Đề xuất gây sốc

Hồi cuối năm 2024, tờ báo China Population Daily trực thuộc Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã đăng tải một đề xuất táo bạo, đó là kêu gọi các trường đại học mở khóa học về tình yêu.

Mục tiêu của tờ báo là giúp sinh viên cân bằng giữa việc học tập và mối quan hệ lứa đôi, từ đó giúp gia tăng số lượt đăng ký kết hôn và ca sinh. Không có gì đáng ngạc nhiên, đề xuất trên gây ra rất nhiều tranh cãi và vấp phải sự chỉ trích của không ít người trên mạng xã hội.

Có thể các tác giả của bài báo cũng biết giải pháp của họ khá táo bạo, nhưng họ có lý do để lên tiếng. Nếu người trẻ không hẹn hò và tiến tới hôn nhân, số ca sinh và dân số của Trung Quốc sẽ tiếp tục giảm sút trong tương lai.

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, số ca sinh của nước này đã trên đà giảm kể từ năm 1963 và tới năm 2023 thì xuống mức thấp kỷ lục - 9 triệu trẻ sơ sinh.

Số ca sinh năm 2024 phục hồi nhẹ nhưng có thể đây chỉ là hiện tượng nhất thời. Năm con rồng (Giáp Thìn) được coi là may mắn và nhiều cặp vợ chồng đã lên kế hoạch sinh con vào thời điểm tốt.

Trong khi đó, dữ liệu từ Bộ Nội vụ Trung Quốc cho thấy số lượt đăng ký kết hôn trong năm 2024 chỉ đạt 6,1 triệu. Đây là con số thấp nhất kể từ khi Trung Quốc thu thập dữ liệu vào năm 1986 và chưa bằng một nửa mức đỉnh năm 2013.

Số lượt đăng ký kết hôn sụt giảm mạnh từng trở thành chủ đề nóng của dân mạng Trung Quốc. Nhiều ý kiến chỉ ra rào cản chính của hôn nhân là áp lực tài chính.

Một người dùng Weibo chia sẻ: “Kết hôn cần nhiều chi phí. Đột nhiên, tôi cảm thấy độc thân trong năm 2025 cũng khá tốt. Tôi sẽ không phải chịu áp lực lớn đến thế và có thể tiêu tiền mình kiếm được cho bản thân”.

Các rào cản kinh tế tới hôn nhân

Tại Trung Quốc, các chi phí liên quan tới hôn nhân chưa bao giờ rẻ và gần đây một số khoản còn có xu hướng tăng, tiêu biểu là tiền sính lễ.

Nhà nghiên cứu Wan Yifeng thuộc Đại học Johns Hopkins cho biết tiền sính lễ trung vị ở nông thôn Trung Quốc (sau khi điều chỉnh cho lạm phát) đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2005 - 2020.

Tiền sính lễ ở thành thị cũng đang đi lên. Theo ước tính gần nhất, tiền sính lễ trung vị ở Quảng Đông là khoảng 42.000 nhân dân tệ, ở Phúc Kiến là 115.000 nhân dân tệ. Để so sánh, mức thu nhập trung bình của người Trung Quốc trong năm 2024 vào khoảng 41.314 nhân dân tệ.  

Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng sính lễ cao là chính sách một con và vấn đề bất bình đẳng giới đã dẫn đến tình trạng thừa đàn ông. Sự mất cân bằng giới tính khiến nhà gái có thể yêu cầu sính lễ cao hơn.

Ngoài ra, sau khi kết hôn, phụ nữ vẫn được kỳ vọng sẽ chịu trách nhiệm chăm sóc con trẻ. Điều đó thúc đẩy họ đòi hỏi sính lễ cao hơn để bù đắp chi phí cơ hội trong tương lai.

Tuy nhiên, sính lễ chỉ là điều kiện cần chứ chưa đủ. Tại nhiều nơi ở Trung Quốc, sính lễ, nhà ở, xe hơi được coi là ba yếu tố cần thiết để kết hôn, đặc biệt là căn nhà.

Trong khi đó, tại những thành phố lớn, giá nhà thường cao hơn 20 lần thu nhập hàng năm của một hộ gia đình. Điều này khiến không ít người trẻ phải tiết kiệm nhiều năm liền để tiết kiệm cho các khoản đặt cọc, dẫn đến việc họ trì hoãn kết hôn.

Tuy nhiên, những điều này không có nghĩa là chỉ nam giới mới lo nghĩ về vấn đề tài chính trong hôn nhân. Gia đình nhà gái cũng thường phải gửi của hồi môn cho nhà trai. 

Báo cáo năm 2024 của Viện Nghiên cứu Dân số Yuwa cho thấy chi phí nuôi một con từ khi sinh tới trưởng thành của các gia đình Trung Quốc bằng 6,8 lần GDP bình quân đầu người. Đây là hệ số cao thứ hai trên thế giới, chỉ xếp sau Hàn Quốc.

Những gánh nặng trên là quá lớn đối với nhiều người trẻ, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường lao động yếu kém. Vào tháng 6, tỷ lệ thất nghiệp tại Trung Quốc là khoảng 5%, nhưng trong nhóm người trẻ tuổi con số này lên đến 14,5%.

Cuộc khủng hoảng bất động sản và chiến tranh thương mại với Mỹ đã khiến nhiều doanh nghiệp ngần ngại tuyển dụng nhân viên mới, làm giảm cơ hội tìm kiếm việc làm của người trẻ.

Cho đến khi những khó khăn về tài chính được giải quyết, nhiều khả năng xu hướng số ca sinh sụt giảm tại Trung Quốc sẽ tiếp diễn.

Ít người kết hôn và sinh con sẽ khiến dân số Trung Quốc suy giảm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế. Tình trạng này làm trầm trọng thêm xu hướng già hóa, đe dọa sự bền vững của quỹ lương hưu.

Ngoài ra, dân số trong độ tuổi lao động suy giảm sẽ kéo chi phí tiền lương đi lên, làm lung lay vị thế “công xưởng thế giới” của Trung Quốc. Thêm nữa, khi thị trường tiêu thụ khổng lồ của Trung Quốc bị thu hẹp, dòng vốn đổ vào nước này cũng có nguy cơ vơi bớt.

Giải pháp tiềm năng: Hỗ trợ tiền mặt

Vào cuối tháng 7, Trung Quốc đã công bố kế hoạch triển khai chương trình hỗ trợ 3.600 nhân dân tệ/năm (tương đương khoảng 502 USD/năm) cho trẻ dưới 3 tuổi. Chương trình sẽ được áp dụng hồi tố từ ngày 1/1/2025 và áp dụng với mọi trẻ có độ tuổi hợp lệ, bất kể là con đầu, thứ hai hay thứ ba.

Đồng thời, để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, quá trình đăng ký hưởng trợ cấp có thể được thực hiện trực tuyến hoặc tại các văn phòng quản lý.

Quyết định trên cho thấy giới chức Trung Quốc cũng nhìn nhận vấn đề tài chính là gánh nặng lớn với các cặp vợ chồng. Chương trình này là bước đi đúng đắn để khuyến khích các gia đình sinh con.

Song, giới chuyên gia chỉ ra quy mô của chương trình vẫn còn quá nhỏ, không đủ để giải quyết triệt để vấn đề.

Ông Huang Wenzheng, nhà nghiên cứu trưởng của Viện Nghiên cứu Dân số Yuwa, cho biết số tiền 3.600 nhân dân tệ/năm còn chưa đến một nửa đề xuất của giới chuyên gia.

Ông chỉ ra rằng quy mô của chương trình sẽ vào khoảng 100 tỷ nhân dân tệ, tức chưa đến 0,1% GDP của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Nhà nghiên cứu này kêu gọi Trung Quốc chi ra số tiền cao gấp 50 lần để khôi phục tỷ suất sinh về 2,1 - mức cần thiết để duy trì dân số ổn định.

Dữ liệu từ Liên Hợp Quốc cho thấy tỷ suất sinh của Trung Quốc trong năm 2024 là 1,01, thuộc hàng thấp nhất trên thế giới.  

Trường hợp của một số thành phố tại Trung Quốc cho thấy trợ cấp hào phóng hơn có thể đem lại hiệu quả đáng chú ý.

Vào đầu năm 2024, thành phố Thiên Môn ở tỉnh Hồ Bắc đã bắt đầu mạnh tay trợ cấp để khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con. Tổng giá trị các khoản hỗ trợ dành cho một gia đình với ba con có thể lên đến 220.000 nhân dân tệ (gần 31.000 USD).

Gói hỗ trợ này bao gồm 3.000 nhân dân tệ tiền mặt, ưu đãi mua nhà trị giá 120.000 nhân dân tệ và khoản trợ cấp hàng tháng 1.000 nhân dân tệ cho đến khi trẻ tròn ba tuổi.

Sau một năm, Thiên Môn thu được dữ liệu rất tích cực: Số ca sinh ở thành phố tăng 17% so với một năm trước, trái ngược với xu hướng sụt giảm của cả nước.

Chuyên gia nhân khẩu học He Yafu khẳng định trường hợp của Thiên Môn là bằng chứng cho thấy các quan chức cần mạnh tay tài trợ cho các nỗ lực khuyến sinh. Ông viết trên mạng xã hội WeChat: “Nếu trợ cấp sinh đẻ không có tác dụng thì đó là vì số tiền quá nhỏ và cần phải tăng lên”.

Chính phủ Trung Quốc có thể đang ngần ngại chi tiêu vì nền kinh tế gặp nhiều khó khăn. Trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Mỹ chưa dứt, Bắc Kinh có thể đang muốn bảo toàn nguồn lực để kích thích tăng trưởng vào cuối năm.

Tuy nhiên, các biện pháp hỗ trợ sinh đẻ cũng có thể trở thành động lực cho nền kinh tế. Ví dụ, trợ cấp giúp các cặp vợ chồng mua nhà cũng sẽ hỗ trợ thị trường bất động sản. Ngoài ra, các ưu đãi tiền mặt sẽ khuyến khích người dân mua sắm, thúc đẩy tiêu dùng tăng trưởng.