Lá chắn mong manh

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đôi lần gợi ý rằng ông nên có tiếng nói trong quá trình thiết lập lãi suất. Mới đây nhất, vào ngày 17/4, ông tuyên bố Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell “nên bị sa thải thật nhanh”.

Một ngày trước đó, ông Powell khẳng định tính độc lập của ngân hàng trung ương Mỹ là “vấn đề pháp luật”. Chủ tịch Fed lưu ý ông và các thống đốc chỉ có thể bị sa thải vì lý do chính đáng.

Tuyên bố của ông Trump và lời trấn an của ông Powell là điều đáng kinh ngạc, bởi từ thời Tổng thống Richard Nixon đến nay, đa số người Mỹ đồng tình ngân hàng trung ương không nên chịu sự chi phối của các quan chức có động cơ chính trị.  

Tuy nhiên, Tòa án Tối cao Mỹ có thể thay đổi vị thế của Fed. Phe bảo thủ - chiếm đa số trong Tòa án Tối cao - đã báo hiệu rằng họ có thể lật ngược một tiền lệ mong manh bảo vệ người đứng đầu của các cơ quan độc lập khỏi nguy cơ bị sa thải vì lý do chính trị.

Theo Fortune, các chuyên gia cũng nhấn mạnh tính độc lập của Fed không được bảo vệ bởi cơ sở pháp lý vững chắc.

Ông Itay Goldstein, trưởng khoa tài chính tại Trường Wharton thuộc Đại học Pennsylvania, cho hay: “Tính độc lập của Fed giống thông lệ hơn là luật pháp. Và luật phát cũng phụ thuộc vào việc các thẩm phán là người như thế nào, họ diễn giải quy luật ra sao và sẵn sàng làm những gì".

Vị chuyên gia dự đoán rất có thể tính độc lập của Fed sẽ giảm sút trong thời gian tới. Tuy nhiên, ông hy vọng điều đó sẽ không xảy ra.

Hai nhiệm vụ chính của Fed là duy trì trạng thái toàn dụng việc làm và ngăn lạm phát vượt quá mức mục tiêu 2%. Để làm vậy, đôi khi Fed phải đưa ra quyết định không dễ dàng - đó là lý do các nhà kinh tế và nhà đầu tư coi trọng tính độc lập chính trị của cơ quan này.

Song, chính quyền ông Trump có vẻ sẵn sàng thử nghiệm ranh giới của quyền hành pháp và Tòa án Tối cao có thể mở đường để chủ nhân Nhà Trắng sa thải ông Powell trước khi mãn nhiệm kỳ.

Trong vụ án Humphrey’s Executor v. United States năm 1935, Tòa án Tối cao nhất trí Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã sai thải bất hợp pháp Chủ tịch Ủy ban Thương mại Liên bang vì động cơ chính trị. Tòa phán quyết lãnh đạo những cơ quan đó chỉ có thể bị sa thải “vì lý do chính đáng”.

Tuy nhiên, phe chỉ trích cánh hữu lập luận rằng phán quyết trên can thiệp vào nghĩa vụ hiến định của tổng thống là "bảo đảm luật pháp được thực thi một cách trung thực", như đã nêu trong Điều II.

Trong những năm gần đây, Tòa án Tối cao đã thu hẹp tiền lệ trên. Vào năm 2020, họ phán quyết ông Trump có quyền sa thải người đứng đầu Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng. Hai Thẩm phán tối cao Clarence Thomas và Neil Gorsuch đã phát tín hiệu họ sẵn sàng lật ngược tiền lệ. 

Thị trường dễ hoảng sợ

Thông lệ về tính độc lập của Fed, cùng với chế độ pháp quyền dân chủ, được cho là lý do quan trọng giúp Mỹ trở thành một trong những nơi tốt nhất trên thế giới để đầu tư.

Khi ngân hàng trung ương chịu quá nhiều sự chi phối của chính phủ, họ thường gặp nhiều khó khăn với lạm phát cao. Ví dụ, tại Thổ Nhĩ Kỳ, lạm phát từng vượt quá 90% sau khi Tổng thống Tayyip Erdogan thúc đẩy ngân hàng trung ương áp dụng chính sách tiền tệ siêu nới lỏng.

Vị thế của Mỹ với tư cách là nơi tốt nhất để phân bổ vốn trên thế giới có thể đang lung lay. Sau khi thuế quan đối ứng của ông Trump gây hỗn loạn trên thị trường chứng khoán, nhà đầu tư cũng sớm bán tháo trái phiếu kho bạc Mỹ và đồng USD.

Ông Goldstein nhận xét nỗi lo khuếch đại tình huống trên có thể sẽ trở thành vật cản lớn duy nhất ngăn ông Trump giành quyền kiểm soát Fed. 

Phố Wall có thể sẽ không hài lòng nếu Tòa án Tối cao trao quyền sa thải người đứng đầu Fed cho chính quyền ông Trump.

Ông Paul Donovan, nhà kinh tế trưởng tại UBS Global Wealth Management, viết trong lưu ý tuần trước: “Đội tự kiểm trái phiếu (bond vigilantes) có thể sẽ không vui vẻ với một ngân hàng trung ương hoạt động theo mục đích chính trị”.

Đội tự kiểm trái phiếu là thuật ngữ chỉ những nhà đầu tư bán trái phiếu chính phủ để phản đối các chính sách tài khóa mà họ coi là gây lạm phát hoặc vô trách nhiệm, làm tăng chi phí vay của chính phủ.

Hiện tại, ông Trump đang thử thách tiền lệ Humphrey’s Executor v. United States với việc sa thải các thành viên thuộc Đảng Dân chủ trong Ban Quan hệ Lao động Quốc gia và Ban Bảo vệ Hệ thống Công trạng. Đây có thể là cơ hội để ông thử xem quyền lực tổng thống lớn đến đâu và liệu ông có thể sa thải ông Powell không.