Vàng từ lâu đã là loại tài sản được ưa chuộng vì giá trị bền vững theo thời gian, tính thanh khoản cao, khả năng “trú ẩn” an toàn trong bối cảnh bất ổn kinh tế và địa chính trị, cùng với tính khan hiếm do ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp.

'Vũ khí' chống 'vàng hoá nền kinh tế'

Trước năm 2012, thị trường vàng Việt Nam tồn tại khá nhiều bất cập, nổi bật trong đó là tình trạng “vàng hoá nền kinh tế”, khi nhiều người dân đã sử dụng vàng miếng để làm đơn vị thanh toán, với hầu hết những giao dịch có giá trị lớn đều được quy thành vàng.

Bên cạnh đó, việc người dân có xu hướng tích trữ vàng thay vì gửi tiết kiệm ngân hàng hoặc đầu tư vào các kênh sản xuất, kinh doanh khác gây áp lực lớn lên chính sách tiền tệ, khiến Ngân hàng Nhà nước khó kiểm soát được lạm phát và ổn định tỷ giá hối đoái.

Thời điểm đó, trong nước có nhiều thương hiệu vàng miếng như vàng miếng AAA của Agribank, vàng miếng Phượng Hoàng của Công ty PNJ, vàng miếng thương hiệu ACB của Ngân hàng TMCP Á Châu, vàng miếng Ngọc Thẩm - HSB của Công Ty TNHH Vàng Bạc Đá Quý Ngọc Thẩm…

Việc kinh doanh vàng miếng gần như tự do khiến Nhà nước khó kiểm soát. Hàng loạt thương hiệu vàng tồn tại song song, mỗi doanh nghiệp có miếng vàng riêng, gây bất ổn thị trường, dẫn đến nguy cơ đầu cơ, thao túng giá.

Ngoài ra, bất cập từ việc cho phép các tổ chức tín dụng huy động và cho vay vốn bằng vàng và chuyển đổi vàng thành tiền theo Quyết định 432/2000 của Ngân hàng Nhà nước cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng “vàng hoá nền kinh tế”, gây khó khăn cho công tác quản lý của nhà điều hành.

Trong bối cảnh đó, ngày 3/4/2012, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 24 nhằm hạn chế tình trạng "vàng hoá", ổn định thị trường và đưa vàng về đúng vai trò là một loại hàng hoá.

Ngay sau khi có hiệu lực, Nghị định 24 đã tạo bước ngoặt trên thị trường khi chấm dứt tình trạng sản xuất vàng miếng tràn lan, Nhà nước độc quyền tổ chức sản xuất vàng miếng thông qua Ngân hàng Nhà nước; kiểm soát việc kinh doanh vàng miếng và chấm dứt hoạt động huy động, cho vay vàng trong ngân hàng, từ đó góp phần ổn định hệ thống tài chính.

Đã đến lúc phải thay đổi?

Nghị định 24 được nhận định đã góp phần hỗ trợ Ngân hàng Nhà nước trong việc ổn định thị trường vàng, ngoại hối. Tuy nhiên, đến nay, sau hơn 13 năm triển khai, Nghị định đã bộc lộ nhiều bất cập. Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam và nhiều chuyên gia cũng đã nhiều lần kiến nghị nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24, trong đó đề xuất bỏ độc quyền vàng miếng để doanh nghiệp đủ điều kiện được trực tiếp nhập khẩu vàng, từ đó tạo môi trường cạnh tranh và phục vụ tốt hơn cho nền kinh tế.

Phát biểu tại Toạ đàm “Giải pháp phát triển thị trường vàng an toàn và bền vững” do Cổng TTĐT Chính phủ tổ chức đầu năm 2024, GS.TS. Hoàng Văn Cường, Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội nêu rõ trên thực tế, SJC được xác định là thương hiệu vàng quốc gia nhưng hầu như không sản xuất thêm vàng miếng trong nhiều năm qua, trong khi nhu cầu tích trữ vàng của người dân rất cao. Sự mất cân đối cung - cầu đã đẩy giá vàng trong nước tăng cao, có thời điểm chênh lệch tới 20 triệu đồng/lượng so với giá vàng thế giới.

Theo ông Cường, tình trạng này gây ra nhiều hệ lụy như: người dân phải mua vàng với giá cao, tạo sự bất bình đẳng giữa vàng SJC và các loại vàng miếng khác, đồng thời tạo cơ hội cho hoạt động buôn lậu. Tình trạng buôn lậu vàng không chỉ gây thất thu thuế, thất thoát ngoại tệ, ảnh hưởng đến chuyện quản lý tỷ giá, mà còn làm cho việc quản lý thị trường vàng trở nên kém hiệu quả và thiếu minh bạch.

Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới diễn ra ngày 28/5, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu xoá bỏ thế độc quyền Nhà nước về thương hiệu vàng miếng một cách có kiểm soát, theo Báo Chính phủ.

Cụ thể, theo yêu cầu của Tổng Bí thư, Nhà nước vẫn quản lý hoạt động sản xuất vàng miếng, nhưng có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất vàng miếng nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, từ đó giúp đa dạng hoá nguồn cung và ổn định giá cả.

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh cơ chế, chính sách quản lý thị trường vàng ở Việt Nam trong những năm qua đã có những điều chỉnh, hoàn thiện tích cực. Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng các cơ chế, chính sách quản lý, điều tiết thị trường vàng đã chậm được đổi mới, chưa theo kịp sự phát triển của thị trường và đòi hỏi của thực tiễn, cần được khẩn trương đổi mới, hoàn thiện.

Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị quán triệt một số yêu cầu về quan điểm, mục tiêu, các nhiệm vụ, giải pháp cho thời gian tới. Trong đó, về quan điểm, ông yêu cầu chuyển mạnh từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị”, nhất định phải quán triệt và xoá bỏ tư duy “không quản được thì cấm”, đồng thời phải đưa thị trường vàng vận động phù hợp với các nguyên tắc của thị trường, có sự quản lý của Nhà nước.

Chính thức xoá bỏ độc quyền vàng miếng

Ngày 26/8, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 232 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 24/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, trong đó xoá bỏ cơ chế Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất khẩu vàng nguyên liệu và nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng.

Về phạm vi điều chỉnh, nghị định này quy định về hoạt động kinh doanh vàng, gồm hoạt động sản xuất, gia công vàng trang sức, mỹ nghệ; hoạt động kinh doanh mua, bán vàng trang sức, mỹ nghệ; hoạt động sản xuất vàng miếng; hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu vàng và các hoạt động kinh doanh vàng khác, bao gồm cả hoạt động kinh doanh vàng trên tài khoản và hoạt động phái sinh về vàng.

Bên cạnh đó, Nghị định 232 sửa đổi, bổ sung về khái niệm vàng miếng. Theo đó, vàng miếng là sản phẩm vàng được dập thành miếng, có đóng chữ, số chỉ khối lượng, chất lượng, có ký mã hiệu của doanh nghiệp và ngân hàng thương mại được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho phép sản xuất; vàng miếng do Ngân hàng Nhà nước tổ chức sản xuất trong từng thời kỳ.

Theo quy định mới, cụm từ "tổ chức tín dụng" được sửa thành "ngân hàng thương mại" để phù hợp với phạm vi hoạt động của ngân hàng thương mại tại Luật Các tổ chức tín dụng và định hướng chỉ cho phép các ngân hàng thương mại (không bao gồm các tổ chức tín dụng khác) được thực hiện hoạt động sản xuất vàng miếng, hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu vàng. 

Ngoài ra, Nghị định 232 quy định hoạt động sản xuất vàng miếng là hoạt động kinh doanh có điều kiện và phải được Ngân hàng Nhà nước cấp Giấy phép. Việc sửa đổi, bổ sung phù hợp với mục tiêu chuyển từ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng sang cơ chế cấp phép hoạt động sản xuất vàng miếng.