Trong những tháng gần đây, sự gia tăng căng thẳng thương mại giữa các quốc gia, xung đột địa chính trị leo thang, diễn biến khó lường và có nguy cơ lan rộng. Những diễn biến căng thẳng về áp thuế quan của Tổng thống Trump và phản ứng "trả đũa" của Trung Quốc khiến lo ngại về việc đứt gãy chuỗi cung ứng tăng cao.

Ở trong nước, việc tăng thêm gần 195.000 tỷ vốn đầu tư công so với năm 2024 cộng với chính sách tiền tệ nới lỏng để hỗ trợ tăng trưởng làm dấy lên lo ngại về "bóng ma" lạm phát. 

Căng thẳng thương mại gây nguy cơ lạm phát

Cạnh tranh thương mại giữa các nước lớn ngày càng gay gắt cũng như cuộc chiến thuế quan giữa Mỹ và nhiều quốc gia có thể tạo nên sự đứt gãy chuỗi cung ứng, làm gia tăng chi phí vận tải, tăng giá nguyên vật liệu và gây nhập khẩu lạm phát cho Việt Nam.

Chỉ trong hai tháng đầu năm, Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đã đưa ra hàng loạt tuyên bố về thuế quan với các đối tác lớn trên thế giới. Ông Trump đã đơn phương áp 10% thuế với Trung Quốc, 25% thuế với Canada và Mexico (sau đó tuyên bố hoãn 1 tháng) và gần đây là 25% thuế với nhôm và thép nhập khẩu, 25% thuế với dược phẩm, ô tô và chip bán dẫn nhập khẩu vào Mỹ.

Các động thái của ông Trump cùng với sự đáp trả của các nước lớn khiến cuộc thương chiến 2.0 có khả năng rất khắc nghiệt. Xu hướng bảo hộ thương mại và rào cản thương mại gia tăng sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng thương mại và phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu, gây ra đợt lạm phát mới, đồng thời làm chậm tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu và tỷ lệ thất nghiệp có nguy cơ tăng cao trở lại.

Trong báo cáo do Bộ Lao động Mỹ công bố hôm 12/2, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 1 của Mỹ đã tăng 3% so với cùng kỳ năm trước và 0,5% so với tháng liền trước. Cả hai đều cao hơn ước tính của các nhà kinh tế tham gia khảo sát của Dow Jones, lần lượt là 2,9% và 0,3%.

Điều này cho thấy lạm phát kỳ vọng gia tăng sau khi ông Trump công bố hàng loạt kế hoạch áp thuế nhập khẩu. Chi phí nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu có thể tăng lên do các nước áp thuế quan và sự đứt gãy chuỗi cung ứng. 

Bên cạnh đó, biến động tỷ giá cũng làm ảnh hưởng đến chi phí sản xuất của doanh nghiệp, gây nguy cơ lạm phát. Trong nhiệm kỳ trước của ông Trump, chỉ số USD Index đã duy trì ở mức cao và nếu xu hướng này tiếp diễn trong nhiệm kỳ này, VND rất có thể sẽ mất giá nhiều hơn so với các năm trước, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Nguồn vốn lớn được bơm vào nền kinh tế

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Thành, Giảng viên Trường Chính sách Công & Quản lý Fulbright đánh giá, trong năm nay các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ gặp nhiều khó khăn nếu Tổng thống Donald Trump đánh thuế vào hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ, ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu của Việt Nam.

Bên cạnh đó, môi trường lãi suất USD còn cao sẽ tiếp diễn, kéo theo việc cắt giảm lãi suất của ngân hàng trung ương các nước châu Á, bao gồm Việt Nam, sẽ hạn chế. Ở trong nước, Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng cao năm 2025. Do đó, tiền dự kiến sẽ được bơm ra mạnh cho nền kinh tế, điều này cũng khiến áp lực tỷ giá lên cao.

Ngày 19/2, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết của Quốc hội bổ sung kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên. Để đạt mục tiêu này, Quốc hội đã nâng tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI) bình quân khoảng 4,5 - 5%.  Bên cạnh đó, kế hoạch đầu tư công năm nay sẽ được tăng lên 36 tỷ USD, tương đương 875.000 tỷ đồng, cao hơn khoảng 84.300 tỷ đồng so với kế hoạch đã giao trước đó.

Cụ thể, tại Nghị quyết số 159 ban hành ngày 13/11/2024 của Quốc hội, dự toán chi ngân sách Nhà nước cho đầu tư phát triển là 790.727 tỷ đồng, cao hơn khoảng 110.000 tỷ đồng so với kế hoạch năm 2024. Trong đó, vốn ngân sách Trung ương là 315.000 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương là 475.727 tỷ đồng.

Như vậy, sau khi điều chính kế hoạch đầu tư công năm 2025 lên 875.000 tỷ đồng, vốn đầu tư công năm nay sẽ cao hơn khoảng 194.300 tỷ đồng so với năm 2024. Bên cạnh đó, khi Chính phủ thực hiện tái cấu trúc bộ máy thì khoản chi cho quá trình này cũng là một số vốn lớn được bơm ra nền kinh tế. Nguồn vốn này được kỳ vọng sẽ hỗ trợ tăng trưởng kinh tế nhưng cũng đòi hòi những biện pháp chặt chẽ để kiểm soát lạm phát.

Theo ông Trần Ngọc Báu, Chuyên gia Kinh tế Tài chính, Sáng lập & Tổng Giám đốc WiGroup, khi Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng cao thì đi liền với đó là lo ngại về lạm phát. Khi Chính phủ đưa ra những mục tiêu tăng trưởng rất cao 8% trở lên cho năm 2025 và tăng hai con số trong 5 năm tiếp theo thì cái mà người dân, nhà đầu tư lo ngại nhất là lạm phát. Bởi chúng ta đã từng trải qua những giai đoạn lạm phát khá cao điểm. 

Tháng 1/2025, xuất hiện nhiều lo ngại khi lạm phát tăng rất mạnh. Trong tháng 12/2024, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) chỉ ở mức 2,94%, nhưng mà đến khoảng tháng 1 năm nay CPI tăng rất nhanh, lên khoảng 3,63%.

"Kết quả này theo nhiều ý kiến là rất tiêu cực, tuy nhiên nếu phân tích kỹ vào cấu phần của lạm phát sẽ thấy chưa đáng lo ngại bởi các câu chuyện về kích thích kinh tế hay chiến tranh thương mại gây lạm phát là sau này chứ bây giờ chưa có nhiều tác động", ông Báu nói.

Trong tháng 1, những yếu tố tác động lên lạm phát chủ yếu mang tính mùa vụ và do dịch vụ công. Vì vậy, lạm phát đột biến chỉ trong ngắn hạn và từ tháng 2 trở đi mọi thứ sẽ đi về trạng thái cân bằng trở lại.

"Theo ước tính, CPI tháng 2/2025 sẽ giảm nhẹ hoặc đi ngang so với tháng 1 và lạm phát các tháng 3, tháng 4 sẽ tụt mạnh từ 3,63% xuống quanh 2,7 - 2,8%”, ông Báu dự báo. Những mối quan ngại đối với lạm phát trên thị trường chủ yếu mới ở trạng thái kỳ vọng chứ chưa đi vào thực tế bởi vốn đầu tư công thông thường sẽ giải ngân chậm vào đầu năm và chỉ được đẩy nhanh vào cuối năm.

Các chuyên gia cũng cảnh báo, tiền sẽ khó bơm ra nền kinh tế nếu chênh lệch lãi suất USD – VND vẫn ở mức cao thì có thể dự báo cán cân thanh toán sẽ tiếp tục âm như nhiều quý vừa qua và sẽ làm cho dự trữ ngoại hối không những không tăng mà còn giảm. Khi dự trữ ngoại hối không tăng lên được và không còn dồi dào, NHNN rất khó để đưa tiền ra nền kinh tế.

Vì vậy, lạm phát các tháng cuối năm mới đáng lo ngại còn đầu năm thì chỉ là hiệu ứng mùa vụ. Bên cạnh đó, với năm nay, mặc dù có nhiều yếu tố tiêu cực tác động đến lạm phát như cuộc chiến thuế quan hay bơm tiền để kích thích kinh tế nhưng tiêu dùng trong nước chưa thực sự mạnh cũng phần nào làm giảm lạm phát.