Phiên thảo luận chuyên sâu đầu tiên tại Vietnam Investment Forum 2025: Mid-Year Update với chủ đề Cập nhật bối cảnh vĩ mô: Những thay đổi chính sách đang vẽ lại bản đồ đầu tư sẽ có sự tham dự của các diễn giả:

• TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội khóa XV
• PGS. TS. Phạm Thế Anh, Chuyên gia kinh tế, Trưởng Khoa kinh tế học, Trường Đại học kinh tế Quốc dân
• Ông Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI
• Ông Phạm Hồng Hải, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB)
• Host: Bà Trịnh Quỳnh Giao, Tổng Giám đốc PVI Asset Management

Bước đầu vào phiên 1, các chuyên gia cùng thảo luận chính sách thuế mới của Mỹ có thể ảnh hưởng như thế nào đến kinh tế toàn cầu và Việt Nam? Chính sách thuế mới có làm thay đổi dòng vốn FDI và chiến lược sản xuất toàn cầu? Những ngành, lĩnh vực nào tại Việt Nam có khả năng chịu tác động mạnh nhất?

PGS. TS. Phạm Thế Anh, Chuyên gia kinh tế, Trưởng Khoa kinh tế học, Trường Đại học kinh tế Quốc dân: Chính sách thuế quan của Mỹ có xu hướng làm chậm tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Các tổ chức quốc tế đều hạ thấp triển vọng tăng trưởng kinh tế  thế giới và Việt Nam không thể nằm ngoài xu hướng này vì độ mở kinh tế khá lớn. Chính sách thuế quan tác động tới tất cả các quốc gia có mối quan hệ thương mại với Mỹ. 

Có hai kênh chịu tác động chủ yếu. Đầu tiên là thương mại - đầu tư. Mô hình kinh tế Việt Nam là tăng trưởng nhờ xuất khẩu. Muốn có xuất khẩu thì phải thu hút đầu tư vào các lĩnh vực chế biến, chế tạo. Thuế quan tạo ra sự bất định khiến những ngành nghề chịu thuế suất cao ảnh hưởng trực tiếp. 

Bên cạnh đó, chính sách thuế hiện nay bất định, khiến dòng đầu tư bị ngừng lại để chờ kết quả đàm phán. Phải bớt bất ổn thì dòng vốn mới an tâm vào. Hiện chưa thấy dòng vốn bị rút khỏi Việt Nam nhưng tất cả đều chờ kết quả đàm phán.

Kênh thứ hai liên quan đến thị trường tài chính. Người tiêu dùng Mỹ có thể chịu giá cả tăng cao trong vòng 1 - 2 tháng tới dẫn tới áp lực lạm phát và lãi suất neo cao. Điều này khiến các thị trường tài chính như Việt Nam sẽ chịu tác động, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam muốn duy trì ổn định tỷ giá.

Đối với ngành nghề, lĩnh vực cụ thể thì phải đợi chờ kết quả đàm phán cuối cùng. Tôi nghiêng về kịch bản tích cực và so sánh tương quan với các quốc gia xuất khẩu tương tự như Việt Nam sẽ có đánh giá tốt hơn. Hiện tại về cơ bản tất cả ngành nghề xuất khẩu đều ảnh hưởng đặc biệt là những ngành nghề có đầu tư nước ngoài.

Những bất định về chính sách kinh tế ở Mỹ đang ở mức cao, khiến thị trường trái phiếu Mỹ, chỉ số DXY trở nên đầy biến động và tạo rủi ro cho toàn bộ nền kinh tế và thị trường tài chính. Điều này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến dòng vốn đầu tư gián tiếp?

Ông Phạm Hồng Hải, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB): Khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất hay thậm chí đầu tư vào trái phiếu chính phủ Mỹ, khiến cho thị trường mới nổi gặp nhiều áp lực bao gồm cả Việt Nam, mọi người rút hết ở thị trường mới nổi và đầu tư vào thị trường mới. 

Tuy nhiên, có thể thấy xu hướng mới là bất ổn hiện nay, bản thân Fed cũng gặp khó khi ông Donald Trump nhiều lần đe dọa sa thải Chủ tịch Fed nhưng chưa tìm được biện pháp nào để sa thải được nhanh, do đó thị trường cũng đang rất rối. 

Về xu hướng dài hạn, theo tôi, vị thế đồng USD ngày càng sẽ bị yếu đi. Nếu bỏ yếu tố Trump và hàng rào thuế quan, lịch sử phát triển của thị trường tài chính đều có tính chu kỳ. 

Một đất nước khi có đồng tiền là đồng tiền dự trữ quốc gia của thế giới thì có vị thế. Mỹ đã có vị thế từ rất lâu và tính trung bình mỗi năm Mỹ thâm hụt ngân sách khoảng 2.000 tỷ USD.

Nếu doanh nghiệp đang đi vay, năm nào cũng tiêu xài nhiều hơn phần thu lãi thì chắc sẽ phá sản sớm. Tuy nhiên, may mắn khi Mỹ nắm được lợi thế về tiền đồng. 

Về chu kỳ dài hạn, có thể USD sẽ suy giảm nhiều. Với bất ổn hiện nay, nhiều quốc gia tham dự thương mại toàn cầu tìm cách chuyển dịch đồng tiền thanh toán quốc gia ra khỏi USD, để tránh phụ thuộc vào USD, cơ hội rất lớn cho thị trường mới nổi bao gồm cả Việt Nam.

Đối với bối cảnh Việt Nam hiện nay, Ngân hàng Nhà nước đang ở vị thế cực kỳ khó khi một mặt giữ nền kinh tế vĩ mô, mặt khác phải hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. 

Về lý thuyết, hạ lãi suất nhưng tỷ giá cũng chịu áp lực. Chúng ta cũng không muốn VND mất giá quá nhiều, sẽ bị quy vào dùng tỷ giá để kích thích xuất khẩu. Đây là bài toán rất khó của Việt Nam hiện nay.

Hy vọng Chính phủ Việt Nam đàm phán tốt về thương mại với Mỹ, kết hợp với tình hình ổn định chính trị, kinh tế vĩ mô và định hướng cải cách đất nước, sẽ thực sự mở ra rất nhiều cơ hội mới cho Việt Nam.

Việt Nam đứng thứ ba thế giới về thặng dư thương mại với Mỹ. Các tác động về chính sách thuế của Mỹ sẽ có tác động lớn đến xuất khẩu và dòng vốn FDI tại Việt Nam. Việt Nam cần chuẩn bị gì để thích ứng với tình hình biến động bên ngoài không thuận lợi mà vẫn quyết tâm đạt được kế hoạch rất tham vọng cho năm 2025 là GDP tăng trưởng trên 8%?

PGS. TS. Phạm Thế Anh, Chuyên gia kinh tế, Trưởng Khoa kinh tế học, Trường Đại học kinh tế Quốc dân: Mục tiêu 8% tôi nghĩ rất thách thức nhưng Chính phủ vẫn có những giải pháp để cải thiện. Theo tôi, động lực đối với tăng trưởng trong nước hiện nay không có gì khác ngoài đầu tư công và các doanh nghiệp, ngành nghề trong nước phải bám theo đó.

Muốn đầu tư công của Chính phủ có tốc độ lan toả, tác động thúc đẩy, kéo tư nhân cùng tăng trưởng thì phải tập trung vào những dự án trọng điểm, cơ sở hạ tầng có sự lan toả cao. 

Đặc biệt, phải kéo được tỷ lệ nội địa hoá, tức là kéo được doanh nghiệp trong nước tham gia vào các dự án đầu tư công. Nếu để doanh nghiệp nước ngoài cung cấp nguyên vật liệu... cho các dự án đầu tư công thì sức lan toả của các dự án sẽ rất kém.

Cùng với đó, các doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động tỷ lệ nội địa hoá và xuất xứ hàng hoá. Trong việc đàm phán thuế quan hiện nay, tôi nghĩ rằng vấn đề liên quan để tỷ lệ nội địa hoá của sản phẩm sẽ là một điều kiện để đàm phán.

Quan điểm của tôi là nếu Chính phủ thực sự muốn kéo khu vực tư nhân tham gia sâu, đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng thì cần có chính sách, ưu đãi về thuế liên quan đến tỷ lệ nội địa hoá trong các sản phẩm. 

Ví dụ như áp mức thuế khác nhau vào các tỷ lệ nội địa hoá khác nhau. Các doanh nghiệp cần chủ động trong việc tránh đội lốt xuất xứ hàng hoá, chủ động trong việc nâng cao tỷ lệ nội địa hoá sẽ tránh rủi ro thuế quan.

Từ đầu năm 2025, Chính phủ đã đưa ra rất nhiều chính sách đột phá, quyết liệt với quyết tâm cải cách nền kinh tế, tạo động lực tăng trưởng mới, phấn đấu đưa Việt Nam thành nền kinh tế lớn thứ 30 thế giới. Một trong những chính sách đó là Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân với những mục tiêu rất cụ thể và cũng rất tham vọng.

Sau Nghị quyết 68, chúng ta đã thấy một số chính sách được triển khai khá quyết liệt. Nhưng để chuyển thành hành lang pháp lý thực thi, cần quá trình thể chế hoá. Vậy theo ông, hiện nay Quốc hội và Chính phủ đã thực sự tiến bao xa trong quá trình này, từ sửa luật, ban hành luật khung, cho đến cơ chế đặc thù?

TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội khóa XV: Mấy ngày gần đây, tôi đã trao đổi nhiều với doanh nghiệp. Các doanh nghiệp hiện tại đã có cơ hội ở phía trước.

Tuy nhiên về về dài hạn, kể từ sau giai đoạn COVID-19, các doanh nghiệp cho rằng “chẳng có gì chắc chắn được quá 6 tháng”.

Khi Quốc hội thảo luận về chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội cũng chỉ đưa ra kịch bản Trump tái đắc cử Tổng thống Mỹ sẽ có thay đổi nhưng không ai lường trước được vấn đề thuế đối ứng. Những chính sách về thuế của Chính quyền Trump là rất khó phán đoán.

Các doanh nghiệp cũng cho rằng vẫn phải có nhu cầu tiêu dùng nên doanh nghiệp sẽ có nhiều giải pháp khác nhau. Rất may đây là thuế chung, còn nếu đánh cụ thể vào nước nào thì nước đó bị ảnh hưởng nặng nề. Vì vậy, xuất nhập khẩu sẽ bị ảnh hưởng nhưng mức độ tác động của doanh nghiệp trên toàn cầu là khó đoán.

Về mục tiêu giải ngân vốn đầu tư công, Chính phủ đã đặt mục tiêu giải ngân gần 100%. Cải cách thể chế về giải ngân đầu tư công cũng chưa bao giờ mạnh mẽ như hiện nay.

Đầu năm nay, tại kỳ họp bất thường, chúng tôi đã sửa đổi Luật Đầu tư công, phân cấp mạnh mẽ. Nếu trước đây, Chính phủ duyệt các dự án có tổng mức đầu tư 10.000 tỷ đồng thì giờ đây Chính phủ quyết cấp phép dự án có mức vốn 30.000 tỷ đồng. 

Hiện tại, địa phương và chủ đầu tư được quyết định là chính. Các cơ chế về sửa Luật Đấu thầu, PPP đều để đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công.

Về phát huy nội lực, một số giải pháp trong Nghị quyết 198, Chính phủ đã hứa kỳ họp này sẽ có nghị định hướng dẫn để triển khai ngay một số cơ chế như đặt hàng, đấu thầu hạn chế hay chỉ định với các dự án quan trọng.

Nếu các dự án lớn, quan trọng cứ mở đấu thầu quốc tế thì những công việc lần đầu tiên ở Việt Nam làm thì không có doanh nghiệp Việt Nam có kinh nghiệm, làm sao doanh nghiệp Việt Nam có thể chiến thắng.

Nghị quyết 198 chỉ giải quyết được một phần công việc, quan trọng nhất vẫn là thể chế hoá. Các doanh nghiệp kỳ vọng vào 30 luật được sửa đổi, bổ sung sắp tới trong đó có Luật Đổi mới sáng tạo, Luật PPP, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư… 

Nếu lần này sửa mà chưa đạt kết quả thì cuối năm sẽ sửa tiếp. Riêng sửa luật lần này, chúng tôi tập trung vào cơ chế thuận lợi hơn cho cộng đồng doanh nghiệp.

Quốc hội cũng lo chuyện sửa thể chế đến bao giờ doanh nghiệp mới được hưởng. Trong Nghị quyết 198 đã giao một số mốc thời gian phải hoàn thành một số công việc trong năm nay hoặc chậm nhất là năm 2026.

Khi sửa đổi thể chế, nhiều khi tôi cũng không đồng ý với những con số để đến năm 2026 nhưng Chính phủ đã giải trình là mọi thứ cần có độ thẩm thấu và thời gian để nghĩ và Chính phủ có rất nhiều việc phải làm nên không thể thực hiện ngay trong năm 2025.

Một số biện pháp về thuế như bỏ thuế môn bài, miễn thuế 1 - 3 năm, khấu trừ 200% chi phí nghiên cứu phát triển (R&D) khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp…. 

Một nguồn lực rất lớn khác không phải từ thu hút dự án đầu tư mới nhưng theo thống kê của chúng tôi hiện có hơn 2.000 dự án thu hút đầu tư dang dở. Chúng tôi kỳ vọng nếu tháo gỡ được thì sẽ là nguồn lực rất lớn để góp phần thêm rất nhiều vào đầu tư. Có những dự án chưa xuống tiền, có dự án xuống tiền một phần, có dự án xong thủ tục ban đầu.

Theo tinh thần Nghị quyết 68, vấn đề hoàn thiện khung pháp lý cho các mô hình kinh tế mới, kinh doanh dựa trên công nghệ và nền tảng số, công nghệ tài chính, trí tuệ nhân tạo, tài sản ảo, tài sản số…. Hay các vấn đề ưu đãi thuế cho doanh nghiệp mới, doanh nghiệp công nghệ, quỹ công nghệ, khuyến khích đầu tư phát triển được kỳ vọng rất nhiều sẽ thay đổi kết cấu kinh tế Việt Nam. Vậy theo ông, để quá trình luật hoá này diễn ra vừa nhanh vừa hiệu quả, nhanh chóng đi vào thực tiễn, thực sự mang lại giá trị cho doanh nghiệp thì cần các điều kiện gì?

Ông Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI: Bối cảnh hiện tại đang thay đổi rất nhanh. Trước đây, doanh nghiệp luôn thúc đẩy, gây sức ép với chính quyền nhưng bây giờ thì ngược lại.

Trước đây, doanh nghiệp đã chạy bở hơi tai thì giờ cần chạy nhanh hơn nữa. Trước đây, một nghị quyết của Đảng nhanh nhất cũng phải 6 tháng, thậm chí 3 năm mới xong, trong khi hiện tại 1 - 2 tháng đã hoàn tất. Điều này cũng tác động đến công chức phải chạy nhanh hơn nữa. 

Tôi có niềm tin, hy vọng rằng tất cả mọi thứ đều đang vận động rất nhanh, tích cực. Tất nhiên cũng có một vài thông tin cần lưu ý như câu chuyện giảm thuế VAT xuống 8%. 

Cách đây 40 năm khi bắt đầu đổi mới, chúng ta không phải lo lắng về luật lệ, còn bây giờ vô cùng phức tạp, trùng trùng điệp điệp. Hai nhiệm kỳ trước đây, chúng ta sửa luật vô cùng tích cực, càng làm càng rối. Còn bây giờ chúng ta đang nhìn nhận lại, phải thay đổi toàn diện. 

Với tốc độ thay đổi như bây giờ, ít nhất 1 - 2 nhiệm kỳ mới đạt được kế hoạch, lúc đó đã lỡ cơ hội. Luật pháp là tâm của điểm nghẽn. Thay vì sửa hàng vạn điều luật thì chỉ cần sửa một điều luật. Cái gì công nghệ không làm được thì tư duy làm được. Xã hội sẽ tăng tốc gấp nhiều lần bây giờ và tốc độ sửa luật cũng tăng tương tự.

TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội khóa XV: Đã có rất nhiều ý tưởng tương tự như ý kiến của ông Trương Thanh Đức. Khi xây dựng Nghị quyết 68, các thành phần liên quan cũng đã thảo luận rất nhiều. Tôi cũng kiến nghị rất nhiều trong quá trình xây dựng nghị quyết này. Chúng tôi nhận thức rằng nếu có một vấn đề mà hai văn bản khác nhau, áp dụng từng văn bản một thì làm được nhưng áp dụng cả hai hoặc nhiều văn bản cùng lúc thì không làm được. 

Và chúng tôi đề xuất nguyên tắc giống như ông Đức nói. Điều này giải quyết được công việc nhanh hơn và gây áp lực ngược trở lại đến người soạn luật. Nếu xảy ra vấn đề gì thì liên quan đến người soạn luật. 

Doanh nghiệp cần nhìn nhận lần sửa đổi lần này khác so với thời kỳ trước. Trước đây là sửa đổi bổ sung nhưng lần này là xoá bỏ rào cản. Lần thay đổi này thì bổ sung rất ít, chủ yếu là xoá bỏ, hồ sơ đơn giản hơn. 

Mặc dù sửa rất nhiều nhưng mức độ tìm hiểu luật pháp dễ dàng hơn. Tinh thần lần này là xoá bỏ rào cản những quy định nào không hợp lý, bất cập thì xoá bỏ đi.

Bây giờ bối cảnh đã khác, trước đây doanh nghiệp ít quan tâm đến pháp luật hoặc nếu quan tâm thì quan tâm đến lách luật. Đã đến lúc cần thay đổi tư duy, mức độ tuân thủ cần cao hơn, cập nhật hơn.

Cải cách thể chế luôn có hai mặt, nghĩa là cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ hơn. Trước đây, trong bối cảnh thể chế cũ, phức tạp, một ý tưởng kinh doanh khó gia nhập thị trường còn nếu cải cách thể chế tốt thì các ý tưởng, sáng kiến, mô hình kinh doanh mới có thể dễ dàng gia nhập thị trường hơn, cạnh tranh rất mạnh mẽ.

Ngoài ra, tinh thần Nghị quyết 198 và Nghị quyết 68 luôn yêu cầu các Bộ khi thiết kế chính sách, luật pháp luôn phải đặt nguyên tắc pháp lý rủi ro, phải tính đến tính tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.

Ví dụ, Nghị quyết 198 đã nhấn mạnh tinh thần thanh tra, kiểm tra dựa trên lịch sử tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. Doanh nghiệp mà tuân thủ pháp luật tốt, luồng xanh thì chúng tôi trả thanh tra, kiểm tra họ làm gì. Tương tự, trong thảo luận chính sách, chúng tôi đặt rất nhiều vấn đề về tuân thủ luật pháp.

Hôm qua, khi thảo luận về luật doanh nghiệp sửa đổi, Chính phủ đang đề xuất hạn mức chung về điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ. Với tư cách là các đại biểu Quốc hội, chúng tôi luôn nói rằng không phải đặt mức chung như vậy mà phải xem xét về ngành nghề kinh doanh và lịch sử tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. 

Nếu doanh nghiệp phát hành 10 đợt trái phiếu riêng lẻ, trả đúng kỳ đúng hạn thì không thể áp như những doanh nghiệp không tuân thủ, không minh bạch. Nếu thể chế không tốt thì sẽ rất rủi ro cho doanh nghiệp vì họ không biết tuân thủ thế nào. 

Tôi nghĩ rằng tiêu chí tuân thủ sẽ là một trong những nội dung khi xây dựng chính sách sắp tới. Doanh nghiệp phải tính chi phí tuân thủ pháp luật vào một phần của chi phí kinh doanh để đảm bảo sự an toàn của doanh nghiệp.

Như vậy, doanh nghiệp tư nhân được giao vai trò động lực tăng trưởng mới theo Nghị quyết 68, các doanh nghiệp tư nhân cần phải làm gì để nắm bắt cơ hội lần này. Xin mời anh Hải chia sẻ với dưới góc nhìn doanh nghiệp tư nhân và ngân hàng trong vai trò “đồng hành kiến tạo’ với các doanh nghiệp?

Ông Phạm Hồng Hải, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB): Ngân hàng có nhiều cái may khi được làm việc cùng nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế các doanh nghiệp hiện đang rất khó, chủ trương định hướng bên trên mở rồi nhưng bên dưới vẫn đang ngất ngư về sự khó khăn, các rào cản, thậm chí vấn đề xin cấp phép do sáp nhập các chính quyền địa phương. Rất nhiều cơ quan ban ngành họ cho biết không cung cấp cho đến khi hoàn thiện bộ máy xong.Dưới góc độ ngân hàng, cách tiếp cận của của OCB và cũng các ngân hàng khác thì chúng tôi phải có nhiều kịch bản khác nhau, bởi vì khó có thể đoán định được tương lai.

Bản thân doanh nghiệp là khách hàng của chúng tôi, chúng tôi cũng yêu cầu là phải có rất nhiều kịch bản: Tình huống xấu, tình huống tốt và tình huống bình thường.

Đối với OCB, chúng tôi xác định trong nguy có cơ, hiện nay rất nhiều doanh nghiệp thực tế muốn làm tốt khi họ thấy đây là cơ hội và muốn làm nghiêm túc, khi đó ngân hàng sẽ đồng hành cùng các doanh nghiệp này.

Tuy nhiên, rủi ro cần lưu ý là khi tập trung vào kinh tế tư nhân thì rất là tốt, đâu đó sẽ thấy những dự án lớn, nhiều cơ hội dành cho doanh nghiệp tư nhân lớn, như vậy thu hẹp sân chơi doanh nghiệp vừa và nhỏ. Do đó, chúng ta phải làm sao để các doanh nghiệp SME có thể tham gia cơ hội này.

Bên cạnh đó, bản thân các ngân hàng nhìn nhận các doanh nghiệp cũng cần phải thay đổi. Trước đây, tôi làm ngân hàng nước ngoài và sau chuyển qua ngân hàng trong nước thì cũng thấy rất rõ tư duy, chiến lược của ngân hàng trong nước nói chung thường nhìn vào tài sản bảo đảm để cho vay và cách tiếp cận là phải cầm tài sản trước đã.

Do đó, ngân hàng cũng cần phải thay đổi quan điểm, phải hiểu dòng tiền khách hàng, rủi ro của doanh nghiệp cho vay dựa trên kế hoạch kinh doanh hơn là tài sản đảm bảo.

Gần đây, OCB cũng đưa ra chương trình cho vay các doanh nghiệp start-up. Đây cũng là một điểm rất mới trên thị trường khi bản thân ngân hàng dám tham gia vào.