Trong năm nay, Trung Quốc hay Mỹ đóng góp nhiều hơn cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu?   

Câu trả lời là Mỹ. Ngay cả khi Mỹ tăng mạnh thuế quan, kim ngạch nhập khẩu hàng hoá của nước này vẫn tăng 10% trong năm nay so với năm trước. Và dù Trung Quốc lên án chủ nghĩa bảo hộ, kim ngạch nhập khẩu của họ lại giảm 3%.

Số liệu thương mại của Mỹ có thể là một trường hợp bất thường, phản ánh việc các doanh nghiệp cố gắng gom mua hàng trước khi thuế quan có hiệu lực.

Nhưng trường hợp của Trung Quốc thì khác. Trong 5 năm qua, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc luôn tăng vọt nhưng nhập khẩu vẫn dậm chân tại chỗ.

Trung Quốc đang chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong hoạt động sản xuất hàng hoá toàn cầu. Theo Wall Street Journal, xu hướng này cho thấy Bắc Kinh đang theo đuổi mô hình tăng trưởng gây ảnh hưởng đến các nước khác.

Một báo cáo gần đây của Goldman Sachs đã chỉ ra điều này. Trước đây, ông lớn Phố Wall cho biết khi sản lượng kinh tế của Trung Quốc tăng 1%, sản lượng của nền kinh tế toàn cầu sẽ tăng 0,2% nhờ đất nước tỷ dân nhập khẩu thêm hàng hoá.

Tuy nhiên, trong dự báo mới, Goldman Sachs kết luận mối quan hệ đã chuyển sang tiêu cực. Họ viết tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc được thúc đẩy bởi “quyết tâm và năng lực của Bắc Kinh trong việc tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh trong lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu”.

Đây là điều tích cực đối với các quốc gia khác vì hàng hoá Trung Quốc rẻ hơn sẽ thúc đẩy sức mua. Song, lợi ích đó đang bị xoá nhoà bởi tác động tiêu cực đến ngành sản xuất của từng nước do sự cạnh tranh của Trung Quốc.

Kết quả là Goldman Sachs dự đoán nền kinh tế Trung Quốc sẽ tăng trưởng thêm 0,5 đến 0,8% mỗi năm trong vài năm tới, nhưng nền kinh tế toàn cầu sẽ giảm tốc 0,1% mỗi năm.

Tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc vẫn sẽ giúp ích cho người dân Trung Quốc và một số quốc gia bán nguyên vật liệu cho cỗ máy sản xuất của nước này. Tuy nhiên, Goldman Sachs dự đoán các quốc gia công nghiệp ở châu Âu, Đông Á và Mexico sẽ gặp bất lợi.

Hai thái cực khác nhau

Một tiên đề cơ bản của kinh tế học là khi hai cá nhân hoặc quốc gia giao thương, cả hai đều có lợi. Trong hàng chục năm sau Thế chiến II, Mỹ là nước xuất khẩu và nền kinh tế lớn nhất thế giới. Và khi tăng trưởng, Mỹ nhập khẩu nhiều hàng hoá hơn, giúp ích cho các đối tác của mình.

Khi các đối tác này tăng trưởng, họ mua nhiều hàng hoá do Mỹ sản xuất hơn. Thương mại mở rộng đã giúp các nước chuyên môn hoá, dẫn đến cạnh tranh, đổi mới và nhiều lựa chọn hơn, và đồng thời giúp chi phí giảm xuống thấp hơn.

Trung Quốc hiện là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và là nước xuất khẩu lớn nhất, nhưng triết lý của Bắc Kinh lại khác biệt. Mục tiêu dài hạn của họ luôn là nâng cao tính tự chủ.

Năm 2020, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã giới thiệu chiến lược “lưu thông kép”. Ông nói cách tiếp cận này sẽ “siết chặt sự phụ thuộc của chuỗi công nghiệp quốc tế” vào Trung Quốc, đồng thời đảm bảo hoạt động sản xuất của Trung Quốc “độc lập” và “tự duy trì”.

Và khi Trung Quốc mở rộng sang các lĩnh vực sản xuất công nghệ cao như máy bay và chất bán dẫn, họ vẫn không từ bỏ những ngành sản xuất cấp thấp như đồ chơi hay may mặc.

Tất nhiên, Trung Quốc không phải quốc gia đầu tiên theo đuổi chính sách tăng trưởng dựa trên xuất khẩu hay công nghiệp. Tây Đức, Nhật Bản và sau đó là Hàn Quốc đều từng làm như vậy.

Song, ba nước kể trên không e ngại sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế hay tìm cách loại bỏ hàng nhập khẩu. Và khi họ tiến lên trong chuỗi giá trị, họ cho phép các ngành sản xuất cấp thấp dịch chuyển sang những nước nghèo hơn.

Ông Rush Doshi, chuyên gia từng phục vụ trong Hội đồng An ninh Quốc gia của cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden, cho rằng ba quốc gia này “được thúc đẩy bởi mong muốn thịnh vượng”.

“Trung Quốc được thúc đẩy bởi tư duy pháo đài và coi ưu thế thống trị trong lĩnh vực công nghiệp là chìa khoá cho sự giàu có và quyền lực”, vị chuyên gia chia sẻ với Wall Street Journal.

Hai thập kỷ trước, nền kinh tế Trung Quốc còn nhỏ đến mức thặng dư thương mại hàng hoá của nước này không mấy quan trọng đối với thế giới. Ngày nay, Trung Quốc chiếm 17% GDP toàn cầu.

Goldman Sachs ước tính thặng dư tài khoản vãng lai của Trung Quốc - thước đo rộng nhất về thương mại - sẽ tương đương 1% GDP thế giới vào năm 2029, lớn hơn bất kỳ quốc gia nào khác, ít nhất là kể từ cuối thập niên 1940.

Vào năm 2020, các hãng xe quốc tế chiếm khoảng 60% trong tổng số 20 triệu chiếc ô tô bán ra tại Trung Quốc, chủ yếu đến từ các nhà máy liên doanh với doanh nghiệp nội địa.

Giám đốc điều hành của các hãng xe quốc tế khẳng định họ sẽ không xuất khẩu xe từ các liên doanh đó, nhà phân tích Michael Dunne của công ty nghiên cứu thị trường Dunne Insights nhớ lại.

Trong vài năm gần đây, nhiều thương hiệu ô tô Trung Quốc đã chuyển sang lĩnh vực xe điện, khiến thị phần của các hãng quốc tế giảm xuống dưới 40%. Do công suất xe động cơ đốt trong trở nên dư thừa, các liên doanh đã bắt đầu xuất khẩu.

Tác động đang lộ ra. Ông Dunne cho biết 4 trong 5 mẫu xe Chevrolet bán chạy nhất tại Mexico được sản xuất tại Trung Quốc, bởi các đối tác liên doanh của General Motors. Trước đây, số xe này được lắp ráp tại Mexico hoặc Hàn Quốc.

Nhiều quốc gia đang khó chịu với chiến lược của Trung Quốc, bởi cách làm đó bóp nghẹt các ngành sản xuất và cơ hội xuất khẩu của chính họ. Nhưng không quốc gia nào có giải pháp.

Sự thống trị của Trung Quốc trong nhiều ngành công nghiệp mang lại cho Bắc Kinh đòn bẩy đáng kinh ngạc, Wall Street Journal nhấn mạnh.

Khi Hà Lan giành quyền kiểm soát nhà sản xuất chip Nexperria từ chủ sở hữu Trung Quốc vì lý do an ninh quốc gia, Bắc Kinh đã cấm công ty xuất khẩu chip từ nhà máy Trung Quốc, gây thiệt hại nặng nề cho các nhà lắp ráp ô tô. Cuối cùng, Hà Lan phải chùn bước.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng phải thoả hiệp khi Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm, dù chính sách thuế quan của ông hầu như không gặp phải trở ngại đáng kể nào ở những nơi khác.