Vào tháng 9/2025, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đã công bố Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2025. Theo đó, Việt Nam được xếp hạng 44/139 quốc gia - nền kinh tế, duy trì thứ hạng năm 2024. Còn xét trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đứng thứ tư, sau Singapore, Malaysia, Thái Lan. Singapore thậm chí còn đứng ở vị trí thứ 5 trên BXH toàn cầu.

Kể từ năm 2017 đến nay, thứ hạng trên GII của Việt Nam chỉ nhích nhẹ, minh chứng là Việt Nam đứng ở vị trí thứ 47 vào năm 2017 và giờ là 44 năm 2025.

Những lý do được nhiều chuyên gia chỉ ra là do ngân sách đầu tư vào R&D chưa cao, khung pháp lý còn chưa rõ ràng, hầu hết công trình nghiên cứu đều chỉ nằm trên giấy và hiếm thành quả nghiên cứu có thể tạo ra sản phẩm lưu hành trên thị trường.

Những chia sẻ từ các đại diện của trường ĐH Bách Khoa TP HCM trong Uni Tour do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao tổ chức vào 16/10, lần nữa miêu tả chi tiết những nhận định trên của các chuyên gia.

Kiếm 150 tỷ đồng từ chuyển giao công nghệ mỗi năm

Theo PGS.TS Lại Quốc Đạt, Trưởng phòng Đối ngoại, trường ĐH Bách Khoa TP HCM thường đào tạo khoảng hơn 28.000 sinh viên đại học và sau đại học, trường cũng có một trung tâm ươm tạo doanh nghiệp, một công ty cổ phần và một công ty trực thuộc cùng 11 trung tâm nghiên cứu – chuyển giao công nghệ. So với ĐH Bách Khoa Hà Nội và Đà Nẵng, ĐH Bách Khoa TP HCM đào tạo toàn diện hơn – có 11 khoa.

Về hoạt động nghiên cứu, toàn trường có 60 nhóm nghiên cứu. Trong đó, bao gồm nhiều cá nhân xuất sắc đã đóng góp quan trọng cho công tác nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực như: khoa học vật liệu, khoa học máy tính, tự động hoá, AI, IoT…

Tổng lợi nhuận từ hoạt động chuyển giao công nghệ của trường khoảng 150 tỷ đến 170 tỷ đồng mỗi năm. Theo ông Đạt, con số này có thể tương đối cao so với các trường đại học tại Việt Nam, nhưng nếu so với thế giới thì không đáng kể. Mặt khác, mỗi năm, kinh phí các bên cấp cho trường để nghiên cứu khoa học sẽ trên dưới 100 tỷ đồng, như năm 2024 là 93,656 tỷ đồng.  

Tổng số hợp đồng chuyển giao công nghệ giai đoạn 2015 – 2024 là 7.842 dự án, trong đó hợp đồng đào tạo chiếm 4%, hợp đồng chuyển giao công nghệ là 5% và hợp đồng dịch vụ - tư vấn chiếm 91%.

Về sở bằng sáng chế - sở hữu trí tuệ: giai đoạn 2020 - 2024, trường đã có 129 đơn đăng ký và 58 đơn được cấp bằng; còn trong giai đoạn 2015 - 2019 có 101 đơn đăng ký và 45 đơn được cấp bằng. Hiện trường có 18 ứng dụng về sở hữu trí tuệ; 5 sáng chế quốc tế với 3 ở Mỹ, 1 Nhật và 1 Singapore.

“ĐH Bách Khoa TP HCM thuộc câu lạc bộ nghìn tỷ, doanh thu từ khoa học kỹ thuật là 150 tỷ, tức chiếm 15% tổng nguồn thu của trường. Trường đang có kế hoạch tăng trưởng lợi nhuận từ khoa học kỹ thuật lên 30%, tức mỗi năm sẽ thu về khoảng 135 tỷ đồng.”, PGS.TS Phạm Đình Anh Khôi, Giám đốc Trung tâm ươm tạo doanh nghiệp công nghệ cho hay.

Về lĩnh vực khởi nghiệp – đổi mới sáng tạo, trong giai đoạn 2010 – 2024, trường đã ươm tạo tổng cộng 88 dự án – 39% đến từ giáo viên và sinh xiên, 61% dự án từ các startup cộng đồng trong; tỷ lệ ươm tạo thành công là 28%. Trong đó, có 19 dự án gọi được vốn đầu tư, 7 dự án tham gia chương trình SpeedUp 2019 – 2023 và huy động được 7,65 tỷ.

Những startup nổi bật từ cái nôi Bách Khoa TP HCM có thể kể đến là BK Organic, BK Nature, Next Technology, Notessen, Gcalls, Deep Signature, Naroma, Indefol Solar, BlockBox…

Bên cạnh đó, trường cũng đã không ngừng mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế trên toàn thế giới, với 23 dự án ở Bắc Mỹ, 65 ở châu Âu, 61 ở châu Á và 27 tại châu Đại Dương

Những rào cản khiến các công trình nghiên cứu còn nằm trong phòng thí nghiệm

Theo Trưởng phòng Đối ngoại, tiềm năng nghiên cứu khoa học công nghệ hay đổi mới sáng tạo của trường là rất lớn nhưng chưa được doanh nghiệp ở TP HCM lẫn Việt Nam khai thác hiệu quả do vướng nhiều rào cản từ các phía.

“Số lượng sở hữu trí tuệ hay bằng sáng chế mà trường đang có so với mặt bằng chung của Việt Nam là không tệ, nhưng so với các trường đại học đứng đầu thế giới là vẫn ít.

Hiện quy định của pháp luật Việt Nam ở lĩnh vực này đang có quy định chưa chặt chẽ, nhiều kẻ hở. Vậy nên, nhiều phát minh – sáng chế đột phá và có giá trị cao thường được trường giữ lại, vì sợ mang đi đăng ký bằng sáng chế hoặc sở hữu trí tuệ sẽ bị lộ và người khác sẽ giải mã được công nghệ. Vậy nên, doanh nghiệp không biết là trường đang có những phát minh – sáng tạo gì.”, ông Lại Quốc Đạt làm rõ.

Theo đó, trường luôn mong muốn được đồng hành cùng doanh nghiệp, vì doanh nghiệp sẽ có những phương thức bảo vệ sở hữu trí tuệ - công nghệ hiệu quả hơn so với trường.

Cũng theo vị này, hiện chưa có tài sản trí tuệ nào của trường được khai thác thương mại một cách triệt để và hiệu quả do các hạn chế sau.

Đầu tiên là về định giá kết quả nghiên cứu: mặc dù các văn bản Luật đã có nhưng trường vẫn chưa triển khai được việc định giá công nghệ. Thứ hai là về quy định giao quyền sở hữu: đơn vị nhận giao quyền phải tiến tành thanh toán giá trị tài sản sau khi được giao quyền.

Thứ ba, phân chia lợi nhuận giữa các bên: luật định chưa thống nhất phân chia lợi nhuận giữa tổ chức sở hữu – tác giả - tổ chức trung gian. Cuối cùng, quy trình thực hiện triển khai vào thực tế: quy trình chưa nhanh chóng, thuận lợi; quy định thành lập doanh nghiệp Spin-off/Spin-out còn phức tạp.

“Hơn nữa, nhiều công trình khoa học của trường là dùng ngân sách Nhà nước để thực hiện, nên trường không có quyền chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp. Với những rào cản pháp lý trên, trường đã phải vận dụng tất cả phương thức để có thể tiếp cận với doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs. Đây cũng là nguyên do chính khiến tỷ trọng hợp đồng dịch vụ - tư vấn chiếm 91%.

Thêm nữa, trường cũng không dễ thành lập nhiều công ty hoặc đầu tư vào các doanh nghiệp bên ngoài như DatBike”, thầy cho hay.

Một điểm nghẽn nữa, theo PGS.TS Lại Quốc Đạt, là mối liên kết giữa các trường đại học, ví dụ như Bách Khoa TP HCM với các doanh nghiệp Việt Nam vẫn rất lỏng lẻo. Mặc dù SMEs là một trong những tệp khách hàng mục tiêu của trường trong hoạt động chuyển giao công nghệ, song trường ít khi tiếp xúc trực tiếp được thành phần doanh nghiệp này. Hay nói nôm na, trường và SMEs cần nhau nhưng rất khó để gặp nhau. 

Ví dụ tiêu biểu nhất là trường hợp của Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Mỹ Long (Đồng Tháp).

Theo lời kể của ông Lê Văn Nam, đại diện HTX, vì không thể tự sản xuất thành công nước cốt chanh mật ong cô đặc, trong giai đoạn Covid-19, ông đã đến nhờ vả nhiều bên liên quan và các trường đại học ở miền Tây. Sau khi đi lòng vòng qua nhiều tổ chức và trường học, thì đến đầu 2023, ông và HTX mới gặp được Khoa Công nghệ thực phẩm của trường ĐH Bách Khoa. 

Vào tháng 3/2024, HTX đã nhận được chuyển giao công nghệ và thiết bị để sản xuất thành công sản phẩm nước cốt chanh mật ong cô đặc từ trường. Ông Nam xác nhận rằng, hợp đồng chuyển giao công nghệ này là “mua đứt bán đoạn”, đảm bảo tính độc quyền, thể hiện sự cam kết từ phía nhà trường.

Tuy nhiên, sau một thời gian lưu hành trên thị trường, sản phẩm này của HTX đã có hàng nhái, với tên sản phẩm và thiết kế bao bì tương tự. Mới đầu, ông còn tính đến trường ý kiến, “vì sao đã chuyển giao độc quyền cho HTX của ông mà trường còn bán cho người khác”. Tuy nhiên, sau khi nếm thử sản phẩm hàng nhái và cảm thấy nó không liên quan lắm đến sản phẩm của mình, thì ông không quan tâm nữa.

“Sắp tới, trường khuyến khích doanh nghiệp/SMEs trực tiếp đặt hàng các bài toán tối ưu – số hóa – tuần hoàn tại chính dây chuyền của doanh nghiệp; đồng thời triển khai các dự án thí điểm (PoC) cùng đội ngũ chuyên gia Bách Khoa. Tiếp theo, doanh nghiệp và nhà trường có thể đồng phát triển R&D và đổi mới sản phẩm, dựa trên các giải pháp công nghệ xanh và chuyển đổi số để rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường.

Cuối cùng, cả hai có thể đồng thiết kế đào tạo linh hoạt và các chương trình thực tập/học kỳ doanh nghiệp, tiến tới tuyển dụng sớm nhân lực kỹ thuật chất lượng cao.”, thầy Phó Hiệu trưởng - Huỳnh Kỳ Phương Hạ khuyến nghị.