Một mặt, nền kinh tế Mỹ vẫn đang tăng trưởng vững vàng và thị trường chứng khoán cũng bật tăng mạnh mẽ từ đầu năm nhờ chi tiêu bền bỉ của người tiêu dùng và sự bứt phá của nhóm cổ phiếu AI.

Nhưng mặt khác, tốc độ tăng trưởng việc làm đã chững lại, lạm phát đang nóng lên và tình trạng vỡ nợ gia tăng. Tâm lý của người tiêu dùng về nền kinh tế đã rơi xuống gần mức thấp kỷ lục.

Vì sao hai xu hướng tưởng chừng trái ngược này lại có thể xảy ra cùng lúc? Câu trả lời có thể được minh họa bằng một chiếc bánh burrito.

Vào ngày 29/10, chuỗi nhà hàng Chipotle đã công bố kết quả kinh doanh quý III ảm đạm và tiếp tục hạ dự báo tăng trưởng doanh thu quý thứ ba liên tiếp. Nguyên nhân là người trẻ và người tiêu dùng có thu nhập thấp – nhóm khách hàng chính của Chipotle – đang thắt chặt chi tiêu.

CEO Scott Boatwright của Chipotle phát biểu trong buổi công bố kết quả: “Chúng tôi không mất khách vào tay đối thủ cạnh tranh, chúng tôi để mất họ vào các cửa hàng tạp hóa và những bữa cơm nhà.

Những người có thu nhập hạn chế đang chịu sức ép kinh tế trong khi họ lại là một trong những nhóm khách hàng trọng yếu của Chipotle. Khi họ gặp khó khăn về tài chính, chúng tôi cũng bị ảnh hưởng”.

Khảo sát cho thấy nhiều khách hàng nghĩ mức giá của Chipotle không còn phải chăng. Trong khi đó, các hộ gia đình có thu nhập dưới 100.000 USD/năm đóng góp gần 40% doanh thu của Chipotle.

Cùng lúc đó, nhóm khách hàng trong độ tuổi 25 – 34, vốn đóng góp khoảng 25% doanh thu của Chipotle, cũng đang cắt giảm chi tiêu đáng kể. 

Tuy vậy, một bộ phận người tiêu dùng lại đang thỏa sức mua sắm, như thể họ đang sống trong một thế giới hoàn toàn khác, theo tờ CNN. Ông Andrew Rees, CEO công ty giày dép Crocs, cũng lưu ý về “sự phân nhánh” của người tiêu dùng.

Trong buổi họp báo kết quả kinh doanh quý III vào ngày 29/10, ông chia sẻ với các nhà phân tích: “Một bộ phận người tiêu dùng ở Bắc Mỹ của chúng tôi rất khá giả. Họ mua giày dép Crocs và các thương hiệu cao cấp khác. Tình hình tài chính của họ rất tốt.

Nhưng mặt khác, một bộ phận khác đang lo lắng, tình hình tài chính của họ không được tốt lắm. Họ chi tiêu thận trọng và mua sắm sát với nhu cầu thực tế”.

Lãnh đạo của công ty nước giải khát Coca-Cola cũng có nhận định tương tự. Tuần trước, COO Henrique Braun của Coca-Cola cho biết doanh thu quý III được thúc đẩy bởi nhu cầu mạnh mẽ dành cho các thương hiệu cao cấp, bao gồm Topo Chico, Smartwater và Fairlife.

Tuy nhiên, ông Braun lưu ý những người tiêu dùng thu nhập thấp vẫn đang gặp khó khăn. Công ty phản ứng bằng cách giảm giá và kích cỡ sản phẩm ở phân khúc phổ thông. Biện pháp này vừa giúp thúc đẩy doanh số bằng cách đáp ứng khả năng chi trả của người tiêu dùng, vừa làm tăng sự khác biệt của các dòng sản phẩm cao cấp.

Vị COO nhận xét: “Xu hướng chi tiêu giữa các nhóm thu nhập có sự khác biệt đáng kể. Người tiêu dùng thu nhập thấp và trung bình vẫn đang chịu áp lực". 

Nền kinh tế “hình chữ K”

Các nhà kinh tế gọi hiện tượng trên là nền kinh tế “hình chữ K”. Những người giàu đang chi tiêu thoải mái, trong khi đó người có thu nhập thấp hơn phải tiết kiệm để bảo vệ tình hình tài chính cá nhân.

Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell cũng nhắc đến khái niệm này tại buổi họp báo ngày 29/10.

Nhà lãnh đạo ngân hàng trung ương Mỹ bình luận: “Về mô hình chữ K… trong các buổi họp báo kết quả kinh doanh, nhiều công ty đại chúng lớn trong ngành tiêu dùng đã chỉ ra nền kinh tế có sự phân hóa rõ rệt.

Người tiêu dùng thu nhập thấp đang gặp khó khăn, họ mua sắm ít hơn và chuyển sang các sản phẩm rẻ hơn. Nhưng những người có thu nhập cao nhất, có nhiều tài sản nhất vẫn đang chi tiêu thoải mái”.

Đâu là nguyên nhân đằng sau sự khác biệt trên? Theo tờ CNN, những người giàu có thường để tiền đầu tư trong thị trường chứng khoán, trong khi đó chỉ số S&P 500 đã tăng hơn 14% kể từ đầu năm đến nay.

Họ cũng thường sở hữu nhà và giá bất động sản liên tục tăng trong thời gian qua. Khi của cải tăng, những người này càng tự tin chi tiêu. 

Trái lại, những người kém khá giả phải sống dựa vào đồng lương hàng tháng, trong khi đó tiền lương lại không bắt kịp với lạm phát. Nếu mất việc, họ khó tìm được việc làm mới nhanh chóng.

Gần đây, số người Mỹ hưởng trợ cấp thất nghiệp trong nhiều tuần liên tiếp đã vọt lên mức cao nhất trong 4 năm. Giá thuê nhà cũng đã tăng đáng kể trong bối cảnh nguồn cung nhà ở hạn hẹp.

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Một nền kinh tế hình chữ K có thể sẽ rất khó quay trở lại trạng thái cân bằng. Nền kinh tế Mỹ đã trở nên phân hóa rõ rệt trong suốt một khoảng thời gian dài – chỉ trừ vài năm sau khi đại dịch COVID-19 ập đến.

Trong đại dịch, các gói hỗ trợ của chính phủ đã giúp ích đáng kể cho người thu nhập thấp. Lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, khoảng cách giàu – nghèo đã thu hẹp lại. Tiền lương tăng nhanh hơn lạm phát, đặc biệt với nhóm lao động thu nhập thấp. Lãi suất ở mức thấp, khuyến khích các chủ nhà đảo nợ để tiết kiệm chi phí trả lãi vay thế chấp.

Nhưng giai đoạn này không kéo dài lâu. Tác động từ các khoản tiền hỗ trợ của chính phủ phai nhạt, nền kinh tế quay trở lại quỹ đạo trước đó. Lãi suất vay thế chấp mua nhà tăng lên mức cao nhất trong nhiều thập kỷ.

Trong bối cảnh đó, chính phủ Mỹ lại cắt giảm các khoản phúc lợi và siết điều kiện tiếp cận các chương trình hỗ trợ. Những động thái này có thể khiến khoảng cách giữa hai nhánh của chữ “K” nới rộng trong tương lai.