Trong những năm gần đây, Bắc Kinh đang cố gắng đa dạng hóa nguồn thực phẩm khỏi các nhà cung cấp phương Tây truyền thống. Nỗ lực của Trung Quốc vươn xa đến tận các vườn hạt mắc ca ở Kenya và các trang trại chăn nuôi gia súc ở Bolivia.

Khi các nước phương Tây để mất thị phần tại Trung Quốc, những quốc gia khác nhanh chóng chen vào chỗ trống. Cường quốc trồng trọt Brazil giành lấy thị phần xuất khẩu ngô và đậu nành từ tay Mỹ, Nga đẩy mạnh bán ngũ cốc, dầu ăn và thịt cho Trung Quốc.

Các sản phẩm Trung Quốc tìm cách mở rộng nguồn cung bao gồm cả những mặt hàng thường không được chú ý. Điều này cho thấy rõ quyết tâm của Bắc Kinh trong việc tìm kiếm đối tác thương mại mới và bảo vệ an ninh lương thực.

Chiến lược của Bắc Kinh có ý nghĩa quan trọng bởi Trung Quốc là nước nhập khẩu nông sản hàng đầu thế giới và căng thăng thưởng mại Mỹ - Trung nhiều khả năng sẽ gia tăng khi ông Donald Trump chính thức quay trở lại Nhà Trắng. Lần này, Trung Quốc đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng hơn để đối phó các cú sốc thương mại.

Ông Even Pay, nhà phân tích nông sản tại công ty tư vấn nghiên cứu chính sách Trivium China, bình luận: “Theo cách chậm mà chắc, có vẻ như Trung Quốc đã tìm ra con đường cho phép họ dựa vào thị trường quốc tế, dựa vào các đối tác thương mại mà không tạo ra điểm yếu”.

Dù trong phần lớn trường hợp, lượng hàng hóa mà Trung Quốc đa dạng hóa vẫn tương đối nhỏ so với các nguồn cung ứng truyền thống, giờ đây Trung Quốc đã xây dựng được mạng lưới các nhà cung ứng mà họ có thể dựa vào khi cần thiết.

Tôm hùm: Australia mất phần, Việt Nam thắng thế

Theo tờ Bloomberg, nhiều thị xã ven biển của Việt Nam đang được hưởng lợi ích kinh tế từ việc cung cấp tôm hùm cho tầng lớp trung lưu ngày càng tăng của Trung Quốc.

Kim ngạch xuất khẩu tôm hùm từ Việt Nam sang Trung Quốc đạt đỉnh vào năm 2020, khi Bắc Kinh cấm nhập khẩu mặt hàng này từ Australia. Tuy lệnh cấm đã được đỡ bỏ vào tháng trước, Australia sẽ không dễ giành lại thị phần đã mất. Việt Nam hiện nay là nhà cung ứng tôm hùm số một của Trung Quốc.

Tại thị xã Sông Cầu thuộc tỉnh Phú Yên, khoảng 90% sản lượng tôm hùm được chuyển sang Trung Quốc. Vào một buổi sáng tháng 11, cảng Vạn Phước chật kín xe chở tôm hùm, đông đến nỗi có khi nông dân phải xếp hàng để cân trước khi chất chúng lên xe tải cho chuyến hành trình dài 1.350km sang Trung Quốc. Dự kiến trước kỳ nghỉ lễ Tết Nguyên đán, Trung Quốc còn nhập khẩu nhiều hải sản hơn nữa.

Không chỉ tôm hùm, Bắc Kinh hứa hẹn sẽ thực hiện các bước để mở cửa thị trường cho một loạt nông sản của Việt Nam, điều chỉnh các tiêu chuẩn và xây dựng các tuyến đường để thông quan hàng hóa qua biên giới.

Những biện pháp đó đã góp phần thúc đẩy kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc năm 2024 tăng hơn 19% lên khoảng 205 tỷ USD.

Các loại hạt: Châu Phi hưởng lợi

Trước đây, châu Phi chủ yếu xuất khẩu kim loại, khoáng sản và nhiên liệu cho Trung Quốc. Nhưng châu lục này ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nông sản, từ những mặt hàng truyền thống như hạt vừng, hạt điều cho đến trái cây và thịt.

Trong 18 tháng qua, Trung Quốc đã mở cửa cho quả bơ Nam Phi và Zimbabwe, mật ong Tanzania và thịt cừu Madagasca.

Khi Bắc Kinh tăng thuế quan đối với các loại hạt của Mỹ vào năm 2018, các nhà nhập khẩu Trung Quốc phải tìm kiếm những nguồn cung thay thế. Nhu cầu dành cho các loại hạt ở Trung Quốc đang tăng cao nhờ tầng lớp trung lưu chi tiêu mạnh cho thực phẩm tốt cho sức khỏe. Các loại hạt cũng được nhiều người chuộng làm quà tặng trong những dịp lễ như Tết Nguyên đán.

Ông David Gitonga, doanh nhân buôn bán hạt mắc ca ở Embu, Kenya, cho biết: “Chúng tôi gọi mắc ca là ‘vàng xanh’. Việc kinh doanh với Trung Quốc mang lại rất nhiều lợi cho chúng tôi”.

Ông kể rằng khi đại dịch COVID-19 ập đến, giá các loại hạt thô giảm mạnh đến mức nông dân muốn chặt cây. Nhưng các khách hàng Trung Quốc tìm đến họ và kéo giá tăng gấp 7 lần.

Công ty Edited Facta Nuts & Fruits do ông Gitonga làm chủ đang xây dựng nhà máy xử lý hạt trị giá 1 triệu USD. Ông cũng dự định tăng gấp đôi số nông dân đang làm việc trong vùng từ 12.000 lên 24.000 người vào cuối năm nay, hoặc nhiều hơn nữa.

Thịt bò: Trung Quốc tận dụng lợi thế đàm phán

Trung Quốc kiểm soát việc nhập khẩu thịt và các loại thực phẩm khác thông qua một hệ thống đăng ký, đồng thời quản lý danh sách các công ty được phép xuất khẩu. Hệ thống này thường bị cho là thiên vị cho những quốc gia thân thiết với Bắc Kinh.

Bắc Kinh đã cấp phép thêm cho nhiều nhà máy thịt gà ở Thái Lan sau khi gỡ bỏ một lệnh cấm vào năm 2018. Trong năm 2023, Trung Quốc nối lại hoạt động nhập khẩu thịt cừu từ Uruguay và năm ngoái nhập khẩu thịt heo từ Nga. Ngoài ra trong 4 năm qua Trung Quốc cũng tăng mạnh nhập khẩu thịt bò từ các nước Nam Mỹ.

Bắc Kinh tiếp tục mở rộng nguồn cung thịt trong thời gian gần đây bất chấp tình trạng dư thừa nguồn cung trong nước. Theo tờ Bloomberg, đây là dấu hiệu cho thấy việc cấp phép cũng có ý nghĩa chính trị.

Trung Quốc có thể an toàn hơn nhờ các nguồn cung thực phẩm mới, nhưng sự phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc lại gây ra rủi ro mới với các nhà xuất khẩu. Nhu cầu của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang suy yếu trong bối cảnh cuộc phục hồi không diễn ra mạnh mẽ như kỳ vọng.