Gạo biến đi đâu?

Nhật Bản hiện không có đủ gạo để bán cho người tiêu dùng, nhưng không ai có thể nói chắc lý do vì sao.

Sản lượng gạo năm 2024 của Nhật Bản cao hơn năm 2023, vậy nên nhiều người hy vọng nguồn cung sẽ gia tăng, giảm bớt chênh lệch với nhu cầu. Nhưng trên thực tế, người tiêu dùng Nhật Bản đang phải trả giá cao kỷ lục để mua gạo, buộc chính phủ phải viện đến kho dự trữ khẩn cấp.

Giá của loại lương thực chủ chốt tăng vọt có ảnh hưởng đến toàn bộ xã hội Nhật Bản. Một số siêu thị giới hạn lượng gạo mỗi khách có thể mua. Các trang mạng xã hội tràn ngập giả thuyết về nguyên nhân thiếu hụt.

Chưa dừng lại, giá gạo còn tác động đến quyết định tăng lãi suất của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) vào tháng 1, khiến đồng yen tăng giá so với đồng USD.  

Thị trường gạo Nhật Bản được quản lý bởi một hệ thống phức tạp. Đầu tiên, nông dân bán gạo cho các đại lý thu mua, đại lý bán lại cho bên bán buôn và cuối cùng bên bán buôn cung cấp gạo cho các cửa hàng và quán ăn.

Mặc dù sản lượng thu hoạch gạo năm 2024 cao hơn 180.000 tấn so với năm 2023, các đại lý thu mua báo cáo số gạo họ mua được trên thực tế ít hơn 230.000 tấn so với dự kiến. Bộ Nông nghiệp Nhật Bản không thể lý giải sự khác biệt này.

Ông Taku Eto, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản, phát biểu tại cuộc họp báo hôm 21/2: “Chắc chắn Nhật Bản có gạo. Nếu nhìn vào toàn bộ quá trình phân phối, bạn sẽ thấy có một lượng hàng đang được tích trữ và giấu ở đâu đó, dẫn đến tình trạng thiếu hụt”.

Nông dân Nhật Bản thường bán gạo cho các đại lý thu mua, nhưng Tokyo đã gỡ hầu hết mọi hạn chế về đối tượng mà nông dân có thể bán gạo vào năm 2004. Người dùng mạng Nhật Bản kể rằng có những người lái xe khắp cả nước để thu mua gạo, nhưng các nông dân nói điều đó không hề xảy ra.

Trung bình, giá một bao gạo tiêu chuẩn 5 kg đã nhảy vọt 95% so với một năm trước lên 3.952 yen (khoảng 26,7 USD). Điều này góp phần dẫn đến việc lạm phát của Nhật Bản đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ giữa năm 2023. BoJ đã tăng lãi suất ba lần trong một năm qua và có thể tiếp tục nếu giá cả tiếp tục duy trì ở mức cao.

Theo tờ Bloomberg, sự tức giận của công chúng về giá lương thực là một trong những lý do Đảng Dân chủ Tự do của Thủ tướng Ishiba Shigeru mất thế đa số trong Quốc hội.

Trái ngược với thế giới

Diễn biến giá gạo ở Nhật Bản đi ngược với thế giới. Gần đây, một thước đo về giá gạo châu Á đã rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 2022. Tuy nhiên, sở thích ăn gạo trong nước của người Nhật, thuế quan cao áp với gạo nhập khẩu và chuỗi cung ứng phức tạp khiến gạo nhập khẩu khó giúp hạ nhiệt giá gạo trong nước.

Bên trung gian đầu tiên của chuỗi cung ứng là các đại lý thu mua. Họ báo cáo cho chính phủ lượng hàng mua vào và đối tượng mà họ cung cấp. JA Group là đại lý lớn nhất, thu mua khoảng một nửa lượng gạo trên thị trường Nhật Bản.

Khi giá gạo đi lên, sự cạnh tranh giữa các đại lý cũng trở nên quyết liệt. Các đại lý nhỏ thường trả cho nông dân nhiều hơn 300 - 500 yen cho mỗi bao gạo lứt 60 kg. Nhưng nay họ đề nghị mức giá cao hơn tới 3.000 - 4.000 yen cho mỗi bao.

Ông Hidemasa Ebihara, chủ một công ty nông sản ở tỉnh Tochigi, bình luận: “Điều này cho thấy nguồn cung gạo đã trở nên eo hẹp đến mức nào. Có khả năng sắp tới các nhà sản xuất sẽ bán gạo trực tiếp cho người tiêu dùng và nhà hàng”.

Nông dân và các đại lý thu mua cũng nghi ngờ về số liệu của chính phủ rằng sản lượng thu hoạch gạo năm 2024 đạt 7,34 triệu tấn. Do Nhật Bản hứng chịu mùa hè nóng kỷ lục vào năm ngoái, nhiều nhà sản xuất chứng kiến sản lượng giảm sút và nghĩ nhiều khả năng nông dân cũng gặp chung cảnh khó khăn.

Ông Masato Takado, nông dân ở tỉnh Okayama, nói với tờ Bloomberg: “Tôi không biết ai đang giấu gạo, nhưng có thể sản lượng thực tế thấp hơn số liệu báo cáo. Nắng nóng đã gây ra rất nhiều thiệt hại”.

Giá sẽ tiếp tục tăng?

Để khắc phục tình trạng thiếu hụt, chính phủ Nhật Bản phải viện đến nguồn cung trong các kho chứa đặc biệt để đề phòng thảm họa như động đất và sóng thần. Tokyo dự kiến bán 210.000 tấn trong số 1 triệu tấn gạo dự trữ cho trường hợp khẩn cấp.

Ông Katsuhito Fuyuki, Giáo sư chuyên nghiên cứu thị trường nông sản tại Đại học Tohoku, cho biết vì nhu cầu hiện nay quá cao nên nguồn cung bổ sung của chính phủ có lẽ cũng không thể đẩy giá đi xuống. Ông chỉ ra: “Giá gạo ít có khả năng giảm nhiều bởi cuộc mở bán diễn ra theo hình thức đấu giá”.

Dù gạo đóng vai trò quan trọng trong các bữa ăn và văn hóa Nhật Bản, nghề trồng lúa của nước này đã suy yếu trong nhiều năm qua. Tuổi trung bình của nông dân trồng gạo Nhật Bản vào khoảng 71 và số nông dân đã giảm khoảng 25% kể năm 2015 đến 2020, theo Bộ Nông nghiệp Nhật Bản.

Ông Hitoshi Mizutani, Giám đốc sản xuất tại nhà máy rượu sake Hakutsuru, cho biết người nông dân phải chịu áp lực rất lớn. Ông nhận định: “Ngành nông nghiệp đang suy yếu. Người nông dân đang bỏ nghề. Nguồn cung sẽ xảy ra gián đoạn trong dài hạn. Giá gạo chỉ có thể tiếp tục tăng”.