: BSA Media)

Theo chia sẻ từ chị Lê Thanh Trúc, thật ra nếu công ty của chị tự chưng cất – tự pha chế thì sẽ thuận tiện cũng như kinh tế hơn là liên kết với người dân hoặc nghệ dân quanh vùng, vì quản lý đối tác không dễ.

Nấu rượu không phải là công việc dễ dàng, chỉ cần nóng giận hoặc lười biếng một chút, thành phẩm cho ra sẽ không thể ngon. Vì mỗi người tự làm ở lò rượu xây trong vườn nhà, vậy nên công ty không thể quản lý tập trung, nên câu chuyện vệ sinh an toàn thực phẩm phụ thuộc vào ý thức của mỗi người dân liên kết.

Trước đây, công ty cũng đã thử làm lò chưng cất rượu tập trung để dễ quản lý nhưng không hiệu quả, vì không phù hợp với tập quán nấu rượu sau khi hoàn thành công việc nhà hoặc đồng án, chứ không phải toàn thời gian của người dân địa phương. 

Thứ giúp Rượu Phú Lễ khác với những danh tửu khác ở Việt Nam nằm ở bài hồ men bí truyền từ 36 vị thảo mộc bắc - nam. 36 vị thảo mộc được tán nhuyễn rồi trộn lẫn với cám hoặc gạo nếp Ba Tri tạo nên một loại hồ men đặc trưng của rượu làng nghề. Ngoài ra, hồ men còn được trộn với các loại phụ gia như rau răm, ớt, giềng, lá trầu,... để tạo nên hương vị riêng cho rượu.

Hiện công thức làm ra hồ men đã được chuyển giao kế thừa và phát triển, không còn là công thức độc quyền của bất cứ gia đình nào. Còn việc bảo tồn hoạt động làm men truyền thống tại nhà nghệ nhân Ba Dân, theo chi là một nét đẹp. Thể hiện sức sống của một cộng đồng biết giữ gìn, bảo tồn và phát huy tri thức bản địa trong nhịp sống hiện đại.

Những thách thức trong việc giữ gìn thương hiệu và marketing

Vì thương hiệu Rượu Phú Lễ gắn với địa danh, nên theo luật là không ai được độc quyền.

Tháng 6/2018, đại diện Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trao chứng nhận nhãn hiệu "Rượu Phú Lễ" cho người dân và chính quyền huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre. Nhân dịp này, UBND huyện Ba Tri cũng trao giấy chứng nhận quyền sử dụng nhãn hiệu “Rượu Phú Lễ” cho Công ty Rượu Phú Lễ và Hợp tác xã rượu nếp truyền thống Phú Lễ. 

Hiện ở xã Phú Lễ (cũ) có khoảng hơn 100 hộ nấu rượu, một ít là nhân viên của công ty và một ít thuộc HTX, còn những hộ dân không gia nhập hai tổ chức cũng lấy thương hiệu Rượu Phú Lễ để bán sản phẩm ra thị trường.  

“Để giảm thiểu rủi ro quản lý thương hiệu và xây dựng thương hiệu riêng, hiện công ty đang phát triển các thương hiệu từ cốt Rượu Phú Lễ như Vị Dân, Ông Già Ba Tri, Cô Gái Xứ Dừa… cho từng phân khúc – đối tượng khách hàng cụ thể. Tuy nhiên, xây dựng thương hiệu mới cần có thời gian”, chị Lê Thanh Trúc bày tỏ.

Một khó khăn nữa của Công ty Rượu Phú Lễ là rất khó làm marketing tốt với nguồn lực hạn chế, theo đúng quy định của pháp luật. Vậy nên, danh tiếng của Rượu Phú Lễ hay thương hiệu riêng của công ty chỉ được biết đến nhiều ở miền Nam, còn ở miền Bắc và Trung rất ít người biết.

“Trong tương lai gần, công ty không có ý định đổ nhiều tiền làm marketing hoặc có kế hoạch mở rộng nhanh ra miền Bắc hay Trung, mặc dù đã có showroom ở Hà Nội. Chúng tôi muốn đi chậm mà chắc. Giống như đã chia sẻ ở đầu bài, không chỉ ông bà chủ, mà mỗi nhân sự được khuyến khích dùng 30 phút đầu ngày để thiền, phát triển bản thân và để ‘biết đủ là đủ!’”, chị kết luận.

Với vợ chồng chị, việc có thể giữ gìn và phát triển làng nghề truyền thống một cách bền vững, cộng với đời sống người dân Ba Tri ngày càng được nâng cao, chính là thành tựu lớn nhất.