Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước những vận hội và thách thức mới, câu chuyện phát triển ngành công nghiệp nội địa, đặc biệt là công nghiệp ô tô và công nghiệp hỗ trợ, trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Bên lề Hội nghị Tăng cường nội địa hóa và phát triển hệ thống nhà cung cấp ngày 9/6, các chuyên gia kinh tế cùng đưa ra những phân tích cho thấy Việt Nam đang đứng trước một thời cơ hiếm có.

Bối cảnh toàn cầu và mệnh lệnh tự chủ kinh tế

Yếu tố đầu tiên, mang tính quyết định, chính là sức ép từ bối cảnh quốc tế. Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, chưa bao giờ Việt Nam lại cần đẩy mạnh công nghiệp nội địa như giai đoạn này. Bà nhấn mạnh: “Tôi nghĩ đây là giai đoạn Việt Nam cần hơn bao giờ hết chúng ta phải phát triển ngành công nghiệp nội địa”.

Phân tích sâu hơn, bà Lan chỉ ra điểm yếu cố hữu của nền kinh tế sau gần 40 năm đổi mới, đó là sự phụ thuộc lớn vào khối ngoại. “Hiện nay công nghiệp của Việt Nam về công nghiệp chế biến chế tạo hơn 50% là của các nhà đầu tư nước ngoài làm ở Việt Nam”. Sự phụ thuộc này đặt Việt Nam vào thế rủi ro trước những thay đổi khó lường của địa chính trị và thương mại toàn cầu.

Bà Lan cảnh báo: “Và thay đổi trong thương mại toàn cầu hiện nay, đặc biệt là với chính sách thuế của Tổng thống Trump ở Mỹ hiện nay, sẽ làm đảo lộn rất nhiều. Và Việt Nam sẽ không thể tiếp tục phát triển được nếu như chỉ dựa vào năng lực của các nhà đầu tư nước ngoài. Nguy cơ họ chuyển dịch đi là rất lớn, nếu như Việt Nam bị Mỹ đánh thuế cao trên cơ sở cho là Việt Nam ở cạnh Trung Quốc và có nhiều hàng của Trung Quốc lợi dụng Việt Nam để chuyển sang Mỹ”.

Trước sức ép đó, con đường duy nhất là phải xây dựng nội lực, và chứng minh nguồn gốc “Made in Vietnam” một cách thực chất, từ gốc rễ. 

Bà Lan khẳng định: “Việt Nam không có cách nào khác là vượt lên bằng nội lực của mình, bằng các ngành công nghiệp nội địa của mình, để chứng minh được chúng tôi đang sản xuất, sản phẩm của tôi chứ không phải của nước ngoài, kể cả những phần phụ liệu hoặc là phụ kiện bên trong”.

Nền tảng từ thị trường và sự xuất hiện của “người dẫn dắt”

Nếu “thiên thời” là sức ép từ bên ngoài, thì “địa lợi” chính là những điều kiện thuận lợi từ bên trong.

Đầu tiên là tiềm năng thị trường. TS. Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI), đưa ra những con số: “Thị trường ô tô Việt Nam còn nhiều tiềm năng. 

Hiện ta chỉ 22 xe ô tô trên 1000 dân trong khi với GDP này lẽ ra phải 200 xe/1000 dân, các nước khác là thế. Vì thế nên VinFast còn bán được xe. Các doanh nghiệp yên tâm sản xuất không phải lo”.

Dư địa thị trường khổng lồ này chính là mảnh đất màu mỡ cho bất kỳ nhà sản xuất nào có chiến lược đúng đắn.

Yếu tố “địa lợi” quan trọng thứ hai, và có lẽ là mang tính bước ngoặt, chính là sự xuất hiện của một doanh nghiệp Việt Nam đủ tầm vóc để dẫn dắt cuộc chơi. Chuyên gia Phạm Chi Lan đã lý giải sâu sắc về thất bại của các chính sách công nghiệp hỗ trợ trong quá khứ: 

“Phải đến khi Việt Nam có được những doanh nghiệp đủ lớn để dẫn dắt làm chủ của chuỗi, lúc bấy giờ các ngành công nghiệp phụ trợ mới phát triển được. Nếu không có người chủ thực sự của chuỗi mà là doanh nghiệp Việt Nam thì Việt Nam sẽ không làm được các ngành công nghiệp phụ trợ”.

Bà chỉ rõ, khi các doanh nghiệp FDI dẫn dắt, họ có xu hướng sử dụng hệ sinh thái nhà cung cấp sẵn có của họ trên toàn cầu. “Như Nhật phụ trợ làm ở Thái Lan, Việt Nam là nơi lắp ráp. Như vậy là Việt Nam không thể có được ngành công nghiệp phụ trợ ô tô phát triển khi còn để cho các doanh nghiệp ví dụ như Toyota dẫn dắt. Đấy là một điều khách quan chứ không phải là do Việt Nam quá yếu kém về phụ trợ nhưng Việt Nam thiếu người dẫn dắt”.

Sự xuất hiện của VinFast, theo bà, đã lấp vào khoảng trống lịch sử này. “VinFast xuất hiện là người dẫn dắt đủ quy mô để dẫn dắt cái ngành công nghiệp phụ trợ, đủ quy mô lớn để cam kết dùng được tất cả các sản phẩm phụ”.

Đồng quan điểm, PGS TS Trần Đình Thiên, Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, xem VinFast là một “lựa chọn quốc gia” và là một “trụ cột”. Ông cho rằng trong chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô quốc gia, “chắc chắn VinFast là một trong những tay chơi hàng đầu”.

Việc một doanh nghiệp đầu tàu như VinFast công bố kế hoạch sản lượng 1 triệu xe/năm và mục tiêu nội địa hóa 80% đã “mở ra một cơ hội rất lớn. Đấy là không gian để các doanh nghiệp hỗ trợ của Việt Nam có thể tiếp cận và liên kết với VinFast để định hình một ngành công nghiệp ô tô - không phải chỉ của VinFast mà là của Việt Nam đúng nghĩa”.

Khát vọng, năng lực và sự đồng lòng

Một cơ hội chỉ có thể trở thành hiện thực khi có sự đồng lòng và sẵn sàng của con người. Yếu tố “nhân hòa” đang thể hiện rõ ở tất cả các bên liên quan.

Về phía các doanh nghiệp hỗ trợ, TS. Trương Thị Chí Bình khẳng định họ đã sẵn sàng. Vấn đề của họ không nằm ở năng lực. 

Bà nói thẳng: “Lý do chính khiến doanh nghiệp hỗ trợ chưa làm đc nhiều cho ngành ô tô vì sản lượng thấp, chứ ko phải do năng lực”. Với cơ hội được đảm bảo về đầu ra từ VinFast, các doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng. 

Bà tự tin: “Như chia sẻ thì VinFast hiện nội địa hóa được 60%, dự kiến năm sau 2026 lên 80% thì tôi khẳng định doanh nghiệp Việt Nam có thể tham dự để sản xuất phần 20% tăng lên đó, thậm chí là hơn vì doanh nghiệp hiện rất “máu”.”

Sự sẵn sàng này không chỉ đến từ tính toán kinh tế mà còn từ khát vọng được cống hiến. Bà Bình chia sẻ một góc nhìn cảm xúc: “Tuy nhiên, doanh nghiệp sản xuất không chỉ là vấn đề lợi nhuận hay chuyện của thị trường mà là vấn đề tình yêu người làm chế tạo, người làm sản xuất hỗ trợ và khâm phục vì VinFast dẫn đầu và xin được đồng hành.”

Về phía doanh nghiệp đầu tàu, cam kết của VinFast được PGS TS Trần Đình Thiên đánh giá là nghiêm túc và có cơ sở. 

Ông phân tích, cam kết bao tiêu sản phẩm đi liền với yêu cầu cao về chất lượng chuẩn quốc tế, tạo ra một mối liên kết chặt chẽ. 

“Hai điều này đi liền với nhau, để thấy rằng cam kết của VinFast là nghiêm túc và thực sự có cơ sở, chứ không phải là những lời hứa mang tính tùy tiện. Điều này sẽ làm cho sự liên kết thật sự bền vững, chứ không phải là một sự liên kết tạm thời, nhất thời có tính chất mùa vụ”.

Cuối cùng, sự “nhân hòa” còn đến từ chính sách của Chính phủ và góc nhìn của xã hội. Chuyên gia Phạm Chi Lan nhận thấy một sự thay đổi tích cực: “Lãnh đạo hiện nay đang có sự quan tâm cao, đang có chủ trương rất lớn và dành những ưu tiên lớn cho phát triển các ngành kinh tế nội địa của chúng ta”. Bà cho biết, “bản thân Thủ tướng lắng nghe doanh nghiệp rất nhiều”.

Về phía xã hội, PGS TS Trần Đình Thiên kêu gọi một sự đồng thuận chung: “Từng người cũng phải nhìn nhận được: đấy là tài sản của Việt Nam, đấy là thế lực của Việt Nam, đấy là niềm tự hào của Việt Nam".

Sự hội tụ của bối cảnh toàn cầu, tiềm lực trong nước và ý chí của con người đang mở ra một chương mới cho ngành công nghiệp Việt Nam. Như lời của chuyên gia Phạm Chi Lan, “Đây chính là thời cơ cho các doanh nghiệp Việt Nam làm được việc đó và cũng là thời cơ cho đất nước Việt Nam cất cánh được bằng các ngành của chính mình”.