Theo Chuyên gia Runa Baksi, Giám đốc khu vực Đông Nam Á Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu, HSBC và Surajit Rakshit, Giám đốc toàn quốc Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu, HSBC Việt Nam, doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với một loạt thách thức phức tạp, khởi đầu là tình hình bất ổn do thuế quan của Mỹ. 

Trong đó, hệ thống thương mại toàn cầu đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng. Dưới tác động của sự bất ổn do căng thẳng địa chính trị, những thay đổi về công nghệ và trọng tâm chuyển dịch sang lợi ích quốc gia, luật chơi trên bàn cờ thế giới đang được viết lại.

Bất chấp những trở ngại này, một nghịch lý thú vị đã xuất hiện: Thương mại toàn cầu không chỉ bám trụ mà còn phát triển mạnh mẽ.

Nửa đầu năm 2025, kim ngạch thương mại toàn cầu đạt mức cao kỷ lục, tăng khoảng 300 tỷ USD với tốc độ tăng trưởng hiếm thấy. Tuy nhiên, sự bùng nổ này không hoàn toàn phản ánh niềm tin chung, mà chủ yếu được thúc đẩy bởi hiện tượng "front-loading” (“chạy hàng” - đẩy mạnh nhập khẩu hàng hóa trước những thay đổi không mong muốn) hàng nhập khẩu vào Mỹ - một cuộc chạy đua của các doanh nghiệp để tránh các mức thuế bảo hộ mới được áp đặt.

Trong khi dòng chảy thương mại vào Mỹ tăng vọt, các hành lang thương mại quan trọng khác, chẳng hạn như từ châu Á sang châu Âu, hầu như không thay đổi so với xu hướng trước đó.

Diễn biến này khẳng định rằng các chính sách bảo hộ của Mỹ không chỉ là yếu tố lớn nhất ảnh hưởng tới quá trình tái định hình dòng chảy thương mại mà còn là nguồn cơn của sự bất ổn sâu sắc, mang tính hệ thống.

Với Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu 7 tháng đầu năm cũng tăng trưởng ở mức cao, tuy nhiên việc chuyển đổi từ mức thuế dự kiến ​​46% sang mức thuế cuối cùng là 20% áp dụng từ 7/8 đã dẫn đến sự biến động, đặc biệt là đối với doanh nghiệp xuất khẩu hàng may mặc, điện tử và giày dép.

Ở trong nước, thủ túc pháp lý còn phức tạp, từ việc cấp phép đến quản lý thuế, được coi là một rào cản đối với doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam. Những vấn đề này ảnh hưởng đến cả nhà đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước, cũng như các tập đoàn lớn.

Để ứng phó với bối cảnh mới với những biến động khôn lường, HSBC khuyến nghị các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách Việt Nam cần có những bước đi chủ động. Trong đó, đa dạng hóa thị trường là yếu tố quan trọng nhằm giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ đầy biến động. Các công ty nên chủ động tìm kiếm và xây dựng nhu cầu tại châu Âu, Nhật Bản và các nền kinh tế khu vực khác.

Để tăng cường sự vững vàng trong vận hành, các doanh nghiệp nên ưu tiên tính linh hoạt của chuỗi cung ứng thông qua việc đầu tư vào tích hợp số, tận dụng tài trợ chuỗi cung ứng và triển khai hệ thống cảnh báo sớm để dự đoán và giảm thiểu gián đoạn.

Việc cải thiện quản lý vốn lưu động cũng rất quan trọng, tập trung vào việc tối ưu hóa tài chính các khoản phải trả và phải thu, nhằm rút ngắn thời gian thu hồi tiền hàng tồn đọng (DSO) và kéo dài kỳ thanh toán cho nhà cung cấp (DPO).

Trong nội bộ, các công ty nên đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, ứng dụng API và tích hợp ERP để tinh gọn quy trình tài chính và số hóa tài liệu thương mại nhằm nâng cao hiệu quả.

Trước những rủi ro về chính sách năng lượng, điều cần thiết là phải củng cố kế hoạch quản trị rủi ro về năng lượng và hợp đồng thông qua các biện pháp phòng ngừa trước sự thay đổi về chính sách hoặc điều chỉnh vận hành để giảm thiểu các vấn đề về nguồn cung điện.

Cuối cùng, các doanh nghiệp cần sắp xếp lại các quy trình tuân thủ và nhân sự bằng cách đơn giản hóa quá trình phê duyệt và tăng cường quản trị nội bộ để vận hành hiệu quả trong môi trường pháp lý đặc thù của Việt Nam.

Trong tương lai, thương mại toàn cầu có thể trở nên phân mảnh nhưng không hề trì trệ. Đối với Việt Nam, tâm thế trên chặng đường phía trước không phải sẵn sàng phản ứng trước mọi thay đổi chính sách mà là xây dựng một nền kinh tế bền bỉ, linh hoạt và đa dạng hóa chiến lược, để có thể vượt qua mọi thách thức phía trước, các chuyên gia khu vực ASEAN cho biết.

Không chỉ với Việt Nam mà cả khu vực ASEAN, các chuyên gia HSBC đánh giá, việc tăng cường các chính sách thương mại bảo hộ của Mỹ đang đặt ra một thách thức phức tạp cho ASEAN, vừa gây ra biến động ngắn hạn, vừa thúc đẩy động lực dài hạn cho việc tái định hướng chiến lược.

Trong ngắn hạn, khu vực này phải đối mặt với nhiều bất ổn thương mại do không dễ dàng tìm được thị trường thay thế Mỹ, nền kinh tế tiêu dùng lớn nhất thế giới.

Một số quốc gia ASEAN ban đầu đã phản ứng với rủi ro thuế quan bằng cách đẩy nhanh xuất khẩu, dẫn đến đợt tăng trưởng đột biến tạm thời nhưng cũng tạo ra tâm lý bất ổn kéo dài trong trung hạn. Để vượt qua những khó khăn thương mại này, các quốc gia ASEAN cần thể hiện sự kiên cường và khả năng thích ứng linh hoạt.

Tuy nhiên, về lâu dài, sự thay đổi này nhấn mạnh tính cấp thiết của việc đa dạng hóa thương mại. Mặc dù Mỹ vẫn là một đối tác quan trọng, chiến lược thương mại chung của ASEAN ngày càng tập trung vào việc củng cố quan hệ với các đối tác then chốt khác như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, những nước có tổng kim ngạch thương mại với ASEAN còn vượt cả châu Âu.

Chính phủ các nước trong khu vực cũng đang theo đuổi hướng đi đàm phán thay vì các biện pháp trả đũa, thúc đẩy thương mại nội khối ASEAN và tận dụng các khuôn khổ khu vực như RCEP và CPTPP để tăng cường sự vững vàng, hài hòa các tiêu chuẩn và giảm thiểu sự phụ thuộc vào bất kỳ thị trường đơn lẻ nào.

Cách tiếp cận đa dạng này hướng tới mục tiêu duy trì mối quan hệ thương mại lâu dài, đồng thời mở ra những cơ hội mới tại các nền kinh tế đông dân trên khắp Trung Đông, Mỹ La-tinh và Ấn Độ.