Mối lo lớn nhất của New Delhi và Bắc Kinh là tác động của Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đối với ngành thép vốn phát thải nhiều carbon. CBAM sẽ được triển khai từ ngày 1/1/2026, theo Nikkei Asia.

Theo CBAM, các mặt hàng nhập khẩu vào EU sẽ bị áp thuế dựa trên mức giá carbon mà hàng hóa tương đương trong EU phải trả, trừ khi hàng nhập khẩu đã chịu một mức giá carbon nhất định tại nước xuất khẩu. EU cho rằng cơ chế này sẽ ngăn ngừa “rò rỉ carbon” và thúc đẩy các nước xuất khẩu tự xây dựng hệ thống định giá carbon.

Tại Hội nghị COP30 diễn ra tháng trước ở Brazil, vấn đề thương mại lần đầu tiên nổi lên như một chủ đề lớn, trong đó CBAM trở thành tâm điểm. Một số quốc gia, bao gồm Trung Quốc và Ấn Độ, thậm chí muốn đưa CBAM thành mục chính thức của chương trình nghị sự. Dù đề xuất không được chấp nhận, quyết định cuối cùng của hội nghị vẫn ghi nhận cam kết thúc đẩy đối thoại thương mại trong các cuộc họp tương lai ngoài khuôn khổ COP.

“Các biện pháp thương mại đơn phương liên quan đến khí hậu có nguy cơ trở thành công cụ bảo hộ… và làm suy yếu hợp tác đa phương,” Ấn Độ cảnh báo thay mặt nhóm BASIC gồm Brazil, Nam Phi, Ấn Độ và Trung Quốc. Các nước phát triển cần đạt mức phát thải ròng bằng 0 sớm hơn để “giữ gìn không gian carbon công bằng”, tuyên bố nêu rõ.

Trong số 78,4 triệu tấn thép thành phẩm Ấn Độ sản xuất từ tháng 4 đến tháng 9, chỉ 3,6% được xuất khẩu. Tuy nhiên, các nước châu Âu như Italy, Bỉ, Tây Ban Nha, Đan Mạch, Ba Lan và Bulgaria lại chiếm gần 46% lượng thép xuất này.

Trong khi đó, Trung Quốc sản xuất hơn một nửa lượng thép của thế giới và là nhà cung cấp thép lớn nhất cho EU. Năm 2024, Trung Quốc xuất sang EU lượng hàng sắt thép trị giá 12,5 tỷ euro (14,5 tỷ USD), tương đương khoảng 37,3% tổng kim ngạch nhập khẩu thép của EU.

Thép Trung Quốc hiện đã bị EU áp thuế chống bán phá giá từ tháng 10, với lý do tình trạng dư thừa công suất và dòng hàng giá rẻ tràn vào làm suy yếu các nhà sản xuất trong khối.

Khử carbon trong ngành thép là thách thức lớn, một phần do yêu cầu nhiệt độ cực cao và chi phí của các giải pháp năng lượng phi hóa thạch. Tuy vậy, lộ trình tiến tới phát thải ròng bằng 0 vẫn được xác định dựa trên điện khí hóa, sử dụng hydro, tăng cường tái chế và công nghệ thu giữ carbon.

Ấn Độ vẫn phụ thuộc nặng nề vào than, phát thải 2,55 tấn CO₂ cho mỗi tấn thép thô—cao hơn 31% so với mức trung bình toàn cầu. Điều này có thể khiến các doanh nghiệp như Tata Steel và Jindal Stainless chịu bất lợi tại thị trường châu Âu khi CBAM có hiệu lực.

“Ấn Độ đối mặt rủi ro mang tính cấu trúc lớn hơn so với các nhà cung cấp khác của EU, chủ yếu vì nước này phụ thuộc mạnh vào công nghệ luyện thép từ than,” ông Swastik Das, chuyên gia phân tích chuỗi cung ứng tại Rystad Energy, nhận định.

Ông ước tính thép Ấn Độ có thể phải chịu mức phạt khoảng 290 USD/tấn vào năm 2026—cao gấp 13 lần so với Hàn Quốc. “Khoảng chênh lệch này ngay lập tức đặt thép Ấn Độ vào thế bất lợi so với hàng của các nước thứ ba khác và cả các nhà máy trong EU. Tôi không dự đoán xuất khẩu sẽ sụp đổ, nhưng khi khoản thanh toán CBAM bắt đầu từ năm 2026, người mua EU sẽ đánh giá lại nguồn cung, và biến động là điều khó tránh.”

Về phần mình, Trung Quốc đang cố gắng khử carbon ngành thép, nhưng tiến độ trì trệ. Nước này đặt mục tiêu đưa tỷ lệ sản lượng luyện bằng lò hồ quang điện lên 15% vào năm 2025, nhưng thực tế tỷ lệ này đã đứng yên quanh mức 10% suốt hơn một thập kỷ, theo báo cáo tháng 7 của Trung tâm Năng lượng và Không khí Sạch. Nếu không đạt mục tiêu, lượng CO₂ phát thải của Trung Quốc có thể tăng thêm hơn 160 triệu tấn—gần tương đương toàn bộ dấu chân carbon của ngành thép EU.

Dẫu vậy, mối lo của Trung Quốc có vẻ mang tính ngoại giao hơn là kinh tế. Một nghiên cứu công bố tháng 6 trên tạp chí Carbon Management cho thấy GDP Trung Quốc chỉ giảm 0,01% do CBAM trong năm 2026; về dài hạn, Trung Quốc có thể chuyển tới 30% lượng xi măng xuất khẩu sang các thị trường ngoài EU vào năm 2034 để giảm thiểu tác động. Các ngành có phát thải thấp như nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi được dự báo sẽ tăng xuất khẩu sang EU.

Lập trường phản đối CBAM của Trung Quốc cũng gắn với nỗ lực thể hiện mình là bảo vệ thương mại toàn cầu—dù đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và pin lithium-ion. Trưởng đoàn Trung Quốc tại COP30, ông Lý Cao, nói với AFP rằng các quốc gia cần tránh tác động tiêu cực từ “chủ nghĩa đơn phương địa chính trị hay bảo hộ”.

EU đã áp thuế nhập khẩu lên tới 45% đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc từ năm 2024. Bắc Kinh đáp trả bằng thuế đối với rượu cognac Pháp.

“Châu Phi và khu vực MENA mới là nơi chịu tác động lan tỏa lớn nhất,” ông Pierre Leturcq, Giám đốc chương trình Thách thức Toàn cầu của Viện Chính sách Môi trường châu Âu, nhận định. “Trung Quốc không phải mục tiêu chính—nhưng rõ ràng họ sử dụng không gian này như một chiến lược ngoại giao khôn khéo.”

Các nhà sản xuất thép Ấn Độ cũng đang triển khai một số biện pháp cắt giảm phát thải, dù vẫn còn hạn chế. Tata Steel đầu tư gần 300 triệu USD xây dựng lò hồ quang điện sử dụng thép phế với công suất 750.000 tấn/năm tại bang Punjab. JSW Steel của tỷ phú Sajjan Jindal đang xây dựng nhà máy thép xanh công suất 4 triệu tấn/năm tại bang Maharashtra.

“Ấn Độ chưa cải thiện đáng kể mức độ sẵn sàng cho CBAM… Không có sáng kiến chính sách lớn nào được triển khai để hỗ trợ nâng cao năng lực hoặc trợ cấp chi phí tuân thủ,” Viện Nghiên cứu Thương mại Toàn cầu (GTRI) cảnh báo trong báo cáo tháng 9, cho biết thêm rằng xuất khẩu nhôm của Ấn Độ sang châu Âu—trị giá 950 triệu USD trong năm tài chính kết thúc tháng 3/2025—cũng đối mặt rủi ro.

Theo các chuyên gia, triển vọng xuất khẩu sang châu Âu ảm đạm có thể buộc các doanh nghiệp thép Ấn Độ tăng bán sang Đông Nam Á, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Đông. Tuy nhiên, các thị trường này cũng sẽ trở nên cạnh tranh hơn khi nhà sản xuất trong khu vực và những nước bị hạn chế tại EU chuyển hướng.

Các doanh nghiệp thép Ấn Độ có thể phải giảm giá để giữ khách hàng châu Âu, ông Satyadeep Jain, Giám đốc nghiên cứu cổ phiếu tại Ambit, nhận xét, đồng thời cho rằng ngành thép Ấn Độ có thể mất khoảng 500 triệu USD doanh thu mỗi năm từ năm tới.

“Các doanh nghiệp thép Ấn Độ gần như không thể làm gì ngay lập tức vì việc giảm phát thải phải mất nhiều năm,” ông Jain nói. “Họ buộc phải tìm thị trường thay thế và phần nào chấp nhận mức giá thấp hơn.”