Vì sao EUDR tạo lợi thế cho cà phê Việt Nam?

Theo Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, ngày 23/9, Ủy ban Châu Âu đưa ra đề xuất hoãn áp dụng Quy định về chống phá rừng EUDR.

Theo kế hoạch đã ấn định trước đó, quy định này sẽ được triển khai từ 30/12 đối với doanh nghiệp quy mô lớn, còn doanh nghiệp vừa và nhỏ áp dụng từ 30/6/2026.

Cà phê là một trong những mặt hàng chịu tác động trực tiếp từ EUDR (dầu cọ, gia súc, đậu nành, cà phê, ca cao, gỗ và cao su cũng như các sản phẩm có nguồn gốc như thịt bò, đồ nội thất hoặc sô cô la…)

Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU cho biết nguyên nhân chính của việc trì hoãn là hệ thống công nghệ thông tin của EU chưa đủ năng lực tiếp nhận và xử lý khối lượng dữ liệu lớn mà các doanh nghiệp và quốc gia thành viên cần cung cấp.

Nếu thực hiện ngay theo kế hoạch, hệ thống có thể quá tải, gây gián đoạn cho chuỗi cung ứng và hoạt động thương mại. EU tính toán và dự báo hàng năm sẽ có khoảng 100 triệu doanh nghiệp sẽ đăng ký dữ liệu thông tin theo các tiêu chí và quy định về EUDR lên hệ thống thông tin EU.

Tuy nhiên, thực tế số lượng  doanh nghiệp đăng ký lê hệ thống có thể gấp 10 lần so với tính toán ban đầu của EU. Từ đó dẫn đến hệ thống công nghệ thông tin của EU bị quá tải.

Tuy nhiên, việc hoãn thực thi quy định này được đánh giá khiến ngành cà phê Việt Nam mất đi một lợi thế.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Thái Như Hiệp, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, đồng thời là Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê-Cacao Việt Nam (VICOFA) cho biết hiện nay nhiều nước sản xuất cà phê đang lo lắng về EUDR, đặc biệt là những nước vướng vào vấn đề phá rừng mở rộng diện tích trồng cà phê như Brazil hay Indonesia. Những nước này chưa sẵn sàng để tuân thủ quy định của EU. 

Trong khi đó, Việt Nam đã sẵn sàng tuân thủ của EU. Các doanh nghiệp đã phối hợp với vùng trồng để lắp đặt thiết bị định vị GPS và các công nghệ mới theo chứng nhận của các tổ chức quốc tế nhằm chứng minh các vườn cà phê không gây mất rừng. Do đó, đây là lợi thế của Việt Nam nếu EUDR được thực thi.

Trao đổi với chúng tôi, lãnh đạo một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê lớn khác giấu tên cũng cho biết Việt Nam thuộc nhóm “low risk” (rủi ro thấp) trong việc tuân thủ EUDR bởi mức độ tuân thủ tốt nhất trong số các nước trồng cà phê.

Ông cho hay ngay từ đầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) vào cuộc rất quyết liệt trong xây dựng bản đồ rừng. Các doanh nghiệp cũng đã sẵn sàng đầu tư và xuất khẩu thử nghiệm thành công nhiều container cà phê kèm chứng minh nguồn gốc không liên quan đến phá rừng. Những lô hàng hàng này có giá bán cao hơn 40 - 60 USD/tấn so với bình thường do phải cộng thêm chi phí tuân thủ. 

Trong khi đó, hai đối thủ là Brazil và Indonesia thuộc nhóm “high risk” (rủi ro cao). Do vậy, nếu EUDR được thực thi thì cà phê Việt Nam dễ dàng đi vào EU hơn so với các quốc gia khác. 

“Nhưng nếu không có quy định này thì mọi thị trường trở nên “cào bằng” và Việt Nam đành phải khai thác các lợi thể khác như chất lượng, số lượng sẵn có. Hiện chưa có quyết định chính thức và chúng tôi vẫn đang theo dõi.”, ông nói. 

Trên thực tế,  các doanh nghiệp Việt Nam đang tăng cường bán hàng sang EU và thị phần cũng đang mở rộng. 

Theo số liệu Hải quan Việt Nam, trong 8 tháng 2025, các doanh nghiệp đã bán được 480.474 tấn cà phê sang thị trường này, thu về hơn 2,6 tỷ USD. So sánh với cùng kỳ năm ngoái, doanh số bán cà phê tại EU tăng 16% về lượng và tăng tới hơn 74% về giá trị nhờ giá cà phê xuất khẩu tăng mạnh. 

Cụ thể, tính trung bình 8 tháng đầu năm nay, giá cà phê xuất khẩu đạt hơn 5.500 USD/USD, tăng 50% so với mức nền cao của cùng kỳ năm ngoái. Đây đồng thời là mức giá cao kỷ lục xét trong cùng giai đoạn của các năm.  Hiện EU là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất của Việt Nam với tỷ trọng tới 41%, tăng thêm 3 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm ngoái.

Còn tại thị trường EU,  cà phê chiếm khoảng 11% thị phần trong nửa đầu năm nay, cải thiện nhiều so với con số 8% của cả năm 2024, theo số liệu từ Trung tâm Thương mại Quốc tế. Với kết quả này, Việt Nam đứng thứ hai về thị phần phần, đứng sau Brazil (20%). 

Kịch bản EU đổ xô nhập khẩu cà phê để “chạy” chính sách có lặp lại?

Năm ngoái, trước khi EU gia hạn EUDR thêm một năm (quyết định được đưa ra hồi giữa tháng 11/2024), các doanh nghiệp khối này đã đổ xô mua hàng để “chạy” trước chính sách. Điều này giúp cà phê Việt Nam và nhiều nước khác hưởng lợi. Theo đó, trong tháng 9 và 10/2024 ghi nhận lượng xuất khẩu tăng đột biến lần lượt 28% và 57% so với cùng kỳ năm 2023. 

Câu hỏi đặt ra liệu rằng kịch bản tương tự có xảy ra nếu EU hoãn EUDR vào năm sau không.

Lãnh đạo doanh nghiệp giấu tên cho rằng điều này khó xảy ra. Vị này cho biết năm ngoái, các doanh nghiệp EU chưa kịp chuẩn bị để thích ứng với quy định mới nên họ nhập hàng ào ạt để dự trữ. Song song với đó, họ phải phải trả chi phí rất cao để giữ hàng hoá. Nhưng vừa qua các doanh nghiệp nhập khẩu EU cũng đang dần thích ứng với quy định mới, trong đó có việc đầu tư công nghệ để có thể truy suất các vùng trồng có đáp ứng điều kiện quy định chống phá rừng không. 

“Họ sẽ mua của Việt Nam hoặc các doanh nghiệp nước khác nếu đáp ứng được yêu cầu. Năm ngoái họ sợ rủi ro, chưa quen thuộc với quy định mới nên ồ ạt nhập hàng. Tuy nhiên, khi họ đã chuẩn bị sẵn sàng mọi thứ, họ sẽ không cần thiết mua trước để giữ tồn kho”, vị này nhận định. 

Ông cho rằng đây cũng là lý do tại sao giá cà phê không biến động mạnh sau khi thông tin EC đề xuất hoãn thực thi EUDR sang năm sau.

Sau khi thông tin EC công bố đề xuất hoãn EUDR, giá cà phê robusta cũng không có nhiều biến động mạnh. Theo đó, giá cà phê robusta giao trong tháng 11 trên sàn London ngày 24/9 (tức 1 ngày sau khi thông tin được công bố) đóng cửa ở mức 4.219 USD/tấn, gần như không đổi so với phiên ngày 23/9. Những phiên sau đó, giá cà phê cũng không có biến động nhiều. 

Tuy nhiên, giai đoạn đầu tháng 9, thị trường biến động mạnh khi chạm đỉnh cao nhất 4 tháng 4.900 USD/tấn vào ngày 15/9 sau đó giảm sâu xuống 4.200 USD chỉ trong vòng 1 tuần. 

Ông Hiệp cho biết bản thân doanh nghiệp ông và VICOFA cũng đang đánh giá việc diễn biến giá cà phê vừa qua đã phản ánh cho thông tin EUDR có thể trì hoãn và Mỹ có thể sẽ loại trừ cà phê là đối tượng đánh thuế chưa?

“Thị trường cà phê vẫn đang mơ hồ về những thông tin này”, ông nói.

“Cái khó khăn nhất hiện nay là nếu EUDR tiếp tục bị trì hoãn thì các doanh nghiệp sẽ cần làm gì với người nông dân. Bản thân Vĩnh Hiệp và nhiều doanh nghiệp khi tham gia với người nông dân trong việc tuân thủ quy định của EU thì đều có sự thoả thuận, cam kết có phần thưởng nào đó để họ chấp hành nghiêm túc, đảm bảo không gây mất rừng”, ông Hiệp cho biết.