Bối cảnh trái ngược nhưng chung đích đến

Cô gái 24 tuổi Yang Zhifeng đang sống trong một vòng xoáy giảm phát mà theo phân tích gần đây của Bloomberg thì tình hình thực tế còn nghiêm trọng hơn những gì số liệu chính thức thể hiện.

Yang, người phải chật vật tìm việc kể từ khi tốt nghiệp đại học hai năm trước, vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm của vòng xoáy giảm phát luẩn quẩn đó.

Trong bối cảnh triển vọng việc làm mù mịt, cô đã từ bỏ một công việc lương thấp để mở một quầy cocktail vào đầu năm nay. Nhưng chỉ sau ba tháng, Yang cũng đành đóng cửa quầy hàng.

Chính sách giảm giá từ các nền tảng giao đồ ăn đã khiến cô kiệt quệ. Yang đang cân nhắc quay trở lại một nhà máy mà cô từng làm việc cách đây 5 năm. Nhà máy trước kia trả khoảng 980 USD một tháng, nhưng giờ chỉ còn 630 USD.

Vì tiền bạc eo hẹp, Yang chỉ dám chi từ 1,4 USD trở xuống cho các bữa ăn và chủ yếu mua từ chính những nền tảng giao hàng đã buộc cô gái phải từ bỏ công việc kinh doanh của mình.

“Tôi đã trở thành kiểu người tiêu dùng phá huỷ những mô hình kinh doanh nhỏ lẻ giống như quầy cocktail của mình”, Yang chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg.

Trái ngược với Yang, Erica Chen là một ví dụ “sang chảnh” hơn. Người phụ nữ 40 tuổi từng kiếm hơn 333.000 USD một năm tại một công ty internet lớn ở Bắc Kinh, trong khi chồng cô nhận mức lương khá từ một công ty công nghệ quốc tế.

Hai vợ chồng có hai căn nhà, trong đó căn thứ hai đang cho thuê. Cậu con trai 7 tuổi của họ theo học trường quốc tế. Ba bảo mẫu của họ luôn bận rộn - một người nấu ăn, một người dọn dẹp và một người trông trẻ.

Làn sóng sa thải lan đến. Toàn bộ nhóm của Chen bị cắt giảm khi công ty của cô cố gắng giảm thiểu thiệt hại mà cuộc chiến giá căng thẳng và nhu cầu tiêu dùng giảm sút gây ra.

Chồng cô cũng mất việc. Ngân sách gia đình đột nhiên lung lay. Các bảo mẫu bị sa thải, cậu con trai không còn học trường quốc tế và Chen tự mình đảm nhận việc nấu nướng cũng như dọn dẹp.

Cô nghĩ mình sẽ sớm tìm thấy công việc mới. Nhưng nhiều tháng trôi qua, đơn xin việc vẫn không có kết quả. Cô chuyển sang làm việc tự do: hợp tác cùng những người bạn bị sa thải để cung cấp tư vấn nghề nghiệp trực tuyến.

Nỗ lực của Chen bất thành. Một vài người tình cờ vào các buổi phát trực tuyến của cô rồi biến mất, để lại cô hàng giờ đồng hồ chìm trong khoảng lặng. Cô đã ảo tưởng về sự ổn định của gia đình mình.

“Mọi người nói mua sắm giờ rẻ hơn, từ ăn uống nhà hàng đến chăm sóc da. Có thể đúng, nhưng tôi không còn quan tâm nữa. Tôi cần cắt giảm mọi chi tiêu không cần thiết”, người phụ nữ 40 tuổi nói.

Cả Yang và Chen - dù bối cảnh ban đầu khác nhau - giờ đây chỉ là hai trong số nhiều minh chứng sống cho thấy giảm phát đang gây hại đến đời sống người dân Trung Quốc như thế nào.

Vòng xoáy giảm phát đau đớn

Giảm phát báo hiệu nền kinh tế Trung Quốc đang mất cân bằng, trong đó cung vượt xa cầu. Giảm phát gây hại cho các doanh nghiệp, từ đó làm tổn thương người lao động.

Kế đến, khi tiêu dùng suy yếu, các doanh nghiệp sẽ chi tiêu ít hơn, hoạt động kinh tế chậm lại, gánh nặng nợ nần tăng lên. Và cuối cùng, tình trạng giảm phát sẽ trở nên nghiêm trọng hơn.

Nói một cách dễ hiểu, một khi giảm phát bám rễ vào nền kinh tế, vòng xoáy giảm phát sẽ xuất hiện và tự nuôi dưỡng chính nó.

Giảm phát cũng gây ra những tác động toàn cầu, khi hàng xuất khẩu giá rẻ của Trung Quốc đè nặng giá cả ở nước ngoài, gây căng thẳng với các đối tác thương mại và làm tổn hại các công ty đa quốc gia.

Các tổ chức quốc tế đang gióng lên hồi chuông cảnh báo. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán lạm phát tiêu dùng của Trung Quốc sẽ ở mức 0 trong năm nay - thấp nhất trong gần 200 nền kinh tế mà cơ quan này theo dõi.

Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc cảnh báo vào tháng 7 rằng Trung Quốc có thể xuất khẩu giảm phát sang các đối tác thương mại của mình.

Và đáng ngại hơn là, thực tế giảm phát tại Trung Quốc có thể còn tồi tệ hơn những gì các chuyên gia nhìn thấy. Số liệu CPI của đất nước tỷ dân đã dao động quanh mức 0 kể từ đầu năm 2023 và chỉ thỉnh thoảng tăng khiêm tốn.

Trong phân tích của Bloomberg, các nhà kinh tế đã xem xét giá của gần 70 loại hàng hoá và dịch vụ tại 36 thành phố lớn, cũng như dữ liệu chính thức và dữ liệu tư nhân trên khắp Trung Quốc, để hiểu mức độ giảm phát.

Kết quả cho thấy giá của nhiều sản phẩm trong danh mục thực phẩm, hàng tạp hoá, hàng tiêu dùng, dịch vụ, chi phí nhà ở,... đều đang giảm rõ rệt. Trong số 67 mặt hàng được phân tích, giá của 51 mặt hàng đã đi xuống trong hai năm qua.

Các nhà kinh tế cho rằng số liệu CPI của Trung Quốc có thể chỉ phản ánh một phần thực tế. Theo một số nguồn tin, nhiều chuỗi dữ liệu quan trọng đã âm thầm biến mất trong những năm gần đây.

Hơn nữa, Tổng cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc (NBS) chưa bao giờ cung cấp thông tin chi tiết như tại Mỹ. Phương pháp tính toán lỗi thời đối với chi phí nhà ở có thể đã nâng cao CPI trong vài năm qua.

Trong khi đó, một thước đo rộng lớn hơn là chỉ số giảm phát GDP (GDP deflator) đã giảm liên tục 10 quý, chứng tỏ giảm phát đang ăn sâu hơn vào các lĩnh vực công nghiệp của Trung Quốc.

Chẳng hạn, giá polysilicon - nguyên liệu thô cho tấm pin mặt trời - hiện tại chỉ tương đương gần một phần năm so với mức đỉnh vào năm 2022. Giá thép thanh dùng trong xây dựng đã tụt xuống đáy 8 năm vào tháng 5.

Giảm phát ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả kinh doanh của không ít doanh nghiệp. Các báo cáo gần đây cho thấy lỗ đang bắt đầu phình to và biên lợi nhuận ngày càng mỏng.

Nhiều công ty nhấn mạnh nhu cầu đang suy yếu trên diện rộng và cuộc chiến giá, đặc biệt là trong những lĩnh vực như xe điện hay mua sắm trực tuyến, đang bào mòn doanh thu của họ.

Chưa dừng lại, tỷ lệ công ty “xác sống” - các doanh nghiệp không thể xoay xở đủ lợi nhuận để chi trả lãi vay - đã tăng vọt từ 19% lên 34% trong 5 năm qua. Chi tiêu vốn và R&D giảm ở hầu hết công ty, lần đầu tiên trong một thập kỷ.

Và theo phân tích của Bloomberg trên 6.000 công ty đại chúng tại Trung Quốc, hơn một phần ba đã cắt giảm nhân sự vào năm 2024.

Các công ty đa quốc gia cũng bị cuốn vào vòng xoáy giảm phát. Doanh số của Apple tại thị trường tỷ dân đã suy giảm trong hầu hết các quý kể từ cuối năm 2022. Starbucks có trải nghiệm tương tự vào năm ngoái.

Các tập đoàn mỹ phẩm như L’Oréal và Shiseido, công ty mẹ của ông lớn may mặc châu Á Uniqlo và công ty mẹ của các thương hiệu xa xỉ như Gucci đều ghi nhận doanh số giảm mạnh tại Trung Quốc.

“Chúng tôi phải chịu sức ép cạnh tranh lớn”, ông Laurent Freixe, cựu CEO Nestlé, phát biểu tại buổi công bố kết quả kinh doanh hồi đầu năm. “Thị trường rất sôi động, rất cạnh tranh nên chúng tôi không có nhiều quyền định giá”.

Như đề cập ở trên, một khi tình hình kinh doanh của doanh nghiệp kém đi, người lao động là đối tượng tiếp theo chịu ảnh hưởng.

Dữ liệu của NBS cho thấy vào năm ngoái, mức lương tại các công ty tư nhân - nơi sử dụng hơn 80% lực lượng lao động thành thị của Trung Quốc - đã tăng với tốc độ chậm nhất từ trước đến nay.

Một cuộc khảo sát do nền tảng tuyển dụng trực tuyến Zhaopin thực hiện (trước khi bất ngờ dừng lại vào tháng 5 năm ngoái) cho thấy mức lương khởi điểm tại 38 thành phố đã giảm 5% trong giai đoạn 2022 - 2024.

Ngay cả trong những lĩnh vực “kinh tế mới” được chính phủ quan tâm như trí tuệ nhân tạo (AI) và năng lượng tái tạo, mức lương khởi điểm cũng giảm 7% so với mức đỉnh vào năm 2022.

Giữa lúc tình hình công việc bấp bênh, các hộ gia đình Trung Quốc đã tăng cường tiết kiệm. Năm ngoái, lượng tiền tiết kiệm của người dân đã tăng lên tương đương khoảng 110% GDP, mức cao nhất từ trước đến nay.

“Mọi người có sẵn tiền để chi tiêu. Nhưng họ ngần ngại chi tiêu vì nền kinh tế đang chững lại, niềm tin xuống thấp, doanh nghiệp không tạo ra lợi nhuận, việc làm giảm sút, lương không tăng và giá trị bất động sản lao dốc”, giáo sư kinh tế Zhu Tian của Trường Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc - châu Âu (CEIBS) nói.

Lập trường của Bắc Kinh và mối nguy ở phía sau

Chính phủ Trung Quốc có vẻ đã bắt đầu nhận thức mối nguy hiểm từ giảm phát. Vào tháng 7, Chủ tịch Tập Cận Bình và các quan chức cấp cao đã cam kết sẽ kiềm chế cuộc chiến giá để thống nhất thị trường nội địa và thúc đẩy nhu cầu.

Theo đưa tin từ Xinhua (Tân Hoa Xã), các quan chức tuyên bố Bắc Kinh sẽ chấn chỉnh cuộc cạnh tranh giá rẻ “vô tổ chức” và loại bỏ dần công suất công nghiệp không còn phù hợp.

Động thái đó có lúc đã khơi dậy niềm lạc quan trong công chúng Trung Quốc, rằng lạm phát có thể trở nên lại nền kinh tế.

Tuy nhiên, trong bối cảnh tiêu dùng vẫn ảm đạm và thị trường bất động sản vẫn chìm sâu trong khủng hoảng, chưa chắc các biện pháp của chính phủ sẽ tạo ra thay đổi đáng chú ý.

“Vấn đề giảm phát này mang tính hệ thống”, ông Logan Wright, đối tác kiêm Giám đốc phụ trách nghiên cứu thị trường Trung Quốc của hãng tư vấn Rhodium Group, nhận xét trong một báo cáo gần đây.

“Chúng tôi không cho rằng đây là một bất thường về dữ liệu trong ngắn hạn hay bất cứ điều gì có thể dễ dàng giải quyết theo chu kỳ hoặc có thể xử lý bằng một chính sách kích thích nhất định”, ông giải thích sâu hơn.

Một yếu tố khác tác động đến cuộc chiến chống giảm phát của Trung Quốc là những cân nhắc chính trị của Bắc Kinh. Từ trước đến nay họ vẫn luôn cảnh giác với lạm phát và không muốn phát tiền mặt cho người dân như một số quốc gia khác.

Đồng thời, Bắc Kinh cũng có thể muốn thúc đẩy các đột phá công nghệ và duy trì đà tăng trưởng của những ngành công nghiệp chiến lược như AI, chất bán dẫn và năng lượng xanh.

Kết quả là chính phủ đã tiến hành những biện pháp can thiệp có chừng mực thay vì mạnh tay kích thích nền kinh tế. Hiện tại không có dấu hiệu nào cho thấy vòng xoáy giảm phát tại Trung Quốc sẽ đảo ngược sau ba năm duy trì.

Thực tế đó càng đẩy nền kinh tế số hai thế giới đến bờ vực. Giá cả càng giảm thì người tiêu dùng càng trì hoãn chi tiêu và nền kinh tế có nguy cơ tăng trưởng chậm lại trong nhiều năm hoặc thậm chí hàng thập kỷ.

Giảm phát kéo dài là điều chưa từng thấy đối với một nền kinh tế lớn kể từ Thế chiến II, ngoại trừ Nhật Bản, quốc gia duy nhất vừa thoát khỏi cuộc chiến đau đớn kéo dài hơn một thập kỷ để loại bỏ giảm phát.

Càng cho phép giảm phát bám rễ, Trung Quốc cũng sẽ khó vươn lên vị thế nước thu nhập cao một cách bền vững hoặc vượt qua đối thủ số một là Mỹ về quy mô kinh tế.

Đối với giáo sư Zhu của CEIBS, Trung Quốc không còn nhiều thời gian để lãng phí. Chính phủ phải đổ thêm tiền vào khuyến khích tiêu dùng, có thể lên đến 500 tỷ USD. Nếu không, nền kinh tế sẽ gặp rắc rối nghiêm trọng, ông nói.

“Trong lịch sử, giảm phát cực kỳ hiếm khi xảy ra. Nếu giá cả giảm trong ba năm và lạm phát không quay trở lại, mọi người sẽ tin rằng nó sẽ không quay trở lại. Và đó là lúc Trung Quốc trở thành Nhật Bản”, vị chuyên gia cảnh báo.