Năm 2024, trên những dây chuyền sản xuất ở Bắc Ninh và Hải Phòng, Việt Nam đã khẳng định vị thế của mình là một cỗ máy xuất khẩu điện tử, đẩy GDP tăng 7,1% - cao nhất trong số các nền kinh tế đang phát triển ở Đông Á.

Máy tính, linh kiện điện tử Made in Việt Nam tràn ra thế giới với kim ngạch xuất khẩu tăng 15,5%, đảo ngược hoàn toàn mức giảm -2,5% của năm 2023. Nhưng trong khi các container hàng điện tử rời cảng, một tham vọng lớn hơn đang lặng lẽ hình thành trên những con đường Việt Nam, đó là xe điện.

Báo cáo "Điểm lại Tháng 3/2025" của Ngân hàng Thế giới hé lộ một tham vọng: Từ “vương quốc” xuất khẩu điện tử, Việt Nam muốn trở thành tiền phong trong cuộc cách mạng xe điện. 

Từ những nhà máy điện tử đến giấc mơ xe điện, hành trình này bắt đầu với thành công năm 2024. Sau cú trượt dài của thương mại toàn cầu năm 2023, chu kỳ công nghệ phục hồi đã mang lại cơ hội vàng. 

Xuất khẩu hàng hóa tăng 14% vào cuối năm, đặc biệt nhờ các sản phẩm điện tử như máy tính - mặt hàng có hàm lượng nhập khẩu cao, kéo theo nhập khẩu tăng 16,5%. Đầu tư tư nhân khởi sắc, đóng góp 62% vào tăng trưởng vốn đầu tư toàn xã hội ở mức 7,2%, vượt xa 4,1% của năm trước, trong khi vốn FDI đăng ký đạt 38,2 tỷ USD, với 67% chảy vào chế biến, chế tạo.

Có thể nói đây là nền tảng cho một tham vọng táo bạo hơn, nhằm tận dụng năng lực sản xuất công nghệ cao để dẫn dắt cuộc đua xe điện. Nếu máy tính và điện thoại thông minh từng là “vàng xuất khẩu” của Việt Nam, thì xe điện, cả hai bánh lẫn bốn bánh, có thể là “vàng xanh” của thập kỷ tới. 

Báo cáo dự đoán chuyển đổi sang xe điện có thể giảm 226 triệu tấn CO2 tương đương (MtCO2eq) vào năm 2050, tiết kiệm 360-498 tỷ USD chi phí nhập khẩu nhiên liệu, và tạo ra hàng loạt việc làm mới.

Nhưng từ dây chuyền điện tử đến trạm sạc xe điện, con đường không hề bằng phẳng.

Thành công của xuất khẩu điện tử đã chứng minh Việt Nam có thể tận dụng chuỗi giá trị toàn cầu. Các nhà máy ở Bắc Ninh không chỉ lắp ráp linh kiện, chúng là trung tâm của năng lực sản xuất tiên tiến, nơi sản lượng chế biến, chế tạo tăng 9,8% trong năm 2024, vượt xa mức 3% của 2023.

Chính năng lực này là tiền đề để Việt Nam mơ về việc sản xuất xe điện nội địa, từ pin đến khung xe. Nhưng xe điện không chỉ là sản phẩm, nó là hệ sinh thái, đòi hỏi hạ tầng sạc, lưới điện mạnh, và chính sách đồng bộ. 

Báo cáo chỉ ra nhu cầu khổng lồ. Chẳng hạn, Việt Nam cần từ 6-9 tỷ USD đầu tư công để sạc xe điện giai đoạn 2024-2030, đến 200-218 tỷ USD vào 2041-2050. Trong khi giải ngân đầu tư công - yếu tố then chốt để xây dựng trạm sạc công cộng, chỉ đạt 77,5% kế hoạch năm 2024, tương đương 4,6% GDP, giảm từ 7,1% của 2023, do chậm trễ giải phóng mặt bằng, thiếu vật liệu xây dựng, và thủ tục phê duyệt kéo dài.

Nhu cầu sạc xe điện đòi hỏi đầu tư khổng lồ, từ mạng lưới tại 5 thành phố lớn (Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ) giai đoạn 2025-2027, đến mở rộng toàn quốc sau 2030. 

Một yếu tố khác là tỷ lệ thâm dụng điện trên GDP đã tăng trong năm 2024, với sản lượng điện tăng nhanh hơn GDP. Do đó, Việt Nam phải đối mặt với câu hỏi liệu lưới điện có đủ sức “xuất khẩu” năng lượng cho hàng triệu xe điện trong tương lai?

Ngoài ra, báo cáo cũng đề cập đến chính sách nhằm thúc đẩy tiêu dùng xe điện trong nước. Báo cáo đề xuất cấm xe máy xăng từ 2027 tại đô thị và 2030 toàn quốc, đặt mục tiêu 80% doanh số xe hai bánh điện tại thành phố vào 2030; ưu tiên tuyến đường riêng cho xe buýt điện và cấm xe diesel mới; hỗ trợ lãi suất ưu đãi cho xe tải điện sau 2030. 

Có thể thấy, Việt Nam đang rất kỳ vọng đưa xe điện trở thành động lực cho nền kinh tế xanh. Nhưng nếu lưới điện quá tải, trạm sạc không mọc lên, và chính sách chưa đầy đủ, giấc mơ ấy sẽ tan biến như khói xăng trên đường phố.