Theo số liệu thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 170 dự án đầu tư nước ngoài (FDI) trong lĩnh vực bán dẫn và công nghệ cao với tổng vốn đăng ký gần 11,6 tỷ USD, trong đó có các dự án quy mô lớn như Intel (4,1 tỷ USD), Amkor (1,6 tỷ USD) và Hana Micron (673 triệu USD).

Trong lĩnh vực thiết kế chip, đã có gần 50 tập đoàn nước ngoài (Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc…) và hơn 10 doanh nghiệp trong nước (Viettel, FPT, CMC…). Trong lĩnh vực đóng gói, kiểm thử, đã có 14 doanh nghiệp nước ngoài và 1 doanh nghiệp trong nước. Trong lĩnh vực phụ trợ cho công nghiệp bán dẫn, đã có 15 doanh nghiệp nước ngoài.

Những bước tiến mạnh mẽ

Nhìn nhận về những con số này, tại buổi họp báo về Triển lãm ngành công nghiệp Bán dẫn tại Việt Nam tổ chức mới đây, ông Võ Xuân Hoài, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, Bộ Tài chính cho rằng những năm qua, ngành bán dẫn Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ, đặc biệt là việc các công nghệ tiên tiến nhất đã bắt đầu được đưa vào Việt Nam.

Cụ thể, Việt Nam đang tập trung vào những công đoạn có lợi thế trong chuỗi giá trị bán dẫn như thiết kế vi mạch, đóng gói, kiểm thử, đồng thời từng bước hình thành năng lực sản xuất vật liệu bán dẫn.

Song song với đó, số lượng công ty thiết kế, đóng gói và kiểm thử bán dẫn tại Việt Nam đang tăng nhanh cả về quy mô lẫn chất lượng. Các doanh nghiệp sản xuất vật liệu, linh kiện và thiết bị hỗ trợ ngành cũng đang hình thành và mở rộng mạnh mẽ. 

Dẫn chứng, theo ông Hoài, Tập đoàn NVIDIA (một trong những tên tuổi hàng đầu thế giới trong cả lĩnh vực chip và AI) đã và đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam thông qua các nhà cung ứng và đối tác nội địa, đồng thời xây dựng trung tâm AI quy mô lớn thứ hai (ngoài Mỹ).

Từ khi Chủ tịch NVIDIA sang Việt Nam ký kết hợp tác với Chính phủ vào tháng 12/2024, số lượng kỹ sư Việt Nam của họ đã tăng gấp đôi, từ 100 lên hơn 200 người. Quan trọng hơn, đội ngũ kỹ sư này đã làm chủ nhiều công nghệ lõi, mang lại giá trị hàng tỷ USD cho tập đoàn.

“Điều đó chứng minh nguồn nhân lực Việt Nam hoàn toàn có thể tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu”, ông Hoài nhấn mạnh.

Từ phía các chuyên gia khu vực, theo ông KL Bock, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Khu vực Hiệp hội Bán dẫn Đông Nam Á, dù bối cảnh thế giới đầy biến động, triển vọng của ngành bán dẫn vẫn vô cùng tươi sáng. Nếu như năm 2024, quy mô ngành đã vượt mốc 600 tỷ USD, thì đến năm 2030 dự kiến sẽ đạt 1.000 tỷ USD. Từ thiết bị điện tử tiêu dùng, nhà máy thông minh đến y tế, di động ,… đều phụ thuộc vào con chip.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang nhanh chóng nổi lên như một điểm đến mới của ngành này tại Đông Nam Á với dự báo tăng trưởng bình quân hơn 11%/năm trong giai đoạn 2023–2027, đạt quy mô hơn 21 tỷ USD vào năm 2027.

Ngoài ra, Việt Nam đã sở hữu một cộng đồng thiết kế vi mạch ấn tượng, đồng thời đang khẳng định vị thế quốc gia mạnh về lắp ráp, kiểm thử và đóng gói. Các tập đoàn hàng đầu như Amkor, Intel, Hana Micron cùng nhiều doanh nghiệp khác đã có cam kết quan trọng, góp phần củng cố vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng giá trị toàn cầu.

Một yếu tố quan trọng khác, Chiến lược Phát triển ngành Bán dẫn quốc gia được ban hành năm 2024, đã vạch ra lộ trình rõ ràng để Việt Nam trở thành đối thủ cạnh tranh tầm toàn cầu vào năm 2050. Với tầm nhìn của Chính phủ, sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng và nhân lực, cùng lực lượng lao động trẻ tài năng, Việt Nam đang nắm giữ vị thế độc nhất để bứt phá.

“Bất chấp thách thức, Việt Nam có sức bật, tinh thần đổi mới và quyết tâm mạnh mẽ để thành công. Thông qua hợp tác quốc tế và khát vọng chung, chúng ta không chỉ thúc đẩy tăng trưởng ngành bán dẫn Việt Nam mà còn đóng góp vào sự phục hồi và bền vững của chuỗi cung ứng toàn cầu”, ông KL Bock khẳng định.

Không bỏ lỡ cơ hội vàng

Còn theo TS. Bùi Xuân Minh, Trưởng nhóm nghiên cứu Thiết kế bán dẫn và Công nghiệp 4.0 tại Đại học RMIT, dù Việt Nam đã trở thành điểm đến của nhiều tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới, song ngành công nghiệp bán dẫn trong nước vẫn ở vị trí thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu, với phần lớn hoạt động tập trung vào khâu lắp ráp, kiểm thử và đóng gói. 

Thêm vào đó, việc vẫn chưa có nhà máy chế tạo tấm bán dẫn trong nước. Điều này hạn chế khả năng của Việt Nam trong việc tiến vào các phân khúc có giá trị gia tăng cao như thiết kế chip và sản xuất tiên tiến.

Ngoài ra, Việt Nam hiện đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, hạ tầng nghiên cứu và hệ thống hậu cần chuyên biệt, từ nguồn điện ổn định đến nguyên liệu đạt chuẩn sản xuất chip.

“Để có thể cạnh tranh, chúng ta không chỉ cần vốn đầu tư mà cần những chính sách toàn diện, khung pháp lý mạnh mẽ về sở hữu trí tuệ và một hệ sinh thái tích hợp đầy đủ để thúc đẩy đổi mới sáng tạo”, ông Minh nêu rõ. 

Để không bỏ lỡ cơ hội vàng, vị chuyên gia này cho rằng, Chính phủ cần đóng vai trò dẫn dắt trong việc xây dựng chính sách ưu đãi và hạ tầng kỹ thuật. Ngoài các ưu đãi thuế, trợ cấp và tài trợ vốn nhằm thu hút đầu tư vào sản xuất cũng như nghiên cứu và phát triển bán dẫn, cần đầu tư vào một nhà máy chế tạo bán dẫn quốc gia.

Đồng thời, nâng cao độ tin cậy của hệ thống điện, nước và hạ tầng logistics để hỗ trợ các hoạt động R&D và sản xuất bán dẫn công nghệ cao. Các khung pháp lý về bảo vệ sở hữu trí tuệ và các thỏa thuận chuyển giao công nghệ với những tập đoàn hàng đầu cũng đóng vai trò then chốt không kém.

Đối với các doanh nghiệp đang nằm ở tâm điểm, đặc biệt là các công ty trong nước, ông Minh cho rằng cần thúc đẩy hợp tác giữa các doanh nghiệp Việt Nam như Viettel hay FPT với các tập đoàn bán dẫn hàng đầu thế giới như Intel, Samsung, Cadence, Synopsys, TSMC là yếu tố quyết định để thúc đẩy chuyển giao tri thức và tiến bộ công nghệ. Bên cạnh đó, cần đặt trọng tâm vào giáo dục.

“Chúng ta cần tích hợp các môn học như thiết kế vi mạch, vi điện tử và vật lý bán dẫn vào chương trình đào tạo. Nhưng quan trọng hơn, cần xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa giới học thuật và doanh nghiệp để đào tạo ra nguồn nhân lực sẵn sàng cho công việc thực tế”, ông Minh khuyến nghị. 

Trước những yêu cầu đặt ra, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia cho biết, Chính phủ đã giao Tập đoàn Viettel nghiên cứu xây dựng nhà máy bán dẫn đầu tiên, đánh dấu bước tiến quan trọng trong chiến lược hình thành năng lực sản xuất trong nước.

Cùng với đó, năm 2025 là năm bản lề khi nhiều chương trình, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước được triển khai, như Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo hay Luật Chuyển đổi số. Trong đó, ngành công nghiệp bán dẫn được xác định là một trong những lĩnh vực ưu tiên hàng đầu của Việt Nam trong thời gian tới.

Chính phủ cũng thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc thúc đẩy mô hình hợp tác “ba nhà” gồm giữa Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp, hướng tới mục tiêu tự chủ trong thiết kế, sản xuất và kiểm thử chip vào năm 2027.

“Với cơ chế, chính sách quyết liệt, hợp tác quốc tế sâu rộng và các dự án đầu tư mới vào nghiên cứu và phát triển sản phẩm (R&D) cũng như phát triển nguồn nhân lực sẽ kiến tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng dài hạn của ngành bán dẫn Việt Nam”, ông Hoài kỳ vọng.