Thị trường trái phiếu doanh nghiệp dần phục hồi sau khủng hoảng giai đoạn 2022–2023, tuy nhiên nhiều doanh nghiệp vẫn ưu tiên vay ngân hàng để huy động vốn trung dài hạn. Tại Hội nghị “Vietnam Bonds & Credit Conference 2025” do Credit Guarantee & Investment Facility (CGIF), Moody’s Ratings và VIS Rating tổ chức ngày 29/7 tại Hà Nội, các chuyên gia đã phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp tháo gỡ nút thắt vốn cho doanh nghiệp.

Ưu thế về lãi suất và cơ chế

Ông Nguyễn Bá Sơn – Phó Giám đốc Ban Nguồn vốn và Kinh doanh tiền tệ, Ngân hàng BIDV –nêu thực trạng “các định chế tài chính, đặc biệt là ngân hàng và chứng khoán, phát hành tăng trưởng rất mạnh. Trong khi đó, khối phi tài chính thì lại gần như không tăng trưởng". Điều này phản ánh thực tế rằng các doanh nghiệp phí tài chính vẫn đang gặp khó khi tiếp cận kênh trái phiếu. 

Theo ông, thị trường trái phiếu – vốn từng được kỳ vọng sẽ trở thành kênh huy động quan trọng cho các lĩnh vực như sản xuất và hạ tầng – lại đang rơi vào trạng thái gần như “đóng băng”. Kênh trái phiếu vẫn chưa thể phát huy được vai trò như kỳ vọng. 

Nguyên nhân chính, theo ông Sơn, đến từ sự chênh lệch lớn về kỳ hạn và chi phí vốn giữa hai kênh huy động. Ông cho biết: “Lãi suất của ngân hàng trung dài hạn chỉ khoảng 7,5 đến 8,5%, chưa tính các chương trình ưu đãi. Trong khi đó thì trái phiếu khả năng cao là phải cao hơn rất nhiều, chưa kể còn thêm các chi phí về phát hành.”

Bên cạnh chi phí, cơ chế giải ngân cũng là yếu tố khiến doanh nghiệp nghiêng về vốn ngân hàng. Bà Dương Kim Anh – Giám đốc Khối Đầu tư, Công ty TNHH Quản lý Quỹ Đầu tư Chứng khoán Vietcombank (VCBF) – nhận định: “Vay ngân hàng thì có thể giải ngân dần theo tiến độ, nên tối ưu hơn việc sử dụng vốn. Trong khi trái phiếu thì thông thường là giải ngân một lần, và sau đấy nhà đầu tư sẽ phải tự quản lý nguồn vốn đấy. Có thể là doanh nghiệp cũng chưa cần dùng đến, nhưng vẫn phải trả chi phí vay ngay kể từ thời điểm giải ngân” .

Hơn nữa, các công ty bảo hiểm và ngân hàng hiện không được phép đầu tư vào trái phiếu phát hành nhằm mục đích tái cơ cấu nợ, trong khi đây lại là nhu cầu chủ yếu của nhiều doanh nghiệp phát hành trên thị trường hiện tại.

Bên cạnh đó, khoảng 90% tài sản của các quỹ mở chỉ được phép đầu tư vào trái phiếu phát hành ra công chúng. Tuy nhiên, lượng trái phiếu phát hành ra công chúng vẫn còn hạn chế và phần lớn là trái phiếu do các ngân hàng phát hành.

Vị này còn chỉ ra sự lệch pha về lãi suất. Trái phiếu do các ngân hàng nhóm 1 phát hành, chênh lệch so với lãi suất huy động chỉ khoảng 1%, tương đương lợi suất khoảng 5,5 đến 5,6% cho kỳ hạn rất dài từ 8 đến 10 năm.

Trong khi đó, trái phiếu doanh nghiệp sản xuất cần có mức lãi suất chênh lệch khoảng 3,5 đến 4% so với lãi suất huy động mới có thể hấp dẫn nhà đầu tư, đồng thời đi kèm với mức độ rủi ro cao hơn.

Theo bà Dương Kim Anh, tuy dòng tiền đổ vào thị trường rất lớn nhưng việc giải ngân lại gặp khó khăn. Hiện nay, nhiều quỹ trái phiếu buộc phải duy trì tới 50% tài sản dưới dạng tiền gửi hoặc chứng chỉ tiền gửi, phản ánh rõ sự thiếu hụt các sản phẩm trái phiếu phù hợp với khẩu vị rủi ro của nhà đầu tư tổ chức. 

Ông Hoàng Đình Gia, chuyên gia đầu tư tại CGIF, cho biết với những doanh nghiệp mà CGIF đã bảo lãnh thì có đến gần 50% là lần đầu tiên phát hành trái phiếu. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp có thể đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về minh bạch và tín nhiệm vẫn còn rất hạn chế.

Mở lối cho trái phiếu doanh nghiệp

Giải pháp được các chuyên gia đồng thuận là cần tái cấu trúc thị trường cả về cơ chế phát hành, sản phẩm lẫn vai trò của các tổ chức trung gian kết nối. Ông Dương Đức Hiếu, chuyên gia phân tích cấp cao tại VIS Rating, cho rằng cần phát triển một cơ chế trung gian để kết nối hiệu quả giữa nhu cầu của nhà đầu tư và doanh nghiệp.

Cụ thể, một trong những hướng đi trọng tâm là áp dụng cơ chế huy động có cam kết, tức phát hành trái phiếu nhưng giải ngân theo tiến độ sử dụng vốn như khoản vay ngân hàng, nhằm giảm chi phí vốn và kiểm soát rủi ro dòng tiền.

Ông Nguyễn Đình Duy, Giám đốc kiêm Chuyên gia Phân tích Cao cấp của VIS Rating, nhấn mạnh rằng việc xếp hạng tín nhiệm đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra một mặt bằng giá tham chiếu cho thị trường. Bảo lãnh tín dụng là công cụ quan trọng giúp các doanh nghiệp chưa có lịch sử phát hành dễ dàng tiếp cận thị trường trái phiếu hơn.

Từ kinh nghiệm triển khai thực tế, ông Hoàng Đình Gia cho biết: “Lãi suất cho những trái phiếu mà CGIF bảo lãnh tại thị trường Việt Nam hiện nay chưa phản ánh được hết giá trị của bảo lãnh CGIF mang lại". Tuy nhiên, ông cũng khẳng định rằng các sản phẩm bảo lãnh tín dụng có thể giúp doanh nghiệp tránh được rủi ro phải tái cơ cấu khoản vay ngắn hạn và phát hành được trái phiếu kỳ hạn dài với lãi suất cố định, từ 7 năm đến 15 năm.

Dù các cơ chế hỗ trợ thị trường trái phiếu đang được nghiên cứu và triển khai, trong ngắn hạn, tín dụng ngân hàng vẫn là kênh chủ đạo đối với nhu cầu tài trợ vốn của doanh nghiệp. Diễn biến này cũng được nhiều chuyên gia tại hội nghị nhìn nhận là phù hợp với đặc điểm thị trường hiện tại.

Đại diện BIDV cho rằng kênh tín dụng ngân hàng hiện có tính cạnh tranh cao hơn. Với chi phí hợp lý, kỳ hạn linh hoạt và quy trình giải ngân phù hợp với nhu cầu sử dụng vốn, kênh ngân hàng tiếp tục đáp ứng hiệu quả nhu cầu tài trợ trung và dài hạn cho doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay.

Tuy nhiên, cũng theo ông Sơn, để kênh trái phiếu thực sự trở thành trụ cột tài trợ vốn, đặc biệt cho các dự án hạ tầng và sản xuất, thị trường cần một lộ trình cải cách sâu rộng, đồng bộ cả về chính sách, sản phẩm và niềm tin từ phía doanh nghiệp lẫn nhà đầu tư.