Vào ngày 29/7, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã rút ngắn thời hạn để Nga đạt thỏa thuận hòa bình với Ukraine xuống 10 ngày.

Trước đó, vào ngày 14/7, chủ nhân Nhà Trắng ra “tối hậu thư” cho Tổng thống Vladimir Putin 50 ngày để thỏa thuận chấm dứt xung đột với Ukraine. Nếu Nga không đồng ý, ông Trump đe dọa sẽ áp thuế quan thứ cấp với các đối tác thương mại của Nga “ở mức khoảng 100%”.

Nỗi lo bị áp thuế quan cao có thể thúc đẩy các nước mua lượng lớn năng lượng Nga như Trung Quốc và Ấn Độ quay lưng với Moscow. Mục đích của biện pháp này là làm suy yếu nền kinh tế Nga. Về mặt lý thuyết, nếu không còn nguồn thu từ việc bán dầu mỏ, Nga sẽ có ít tiền hơn để tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine.

Tác động tới nền kinh tế Nga

Kể từ khi Nga phát động cuộc chiến với Ukraine, Mỹ và châu Âu đã áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt lên nước này. Nhưng trái với kỳ vọng của phương Tây, nền kinh tế Nga tới nay vẫn chưa lâm vào khủng hoảng. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết năm ngoái GDP Nga tăng trưởng 4,1%.

Tuy nhiên, nền kinh tế thời chiến của Nga đã xuất hiện một số rạn nứt. IMF dự đoán tốc độ tăng trưởng của Nga sẽ giảm còn 1,5% trong năm 2025. Vào ngày 17/6, Bộ trưởng Kinh tế Maxim Reshetnikov cảnh báo tâm lý của các doanh nghiệp phản ánh nước này đang “mấp mé bên bờ vực suy thoái”.

Thâm hụt ngân sách chính phủ Nga cũng ngày càng lớn, buộc các quan chức phải đẩy mạnh việc rút tiền từ Quỹ Tài sản Quốc gia. Ông Anders Åslund, cựu thành viên của Hội đồng Atlantic, dự đoán tài sản thanh khoản trong quỹ dự trữ này có thể sẽ cạn kiệt vào mùa thu năm nay.

Thuế quan thứ cấp của ông Trump có thể gia tăng áp lực bằng cách cắt đứt nguồn thu từ năng lượng của chính phủ Nga. Tờ Reuters cho biết nguồn thu từ dầu mỏ và nhiên liệu của Nga đạt 192 tỷ USD trong năm 2024, cao hơn 80 tỷ USD so với ngân sách quốc phòng.

Ông Kieran Tompkins, nhà kinh tế cấp cấp cao tại Capital Economics, nhận định nếu kế hoạch áp thuế của ông Trump khiến doanh thu từ dầu mỏ của Nga giảm một nửa, Moscow có thể sẽ rơi vào “khủng hoảng tài khóa”. Điều này sẽ dẫn đến việc Nga phải “thắt chặt tài khóa”, hàm ý cắt giảm chi tiêu, tăng thuế hoặc cả hai. 

Trong trường hợp cần thiết, ngân hàng trung ương Nga có thể in thêm tiền hoặc tăng cường mua trái phiếu chính phủ để tài trợ cho các khoản chi của Moscow. Tuy nhiên, phương án đó sẽ làm gia tăng áp lực lên lạm phát và có nguy cơ khiến nền kinh tế Nga gặp khủng hoảng trong tương lai. 

Hậu quả với các đối tác thương mại

Trước đây, EU là khách hàng lớn nhất của các công ty xuất khẩu dầu mỏ Nga. Song, kể từ năm 2023, khối này cắt giảm đáng kể lượng nhập khẩu. Hiện nay, hai quốc gia mua nhiều dầu mỏ nhất của Nga là Trung Quốc và Ấn Độ, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).

Trung Quốc: Không quá lo ngại

Đối với ngành năng lượng Nga, Trung Quốc là khách hàng quan trọng nhất. Vào năm 2024, trung bình mỗi ngày Trung Quốc mua 2,4 triệu thùng dầu, chiếm 32% tổng lượng xuất khẩu của Nga. Trong bối cảnh Nga bị phương Tây quay lưng, Moscow khó có thể tìm được thị trường thay thế nền kinh tế lớn nhất châu Á.

Dù vậy, mức độ phụ thuộc giữa hai bên không giống nhau. Nguồn cung từ Nga chỉ chiếm khoảng 20% tổng lượng dầu thô nhập khẩu của Trung Quốc trong năm 2024.

Do đó, dù Nga là nhà cung cấp lớn nhất, Trung Quốc vẫn có thể chuyển sang các lựa khác nếu cần thiết. Ví dụ, Arab Saudi có thể sẽ là nhà cung ứng hoàn hảo để thay thế Nga. Ước tính Arab Saudi có công suất dự phòng đến 3,1 triệu thùng dầu mỗi ngày và quốc gia Trung Đông cũng có mối quan hệ hữu hảo với Trung Quốc.

Những dữ kiện trên cho thấy thuế quan thứ cấp của Washington nhiều khả năng không phải mối đe dọa lớn với Bắc Kinh.

Đối với Trung Quốc, điểm hấp dẫn nhất ở dầu thô Nga là mức giá rẻ. Dầu Urals thường có giá thấp hơn hẳn những loại dầu tiêu chuẩn trên thế giới như dầu Brent hay dầu thô Dubai. Do đó, từ các nhà máy lọc dầu tư nhân nhỏ cho đến những doanh nghiệp nhà nước lớn như PetroChina đều nhập khẩu dầu Nga.

Lợi ích kinh tế kể trên - và mối quan hệ với Nga - có thể sẽ thúc đẩy Trung Quốc thuyết phục Mỹ cho nước này trở thành ngoại lệ trong kế hoạch “thuế quan thứ cấp”. Bản thân Mỹ cũng có khả năng sẽ chiều ý, bởi Trung Quốc nắm trong tay quân bài đất hiếm lợi hại trong các cuộc đàm phán thương mại.

Ấn Độ: Nguy cơ thiệt hại nặng nề

Theo báo cáo SBI Ecowrap Report, khoảng 35% lượng dầu thô nhập khẩu của Ấn Độ trong năm tài khóa 2025 (1/4/2024 - 31/3/2025) đến từ Nga. Trước năm 2022, tỷ trọng này còn chưa đến 1%, theo công ty theo dõi hàng hóa toàn cầu Kpler.

Tổng Thư ký NATO Mark Rutte từng cảnh báo rõ rằng Ấn Độ có thể sẽ bị ảnh hưởng rất nặng nề bởi thuế quan thứ cấp của Mỹ nếu tiếp tục giao thương với Nga.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Bộ Dầu mỏ Ấn Độ Hardeep Singh Puri khẳng định nước này có thể tìm kiếm nguồn cung thay thế Nga nếu Mỹ thực sự ra đòn thuế quan.

Ông Puri phát biểu tại một sự kiện của ngành năng lượng ở New Delhi hôm 16/7: “Tôi không hề lo ngại. Nếu có chuyện gì xảy ra, chúng tôi sẽ đối phó. Ấn Độ đã đa dạng hóa nguồn cung dầu mỏ, nâng tổng số quốc gia cung ứng từ 27 lên khoảng 40”.

Ông Mukesh Sahdev, trưởng bộ phận thị trường hàng hóa tại Rystad Energy, cũng đồng tình rằng trong tình huống Ấn Độ buộc phải từ bỏ dầu mỏ Nga, nước này có thể gia tăng nhập khẩu từ những quốc gia khác. Tuy nhiên, Ấn Độ sẽ phải “trả giá đắt hơn”.

Dữ liệu từ chính phủ Ấn Độ cho thấy giá dầu từ Arab Saudi có thể cao hơn 5 USD/thùng so với Nga, còn dầu mỏ từ Iraq thì đắt hơn 5,5 USD/thùng.

Do Ấn Độ nhập khẩu khoảng 1,9 triệu thùng dầu mỗi ngày từ Nga, ước tính phần chi phí gia tăng mỗi năm sẽ vào khoảng 3,5 tỷ USD - 3,8 tỷ USD. Tuy nhiên, đây chỉ là dự đoán trong trường hợp Ấn Độ không phải cạnh tranh với nhà nhập khẩu nào khác.

Còn trên thực tế, nếu dầu mỏ của Nga bị cắt đứt hoàn toàn khỏi thị trường thế giới, có khả năng giá sẽ tăng cao hơn nhiều. 

Hệ lụy tới thị trường năng lượng toàn cầu

Theo dữ liệu mới nhất, vào tháng 6/2025, mỗi ngày Nga xuất khẩu 7,2 triệu thùng dầu cho các đối tác nước ngoài. Nếu lượng dầu này “bốc hơi” hoàn toàn khỏi thị trường thì không một quốc gia hay tổ chức nào có thể nhanh chóng bù đắp sự thiếu hụt này. Tổng công suất dự trữ của khối OPEC vào khoảng 5,3 triệu thùng dầu mỗi ngày, theo ước tính của IEA. 

Bà Muyu Xu, nhà phân tích cấp cao tại công ty cung cấp dữ liệu thương mại Kpler, cảnh báo: “Nếu không nước nào có thể mua dầu mỏ của Nga thì thế giới sẽ tìm đâu ra nguồn cung thay thế? OPEC có công suất dự trữ nhưng không đủ… Chúng ta chắc chắn sẽ chứng kiến giá tăng khá mạnh”.

Tổng thống Trump có khả năng sẽ thuyết phục được các công ty dầu mỏ Mỹ gia tăng sản lượng. Tuy nhiên, quá trình gia tăng công suất sẽ tốn thời gian và nhiều khả năng sản lượng cũng không đủ để bù đắp lỗ hổng mà Nga để lại. 

Bộ trưởng Dầu mỏ Ấn Độ Puri cảnh báo giá dầu mỏ có thể vọt lên 130 - 140 USD/thùng nếu Mỹ thực sự triển khai thuế quan thứ cấp. Để so sánh, trong cú sốc giá năng lượng sau khi Nga tấn công Ukraine, giá dầu Brent cao nhất cũng chỉ leo lên đến hơn 125 USD/thùng, theo dữ liệu từ Macrotrends.

Giá dầu nhảy vọt chắc chắn sẽ kéo áp lực lạm phát đi lên, đúng lúc nền kinh tế Mỹ và thế giới đang hồi hộp chờ đợi tác động từ cuộc chiến thuế quan. Tại Mỹ, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã bật tăng so với cùng kỳ năm trước vào tháng 6, cho thấy thuế quan đã bắt đầu tác động đến lạm phát.

Nhìn chung, thuế quan thứ cấp của ông Trump sẽ gây ra gián đoạn rất lớn, đến mức không ít chuyên gia và nhà đầu tư nghĩ rằng đây chỉ là lời đe dọa suông, khó có khả năng thành hiện thực.

Cụ thể, trong khoảng chục ngày sau khi ông Trump ra “tối hậu thư” cho Nga vào ngày 14/7, giá dầu thô hầu như vẫn dao động trong khoảng 60 USD/thùng, tờ Reuters cho biết.

Tuy nhiên, tới ngày 29/7, khi ông Trump đổi ý và rút ngắn hạn chót cho Nga xuống còn 10 - 12 ngày, giá dầu đã bật tăng đáng kể. Giá dầu Brent và WTI giao sau đều kết phiên ở mức cao nhất kể từ ngày 20/6.

Tới đầu phiên giao dịch 30/7, giá năng lượng tiếp tục diễn biến khả quan. Giá dầu Brent giao sau có lúc leo lên 72,6 USD/thùng, dầu WTI đạt 69,2 USD/thùng. Tuy nhiên, mức giá này vẫn phản ánh rằng giới đầu tư chưa thực sự lo ngại về thuế quan thứ cấp của ông Trump. Nếu ông Trump giữ nguyên ý định áp thuế quan thứ cấp 100%, thị trường có thể chịu cú sốc mới.