Tại nhà máy Tata Steel ở IJmuiden – vùng ven Amsterdam (Hà Lan), những lò luyện đỏ rực liên tục đổ dòng kim loại nóng chảy vào các khuôn dài và hẹp, tạo thành những tấm thép tiêu chuẩn.

Tuy quy trình sản xuất trông công nghiệp hóa, sản phẩm đầu ra lại mang tính "đặt hàng riêng" với yêu cầu kỹ thuật cao – từ vỏ pin không rò rỉ, bộ phận hấp thụ va chạm trong ô tô đến lon thực phẩm có thể bảo quản nhiều năm.

Theo New York Times, chỉ một số ít công ty trên thế giới đủ năng lực sản xuất loại thép cao cấp như vậy. Nhưng ngay cả Tata cũng không tránh khỏi sức ép đang phủ bóng lên toàn ngành: cung vượt cầu.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) dự báo, lượng dư cung thép toàn cầu sẽ lên tới 721 triệu tấn vào năm 2027.

New York Times nhận định giải pháp có vẻ đơn giản là sản xuất ít thép hơn, nhưng vấn đề nằm ở chỗ, không quốc gia nào muốn là bên tự nguyện cắt giảm – khi thép từ lâu được coi là nền tảng cho sức mạnh công nghiệp và an ninh quốc gia. Thép hiện diện trong mọi ngóc ngách đời sống hiện đại – từ hạ tầng, đường sá, ô tô, đồ gia dụng đến vũ khí, xe tăng và máy bay chiến đấu.

Trong một thập kỷ qua, thép giá rẻ từ Trung Quốc đã định hình lại thị trường toàn cầu. Với sự hậu thuẫn mạnh từ nhà nước và tiêu chuẩn môi trường lỏng lẻo hơn nhiều so với châu Âu, các nhà máy Trung Quốc hiện sản xuất nhiều thép hơn cả phần còn lại của thế giới cộng lại.

Khi kinh tế Trung Quốc chững lại, lượng thép giá rẻ xuất khẩu tăng vọt, đẩy giá thế giới đi xuống, khiến biên lợi nhuận bị bóp nghẹt và hàng loạt lao động mất việc – đến mức, tính theo trọng lượng, thép giờ còn rẻ hơn nước đóng chai.

Áp lực giá kéo dài khiến nhiều doanh nghiệp không còn đủ năng lực đầu tư vào công nghệ giảm phát thải – điều kiện thiết yếu để đạt mục tiêu khí hậu của Liên minh châu Âu. OECD cảnh báo: ngành thép đang rơi vào vòng luẩn quẩn – cạnh tranh gay gắt, thua lỗ kéo dài, chậm chuyển đổi xanh.

Trước sức ép đó, EU đã áp thuế chống bán phá giá lên thép Trung Quốc, nhưng nhập khẩu vẫn không ngừng tăng. Cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn khi các quốc gia không truyền thống về xuất khẩu thép như Hàn Quốc, Nhật Bản cũng bắt đầu tìm cách đẩy mạnh bán hàng ra nước ngoài.

Ngành thép châu Âu còn đối mặt thêm một rào cản khác: thuế quan từ Mỹ. Hồi tháng 6, Tổng thống Donald Trump tuyên bố nâng thuế nhập khẩu thép và nhôm lên 50% – gấp đôi mức công bố trước đó – nhằm bảo hộ ngành công nghiệp nội địa.

Quyết định này khiến thép châu Âu mất thị phần đáng kể tại Mỹ, đồng thời đẩy áp lực dư cung sang châu Âu khi nhiều nhà sản xuất khác cũng tìm đường chuyển hướng.

Tình hình khó khăn kéo theo làn sóng cắt giảm. Tháng 4, Tata thông báo sẽ giảm 1.600 nhân sự tại nhà máy IJmuiden. Trong năm 2024, toàn khối EU chứng kiến 18.000 lao động ngành thép mất việc và 9 triệu tấn công suất bị đóng cửa. Riêng 6 tháng đầu năm 2025, sản lượng thép của Đức – nhà sản xuất lớn nhất EU – giảm hơn 11,6% so với cùng kỳ, xuống còn 17 triệu tấn.

Chính phủ Anh buộc phải can thiệp. Tập đoàn Trung Quốc Jingye – chủ sở hữu tổ hợp thép British Steel tại Scunthorpe – từng dọa đóng cửa nhà máy vì thua lỗ tới 940.000 USD mỗi ngày.

Chính phủ Anh sau đó đã tiếp quản tổ hợp này, nơi đặt hai lò cao cuối cùng sản xuất thép từ quặng sắt và than tại Anh – thay vì từ thép phế liệu. Trước đó, nước này cũng chi 500 triệu bảng hỗ trợ Tata chuyển đổi nhà máy ở Port Talbot (xứ Wales) sang công nghệ lò hồ quang điện – hướng đi được đánh giá thân thiện với môi trường hơn.

Tại IJmuiden, Tata vẫn duy trì đầu tư vào đào tạo nhân lực mới và đặt mục tiêu chuyển đổi sang công nghệ chạy bằng khí hydro và khí tự nhiên vào năm 2030. Tuy nhiên, quá trình này được dự báo tốn hàng tỷ USD, trong khi chi phí sản xuất thép xanh hiện cao hơn từ 30–60% so với phương pháp truyền thống.

Không chỉ vậy, nhà máy cũng đang đối mặt với kiện tụng từ giới chức Hà Lan do lo ngại về phát thải độc hại, trong đó có nguy cơ bị yêu cầu đóng cửa lò luyện than cốc.

Thêm vào đó là ảnh hưởng từ thuế quan Mỹ. Tata cho biết khoảng 12% doanh thu của công ty đến từ thị trường Mỹ. Với mức thuế 25%, công ty đã chuyển phần lớn chi phí cho khách hàng – trong đó có Ford, Chrysler, Caterpillar và Duracell. Nhưng nếu mức thuế được nâng lên 50%, Tata cảnh báo: "giá thép của chúng tôi có thể trở nên quá đắt đỏ".