Sau khi Nghị định 70 có hiệu lực vào ngày 1/7, đã có rất nhiều băn khoăn từ tiểu thương và chủ hộ kinh doanh gia đình có doanh thu lớn, về việc có đăng ký lên công ty hay không.

Nhằm hỗ trợ tiểu thương - hộ kinh doanh gia đình có cái nhìn đa chiều về vấn đề này, chị Nguyễn Quỳnh Dương - CEO phần mềm quản lý bán hàng đa kênh Nhanh.vn đã có một bài phân tích khá chi tiết nhìn từ góc độ thuế VAT.

---------

Nhiều người cứ nghe nói: “Làm công ty thì được khấu trừ thuế VAT, lời hơn hộ kinh doanh.”. Nếu không suy nghĩ cẩn thận, chúng ta sẽ cho là lên công ty có vẻ được ‘miễn thuế’ nhưng đó có thể là một ngộ nhận khá nguy hiểm, nếu bạn chưa hiểu đúng bản chất của vấn đề.

Vậy khấu trừ thuế VAT là gì? Là khi bạn làm công ty, bạn sẽ thu VAT 10% từ khách hàng (gọi tắt là VAT đầu ra) nhưng được trừ đi phần VAT đã trả khi nhập hàng (gọi tắt là VAT đầu vào). 

Ví dụ: một công ty bán được 110 triệu đồng/tháng, trong đó VAT là 10 triệu, doanh thu 100 triệu. Nếu công ty đó nhập hàng có hóa đơn VAT 7 triệu, thì sẽ được cấn trừ và cửa hàng chỉ nộp cho nhà nước 3 triệu đồng.

Chúng ta nghe thì có vẻ hay, nhưng thực tế không có gì là miễn phí.

Bản chất là VAT đó bạn vẫn đang nộp – chỉ là nộp ‘giùm’, bởi 7 triệu VAT đầu vào kia, bạn vẫn phải trả cho nhà cung cấp và họ cầm tiền đó rồi nộp cho nhà nước thay bạn. Tổng cộng, bạn vẫn trả 10% thuế và hệ thống vẫn thu đủ 10% về ngân sách – chỉ khác là 7% do nhà cung cấp nộp còn 3% còn lại bạn nộp.

Còn khi làm hộ kinh doanh, bạn không tách VAT, tức khi khách hàng trả 110 triệu là của bạn hết. Thuế bạn phải nộp chỉ là 1,5% – 4,5% trên doanh thu.

Nói cách khác: khi làm công ty, VAT thực chất ngốn của bạn tới 10% doanh thu trong khi làm hộ kinh doanh, chỉ mất vài phần trăm thuế khoán. Vậy nên, đừng nhầm tưởng “khấu trừ VAT” là “đỡ tốn tiền thuế”. Thực chất, nó chỉ giúp bạn giảm số tiền phải nộp trực tiếp, nhưng tổng số VAT bạn gánh vẫn là 10% và cao hơn hộ rất nhiều.

Tuy nhiên, cũng có trường hợp lên công ty lại lợi hơn – nhưng các tiểu thương và hộ kinh doanh phải hiểu kỹ bối cảnh.  

Với một số ngành, nhà cung cấp luôn báo giá đã bao gồm VAT. Ví dụ hay gặp nhất là ngành dược – như các công ty sản xuất thuốc, thực phẩm chức năng….; hầu hết họ đều xuất đủ VAT 100%. Tôi đã đi tư vấn và chia sẻ cho nhiều DN ngành dược và thấy đặc điểm chung của ngành này là vậy. 

Nếu bạn kinh doanh trong ngành này, thì dù bạn làm hộ kinh doanh hay công ty, bạn vẫn phải trả một mức giá như nhau – chỉ khác là: hộ kinh doanh thì chịu VAT đó như một chi phí thật (vì không được khấu trừ), còn công ty thì được khấu trừ VAT đầu vào, tức là giảm số thuế VAT phải nộp.

Trong thực tế, không ít chủ hộ kinh doanh hoặc chủ công ty nhầm tưởng là hộ kinh doanh vẫn được khấu trừ đầu vào.

Trong trường hợp này, nếu tỷ lệ giá vốn/doanh thu cao, làm công ty có thể giữ lại nhiều tiền hơn so với hộ kinh doanh.

Ngược lại, với những ngành hàng mà nhà cung cấp thường không xuất hóa đơn, nếu bạn làm công ty và yêu cầu họ xuất hóa đơn, nhiều khả năng họ sẽ đề nghị: ‘có hóa đơn thì anh cộng 10% VAT vào giá nhé’, tức là bạn tự nhiên phải trả thêm 10% chỉ để lấy hóa đơn. Trong trường hợp này, làm công ty lại không tối ưu, vì giá vốn của bạn bị đẩy lên cao.

Vì vậy, trước khi quyết định làm công ty hay hộ kinh doanh, bạn cần rà soát lại toàn bộ chuỗi cung ứng của mình, để xem xét các vấn đề sau: nhà cung cấp có sẵn VAT hay không, giá họ báo đã bao gồm thuế chưa, bạn có thường cần xuất hóa đơn cho khách hàng không… Chỉ khi hiểu rõ thực tế này, bạn mới tránh được rất nhiều lần ra quyết định theo kiểu “cứ nghĩ là tiết kiệm, hóa ra lại tốn hơn”.

Tôi cũng đã lập một phương trình đơn giản để tính toán lợi nhuận giữ lại của công ty và hộ kinh doanh phụ thuộc vào tỷ lệ chi phí có hóa đơn VAT/doanh thu là bao nhiêu. Công thức và kết quả đều được diễn giải trong ảnh bên dưới.

Trong bài toán giả định này, tôi tạm thời bỏ qua các chi phí không có VAT - xem các chi phí này ở công ty hay hộ gia đình là ngang nhau. Tôi tính vậy cho chúng ta dễ hiểu hơn, nếu không thì phương trình quá rối với nhiều biến không cần thiết.

Với phương trình: Loại hình hộ kinh doanh - Điểm cân bằng (C) – Tỷ lệ giá vốn có hóa đơn VAT

Kết quả trả về là: Hộ thương mại ≈ 85.9%, Hộ sản xuất ≈ 75.9%, Hộ dịch vụ ≈ 67.6%.

Tôi sẽ diễn giải kết quả nói trên như sau: nếu tỷ lệ chi phí có hóa đơn VAT cao hơn các mức nói trên thì làm công ty có lợi hơn; còn nếu thấp hơn thì làm hộ kinh doanh vẫn lợi hơn, vì tiết kiệm được VAT và thuế thu nhập doanh nghiệp.

Ngoài ra, theo trải nghiệm của tôi, làm công ty khá mệt mỏi ở việc bảo vệ chi phí hợp lý, cái gì cũng phải đầy đủ hồ sơ chứng từ. Nếu công ty gây ra bất cứ sai phạm gì, thì sẽ chịu mức phạt gấp đôi mô hình hộ kinh doanh.

Ở khía cạnh khác, nếu bạn vô tình đụng phải một nhà cung cấp không uy tín hay đơn giản là nhà cung cấp hết tiền nộp thuế; hoặc cực đoan hơn là họ bỏ trốn, không hoạt động tại địa điểm kinh doanh nữa. Hậu quả là: cơ quan thuế sẽ yêu cầu bạn giải trình về hóa đơn đó và đóng 7 triệu đồng tiền thuế mà đúng ra nhà cung cấp phải nộp thay bạn.

Hay nói cách khác, công sẽ phải loại các hóa đơn không có chứng từ đầy đủ hợp lệ. Tiếp theo, công ty phải nộp bù lại 7 triệu đã khấu trừ, bên cạnh đó, chi phí hợp lý 70 triệu của bạn sẽ bị loại ra, kéo theo tăng thuế TNDN 20%x70 =14 đồng, nếu như bạn đang có lãi sẵn rồi. Thực tế là chuyện các công ty một năm gặp hai đến ba nhà cung cấp như vậy là không hiếm.

Nếu thường xuyên gặp những nhà cung cấp như thế, thì làm công ty quả thực quá đau khổ! Rõ ràng là mình đã đưa tiền cho nhà cung cấp nộp mà họ lại không nộp. Nên nếu tiểu thương hoặc chủ hộ kinh doanh không có năng lực về kế toán và thuế chắc chắn, thì nên chọn làm hộ kinh doanh sẽ nhẹ nhàng hơn.