Là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, quyết định mở cửa hoàn toàn hoạt động xuất khẩu gạo của Ấn Độ trong tháng 3 đã tạo áp lực lớn lên các nhà sản xuất cạnh tranh. Giá gạo trắng của Thái Lan đã giảm xuống còn 405 USD/tấn vào tuần trước, so với mức 669 USD vào tháng 1/2024, theo Finacial Times.

Quyết định này được đưa ra trong bối cảnh New Delhi đang tìm cách tăng xuất khẩu nông sản và thực phẩm để nâng cao nguồn thu và cải thiện thu nhập cho nông dân, trong khi nền kinh tế đang chậm lại. Tại Ấn Độ, ngành nông nghiệp đang hỗ trợ hơn 42% dân số.

Theo lời Bộ trưởng Thương mại Piyush Goyal, mục tiêu của Ấn Độ là đạt kim ngạch xuất khẩu nông sản và thực phẩm trị giá 100 tỷ USD vào năm 2030 — hơn gấp đôi mức 48,15 tỷ USD trong niên vụ 2023-2024.

“Năm ngoái, chúng tôi đạt khoảng 50 tỷ USD xuất khẩu. Nhưng cũng giống như cái bụng luôn đói, Bộ Thương mại của bất kỳ quốc gia nào cũng luôn khao khát thành tựu lớn hơn. Tôi hy vọng sẽ thấy kim ngạch xuất khẩu đạt ba chữ số — 100 tỷ USD,” ông nói hồi đầu năm nay. Chính phủ cũng đã nới lỏng các hạn chế đối với xuất khẩu đường.

Ấn Độ bắt đầu siết chặt xuất khẩu gạo từ năm 2022 do lo ngại thiếu hụt nguồn cung, khiến giá gạo toàn cầu tăng cao. Các biện pháp này đã khiến người dân ở châu Á và Bắc Mỹ hoang mang tích trữ, càng đẩy giá gạo chuẩn tại châu Á lên mức cao nhất kể từ năm 2008.

Ấn Độ bắt đầu nới lỏng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu từ tháng 9 năm ngoái. Theo S&P Global, Ấn Độ — quốc gia đã xuất khẩu 14 triệu tấn gạo trong năm 2023 — dự kiến sẽ xuất khẩu kỷ lục 21,5 triệu tấn từ tháng 9/2024 đến tháng 10/2025.

“Nhu cầu gạo của toàn cầu khoảng 54-55 triệu tấn, nếu Ấn Độ xuất khẩu hơn 20 triệu tấn thì nguồn cung sẽ tràn ngập toàn thị trường” ông Ashok Gulati, chuyên gia kinh tế nông nghiệp tại Hội đồng Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Ấn Độ nhận định.

Việc Ấn Độ trở lại thị trường đã gây tổn thất cho Pakistan — quốc gia từng có lợi thế tạm thời khi giành được một phần thị phần từ tay Ấn Độ ở các thị trường như Indonesia và Đông Phi.

Ông Ibrahim Shafiq, Giám đốc xuất khẩu của Latif Rice Mills tại Lahore cho biết giá gạo non-basmati của Pakistan đã giảm mạnh từ 850 USD xuống còn 650 USD/tấn “gần như chỉ sau một đêm” khi Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu hồi tháng 9.

“Ngay khi Ấn Độ trở lại thị trường, các thị trường châu Phi và Indonesia đã lập tức quay về với gạo Ấn Độ có giá rẻ hơn,” ông nói. Điều này khiến doanh thu sụt giảm so với các năm trước.

Bộ Nông nghiệp Mỹ ước tính Pakistan sẽ chỉ xuất khẩu 5,8 triệu tấn gạo trong 12 tháng đến tháng 5 — giảm 11,4% so với chu kỳ trước.

“Pakistan, Việt Nam và Thái Lan đều từng giành được thị phần khi Ấn Độ rút lui. Nhưng khi Ấn Độ quay lại thị trường, không ai có thể cạnh tranh nổi,” chuyên gia kinh tế về gạo Samarendu Mohanty tại Bengaluru nhận xét. “Ấn Độ sẽ giành lại thị trường. Điều này sẽ khiến các nước khác dần bị đẩy ra khỏi thị trường châu Phi,” ông nói thêm.

Theo các nhà phân tích, sự gia tăng xuất khẩu từ Ấn Độ sẽ giúp các quốc gia châu Phi nghèo dễ dàng tiếp cận nguồn lương thực giá rẻ hơn, đồng thời hỗ trợ các nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi và ethanol tại Đông Á.

Châu Phi thường là thị trường lớn tiêu thụ gạo tấm — chiếm hơn 80% tổng xuất khẩu gạo của Ấn Độ trong giai đoạn 2018-2020, theo dữ liệu của Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế (IFPRI). Năm 2022, gạo Ấn Độ chiếm hơn 60% lượng gạo nhập khẩu của 17 quốc gia châu Phi và hơn 80% tại 9 quốc gia, bao gồm Somalia.

“Việc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu là tin rất đáng hoan nghênh, vì chúng tôi thường nhập khẩu lượng lớn gạo từ Ấn Độ,” ông Ahmed Elmi Mohamed, một quan chức nông nghiệp cấp cao ở Mogadishu, cho biết.