Một bản đồ thương mại mới đang hình thành

Canada đang nhập khẩu nhiều ô tô từ Mexico hơn từ Mỹ. Trung Quốc quay lưng với đậu nành Mỹ ngay trong mùa thu hoạch, chuyển sang đặt hàng ở Nam Mỹ. Ấn Độ và Trung Quốc nối lại các chuyến bay thẳng, đồng thời trao đổi đất hiếm, hâm nóng mối quan hệ đã “đóng băng” trong nhiều năm.

Những đường nét mới của dòng chảy thương mại toàn cầu đang dần hiện lên trong bối cảnh các quốc gia tái thiết lập liên minh thương mại và doanh nghiệp tìm kiếm những thị trường mới để tránh mức thuế quan cao nhất của Mỹ kể từ thập niên 1930.

Những nền kinh tế nhỏ hơn cũng đang điều chỉnh để thích ứng với một thế giới mà việc tiếp cận người tiêu dùng và các công ty Mỹ trở nên tốn kém hơn.

Peru đang tìm cách xuất khẩu quả việt quất sang châu Á. Lesotho chuyển hướng bán hàng dệt may sang châu Á, châu Âu và các nước châu Phi khác. Một nhóm 14 quốc gia gồm New Zealand, Singapore, Thụy Sĩ và UAE đã thiết lập quan hệ đối tác nhằm thúc đẩy thương mại và đầu tư.

Trái với lo ngại của nhiều chuyên gia, nền kinh tế thế giới chưa rơi vào suy thoái vì thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Thay vào đó, chính sách bảo hộ thương mại của Nhà Trắng đã chứng tỏ sức bền của 85% khối lượng thương mại quốc tế diễn ra bên ngoài nước Mỹ.

Vào tháng 10, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã nâng dự báo tốc độ tăng trưởng khối lượng thương mại toàn cầu năm 2025 từ 0,9% lên 2,4%, chủ yếu nhờ tác động của làn sóng front-loading (doanh nghiệp khẩn trương nhập hàng trước khi thuế quan có hiệu lực) hồi đầu năm.  

Bà Cecilia Malmström, thành viên của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, bình luận: “Chúng ta đã thấy rõ nỗ lực của các nước nhằm hình thành liên minh thương mại mới, củng cố các quan hệ sẵn có và tạo dựng liên kết mới”.

Các công ty vận tải, vận hành cảng biển và những đơn vị xử lý hàng hóa khác là những bên đầu tiên chứng kiến sự thay đổi này.

Ông Christian Gonzalez, Phó Giám đốc International Container Terminal Services, một công ty vận hành cảng ở Philippines, cho biết rào cản thương mại của Mỹ đang thúc đẩy các nhà sản xuất Trung Quốc tìm kiếm những thị trường thay thế.

Ông nhận xét: “Sự thay đổi của dòng chảy thương mại toàn cầu có thể sẽ mang lại lợi ích lớn cho chúng tôi. Thương mại toàn cầu vẫn sẽ tiếp diễn [bất chấp thuế quan của Mỹ]”. Giá cổ phiếu International Container Terminal Services đã tăng gần 30% trong năm nay, tờ Bloomberg cho hay.

Hiện tại, dòng chảy hàng hóa toàn cầu vẫn chưa biến đổi dữ dội, nhưng dấu ấn của sự thay đổi đã bắt đầu hiện lên trong dữ liệu.

Trong tháng 8, tăng trưởng xuất khẩu hàng hoá của Trung Quốc giảm xuống mức thấp nhất trong 6 tháng, trong đó lượng hàng xuất sang Mỹ lao dốc 33%. Song, kim ngạch xuất khẩu sang châu Phi, ASEAN và châu Âu lại lần lượt tăng 26%, 23% và 10%. Nhờ vậy mà nền kinh tế lớn thứ hai thế giới nhiều khả năng sẽ đạt thặng dư thương mại kỷ lục 1.200 tỷ USD trong năm nay.

Clarksons, nhà cung cấp dữ liệu hàng hải, dự đoán khối lượng vận tải chuyển hàng hóa trên tuyến đường thủy xuyên Thái Bình Dương - trục giao thương chính giữa Mỹ và Trung Quốc - sẽ giảm gần 3% trong năm nay. Ngược lại, các tuyến hàng hải khác sẽ tiếp tục tăng trưởng, dù chậm hơn so với năm 2024.

Bà Ina Simonovska, Giáo sư kinh tế tại Đại học California, đánh giá: “Rõ ràng thế giới đang vẽ lại bản đồ thương mại quốc tế. Chúng ta sẽ còn chứng kiến thêm rất nhiều thỏa thuận thương mại song phương giữa các nước và nhóm quốc gia”.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết bà và các quan chức ở Brussels đang dốc sức mở rộng danh sách đối tác thương mại của khối này. Một trong những nỗ lực của Liên minh châu Âu (EU) là đẩy nhanh các cuộc đàm phán đã kéo dài trong nhiều năm.

Trong tháng 9, EU đã ký thỏa thuận thương mại với Indonesia sau gần một thập kỷ đàm phán. Khối này cũng đang xem xét phê chuẩn hiệp định với Mercosur - thị trường chung của Nam Mỹ gồm 780 triệu người tiêu dùng - vốn được đề xuất cách đây 25 năm.

Ông Simon J. Evenett, Giáo sư Địa chính trị và Chiến lược tại Trường Kinh doanh IMD ở Thụy Sỹ, bình luận: “Nhiều quốc gia đã nỗ lực đẩy nhanh các cuộc đàm phán thương mại và đưa một số đến đích”.

Ảnh hưởng đến Mỹ và các quốc gia nhỏ

Thương mại toàn cầu nhìn chung vẫn đang trụ vững trước cơn bão thuế quan của Mỹ. Tuy nhiên, Giáo sư kinh tế Eswar Prasad tại Đại học Cornell cảnh báo cuộc đua ký kết các hiệp định song phương hoặc khu vực có nguy cơ sẽ bỏ lại phía sau các nền kinh tế nhỏ, vốn phụ thuộc vào hệ thống thương mại dựa trên luật lệ của WTO.

“Những quốc gia không có sức mạnh kinh tế như Mỹ sẽ gặp nhiều khó khăn trong một thế giới mà mọi quốc gia chỉ quan tâm bản thân, thay vì tuân thủ cùng một nhóm quy tắc chung như trước đây”, vị chuyên gia cảnh báo.

Ví dụ, Đông Timor có thể chịu ảnh hưởng đặc biệt nặng nề. Quốc gia Đông Nam Á chỉ có vỏn vẹn 1,4 triệu dân với GDP bình quân đầu người khoảng 1.300 USD. Đông Timor đã phải trải qua nhiều năm bất ổn và mới chỉ gia nhập WTO trong thời gian gần đây.

Bất chấp sức ép của chính quyền Tổng thống Trump với WTO, ông António da Conceição, đại diện của Đông Timor tại Văn phòng Liên Hợp Quốc ở Geneva, vẫn kỳ vọng tư cách thành viên WTO sẽ giúp đất nước ông đa dạng hóa nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ bằng cách mở ra các thị trường mới cho cà phê, vani và trái cây.

Mặt khác, cuộc chiến thương mại của ông Trump đang gây rắc rối cho chính các doanh nghiệp Mỹ. Ông Ben Knepler điều hành True Places, một công ty đặt trụ sở tại Pennsylvania chuyên thiết kế ghế ngoài trời và đặt sản xuất tại Campuchia, là một ví dụ.

Thuế quan đã phá hủy mô hình kinh doanh của True Places. Ông Knepler đã ngừng nhập khẩu sản phẩm vào Mỹ và chuyển sang tìm kiếm khách hàng ở những nước khác.

Ông bình luận: “Tình huống này thật điên rồ, nhưng chúng tôi có thể sẽ trở thành một công ty Mỹ nhưng lại không hoạt động ở Mỹ”.