Tại tham luận gửi tới Toạ đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội do Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội tổ chức đầu tháng 9, TS. Nguyễn Bích Lâm, Nguyên Cục trưởng Cục Thống kê đã nêu ba “dị biệt” so với thông lệ phát triển của các nền kinh tế thị trường.

"Dị biệt thứ nhất, nổi bật là nền kinh tế khát vốn, có vốn mà không sử dụng được vốn", ông Lâm nói.

Theo ông, tín dụng và vốn đầu tư công đều dồi dào nhưng giải ngân chậm, tắc nghẽn ở cơ chế quản lý, sợ trách nhiệm của bộ máy.

Dị biệt thứ hai là doanh nghiệp trong nước không muốn mở rộng quy mô, khác với những nền kinh tế khi doanh nghiệp ngày càng muốn lớn mạnh, nhiều doanh nghiệp Việt Nam lại "không muốn lớn" bởi càng lớn càng vướng rào cản thủ tục, thanh tra, kiểm tra chồng chéo và thiếu môi trường cạnh tranh công bằng.

Dị biệt thứ ba là, trong khi Chính phủ không ngừng kêu gọi cộng đồng quốc tế công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, nhưng ngay trong nước, nhiều lĩnh vực kinh tế vẫn bị điều hành theo tư duy mệnh lệnh hành chính.

"Đây là dị biệt quan trọng nhất, phản ánh khoảng cách giữa khát vọng hội nhập với thực tiễn điều hành kinh tế", chuyên gia đánh giá. 

Phân tích nguyên nhân sâu xa của các dị biệt này, TS. Nguyễn Bích Lâm cho rằng nó bắt nguồn từ quán tính tư duy kế hoạch hoá tập trung vẫn còn hiện diện trong một bộ phận của bộ máy quản lý, cùng với tâm lý sợ trách nhiệm của cán bộ, công chức.

"Ba dị biệt này cho thấy những bất cập căn bản của thể chế kinh tế, do rào cản tư duy về hệ tư tưởng sẽ đặt ra nhiều thách thức ở phía trước và làm chậm tiến trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng", ông Lâm nói.

Ông cũng cho rằng,giải pháp để xử lý các vấn đề này cần bắt nguồn từ chuyển đổi cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng không đến từ tuyên bố mà bằng cơ chế vận hành, công cụ chính sách và thước đo kết quả cụ thể, với kiến trúc chính sách nhất quán.

Để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng, cùng với đột phá thể chế, chúng ta cần tập trung thực hiện các giải pháp với phương châm:Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao chất lượng tăng trưởng là sự kết hợp và thực thi đồng thời giữa đổi mới thể chế - hiện đại hoá công nghiệp - chuyển đổi số - xanh hoá - phát triển con người và doanh nghiệp.

Trong đó, lấy thị trường làm bộ máy phân bổ, doanh nghiệp làm trung tâm đổi mới, dữ liệu và năng lượng sạch làm hạ tầng mới, cực tăng trưởng làm đầu tàu để dứt khoát chuyển dịch từ tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, bền vững và có bản lĩnh Việt Nam.

Với phương châm lấy doanh nghiệp làm trung tâm đổi mới, Chính phủ cần đẩy mạnh phát triển doanh nghiệp trong nước. Tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh, bảo đảm sân chơi công bằng giữa các thành phần kinh tế; khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. 

Đồng thời, thực thi giải pháp nâng cao năng suất, hiệu quả sử dụng nguồn lực, xoá bỏ cơ chế phân bổ vốn dàn trải, xử lý doanh nghiệp nhà nước yếu kém, tái cơ cấu mạnh mẽ doanh nghiệp nhà nước, tạo động lực cho khu vực tư nhân, đồng thời thúc đẩy đầu tư đổi mới công nghệ và quản trị hiện đại.

Chuyển trọng tâm từ mở rộng vốn sang nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, chuyển dịch nguồn lực từ khu vực kém hiệu quả sang khu vực có giá trị gia tăng cao. Thực thi chính sách công nghiệp hiện đại với quan điểm Đảng và Nhà nước định hướng nhưng không làm thay thị trường, tập trung vào một số ngành mũi nhọn có lợi thế, gắn với chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chính sách hỗ trợ phải có điều kiện ràng buộc về nội địa hoá, công nghệ và chuẩn xanh. Hình thành hệ sinh thái doanh nghiệp trong nước đủ mạnh để tham gia và nâng cấp trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Thúc đẩy chuyển đổi số, kinh tế số, với dữ liệu và công nghệ là động lực tăng trưởng. Cùng với đó, phát triển kinh tế xanh, bền vững bằng cách đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo, phát triển kinh tế tuần hoàn, thị trường carbon và áp dụng tiêu chuẩn xanh trong sản xuất, kinh doanh.

Đặc biệt, Chính phủ cần tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Cần cải cách mạnh mẽ giáo dục - đào tạo, gắn đào tạo với nhu cầu thị trường và thu hút nhân tài.

Nguồn nhân lực là “động cơ bên trong” của chuyển đổi cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng, không có nhân lực giỏi thì không thể có chất lượng tăng trưởng, TS. Nguyễn Bích Lâm cho hay.

Ông cũng kiến nghị cần xây dựng các cực tăng trưởng và liên kết vùng là giải pháp quan trọng, tạo nền tảng mở rộng không gian phát triển và sự lan toả bằng cơ chế điều phối vùng gắn với phân bổ nguồn lực chung.

TS. Lâm cho biết, trong kỷ nguyên vươn mình, khát vọng của Việt Nam không chỉ là thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, mà trở thành quốc gia phát triển, có sức cạnh tranh, có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế.

"Con đường phát triển chắc chắn còn nhiều chông gai, nhưng nếu biết dựa vào sức mạnh nội lực, tận dụng cơ hội của thời đại, kiên định cải cách, xây dựng nền thể chế bao trùm, đồng thời khắc phục những dị biệt trong mô hình phát triển, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên một tầm cao mới", chuyên gia nhấn mạnh.