Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản (VASEP), ngành tôm toàn cầu bước sang năm 2025 với nhiều biến động dữ dội. 

Thuế quan gia tăng, nhu cầu thay đổi nhanh chóng và áp lực cạnh tranh khốc liệt đã buộc những quốc gia xuất khẩu lớn nhất phải tìm cách thích ứng và xoay trục. Trong đó, Ấn Độ, Ecuador và Indonesia là minh chứng điển hình cho xu hướng dịch chuyển này.

Ấn Độ đối diện với thách thức nặng nề khi Mỹ áp thuế cao hơn 50% đối với tôm nhập khẩu từ cuối tháng 8. Tuy vậy, ngành tôm nước này vẫn duy trì được đà tăng trưởng. Bảy tháng đầu năm 2025, Ấn Độ xuất khẩu 414.729 tấn, tăng 2% so với cùng kỳ, với kim ngạch 2,94 tỷ USD, cao hơn 12% so với năm trước. Riêng tháng 7, xuất khẩu đạt 68.527 tấn, trị giá 491 triệu USD.

Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất với 179.935 tấn trong 7 tháng, tăng 9% so với cùng kỳ, nhưng điểm sáng rõ rệt lại nằm ở châu Âu, nơi nhập khẩu từ Ấn Độ tăng tới 27%, đạt 58.287 tấn. Bên cạnh đó, các sản phẩm chế biến giá trị gia tăng ngày càng đóng vai trò quan trọng, với 44.288 tấn trong 7 tháng đầu năm, tăng 34%. Đây chính là hướng đi chiến lược để Ấn Độ giảm bớt sự lệ thuộc vào thị trường Mỹ.

Với Ecuador, thị trường này tiếp tục khẳng định vị thế top đầu của ngành tôm với 826.577 tấn xuất khẩu trong bảy tháng đầu năm 2025, tăng 16% về sản lượng và 25% về giá trị, đạt 4,36 tỷ USD. Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất, chiếm hơn 400.000 tấn, nhưng tăng trưởng đã chậm lại. Đáng chú ý, xuất khẩu sang EU đạt 157.364 tấn, tăng 34%, và sang Mỹ đạt 151.432 tấn, tăng 13%.

Chiến lược then chốt của Ecuador là đẩy mạnh sản phẩm chế biến. Từ mức 127.980 tấn tôm giá trị gia tăng năm 2020, nước này đã nâng lên 268.720 tấn vào năm 2022, tăng gấp đôi chỉ trong hai năm. Các sản phẩm bóc vỏ, làm sạch nhanh, ready-to-cook đã giúp Ecuador thâm nhập sâu hơn vào các thị trường cao cấp, đồng thời giảm rủi ro khi phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc như trước đây.

Còn đối với Indonesia, quốc gia này đang chịu áp lực lớn khi tới 60% lượng tôm xuất khẩu phụ thuộc vào thị trường Mỹ – nơi áp thuế nhập khẩu tới 19%. Trong bảy tháng đầu năm, Indonesia xuất khẩu 122.785 tấn, tăng 13% về lượng và 23% về giá trị, đạt 1,04 tỷ USD. Tuy nhiên, trong số này, 80.415 tấn được đưa sang Mỹ, khiến thị trường vẫn quá mất cân bằng.

Để thích ứng, Indonesia đã bắt đầu mở rộng sang các thị trường khác. Xuất khẩu sang Trung Quốc đạt 7.285 tấn, tăng 36%, và sang EU đạt 5.863 tấn, tăng tới 53%. Các sản phẩm chế biến, đặc biệt là tôm luộc, tôm ướp và tôm tẩm bột, đang mang lại đà tăng trưởng mạnh, trong khi tôm sú tiếp tục suy giảm. Dù vậy, Indonesia vẫn cần thêm thời gian và nguồn lực để thoát khỏi thế phụ thuộc nặng nề vào Mỹ.

Bài học cho Việt Nam

VASEP cho rằng câu chuyện xoay trục của Ấn Độ, Ecuador và Indonesia cũng là gợi ý cho Việt Nam. Trước hết, phụ thuộc vào một thị trường duy nhất luôn tiềm ẩn rủi ro lớn. Ecuador thành công nhờ kịp thời đa dạng hóa, trong khi Indonesia vẫn loay hoay vì gắn chặt với Mỹ. Bên cạnh đó, đầu tư vào chế biến sâu là chìa khóa để nâng cao biên lợi nhuận và đáp ứng nhu cầu mới từ Mỹ và EU.

Đặc biệt, người tiêu dùng toàn cầu ngày càng chuộng sản phẩm tiện lợi, từ ready-to-eat đến ready-to-cook, đồng thời đòi hỏi tính bền vững và minh bạch về nguồn gốc.

VASEP cho rằng đây là cơ hội để Việt Nam phát huy vai trò “trung tâm chế biến” của thế giới, miễn là đảm bảo minh bạch chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu quốc gia gắn với bền vững.

"Trong bức tranh đầy biến động của thương mại thủy sản, sự linh hoạt xoay trục đã chứng minh là yếu tố sống còn. Ấn Độ, Ecuador và Indonesia mỗi nước có một cách ứng phó khác nhau, ai chủ động đa dạng hóa thị trường, ai đầu tư vào giá trị gia tăng và bền vững, người đó sẽ giữ vững vị thế. Việt Nam cần tận dụng bài học này để vừa bảo vệ thị phần, vừa nâng cao giá trị thương hiệu tôm quốc gia", hiệp hội nhận định.