“Theo Nghị định 70, các DN có doanh thu dưới hoặc ngay cả trên 1 tỷ đồng, không bắt buộc phải đăng ký lên công ty. Không phải cửa hàng bán lẻ nào cũng phù hợp với mô hình doanh nghiệp.

Để trả lời cho câu hỏi, mình có cần lên công ty hay không, các tiểu thương hoặc hộ kinh doanh gia đình nên tự hỏi mình trước ‘trong ba năm tới, mình muốn gì?’.  

Mình đang thử nghiệm và nếu trong thời gian tới không bán chạy nữa mình sẽ thay đổi mô hình kinh doanh; hay mình sẽ mở thêm 2 quán nữa trong 2 năm tới…”, bà Nguyễn Cẩm Chi – Giám đốc Khối tư vấn phát triển bền vững, MCG Management Consulting chia sẻ tại hội thảo “Tìm hiểu vấn đề ‘lên công ty’ và ‘thay đổi thuế khoán’” do BSA và VCCI TP. HCM đồng tổ chức.

Ở Việt Nam, ở hình thức hộ kinh doanh gia đình có 3 loại phổ biến là Hộ kinh doanh bán lẻ, Hộ kinh doanh dịch vụ ăn uống và Hộ kinh doanh nông sản. Vì nhiều tính chất đặc thù, nên theo bà Nguyễn Cẩm Chi, nếu muốn kinh doanh lâu dài – bền vững hoặc có kế hoạch mở rộng thị trường trong tương lai, các cửa hàng F&B nên chuyển đổi lên công ty.

Các cửa hàng F&B bị ảnh hưởng lớn bởi các chính sách mới trong 2025

Hộ kinh doanh F&B ở Việt Nam có mấy đặc điểm sau. Đầu tiên, các quán F&B có mô hình khá đa dạng với quán ăn, nhà hàng, quán cà phê, quán bia rượu….  Thứ hai, doanh thu của các cửa hàng F&B thường cao hơn hộ bán lẻ nhưng không ổn định vì khách hàng luân phiên – tính theo ngày; hôm nay đông khách mai ế khách, rất khó để dự đoán.

Thứ ba, các cửa hàng F&B có quy mô cũng hết sức phức tạp khi có hộ chỉ bán cho 50 khách/ngày; ví dụ như ở Hà Nội, có hàng phở chỉ bán 50 bát, ai tới xếp hàng bốc số xong đến nhận hàng, tới số 50 là hết. Ngược lại, cũng có nhà hàng/quán nhậu có doanh thu vài trăm triệu đến hàng tỷ đồng/năm.  

Thứ 4, nhiều cửa hàng chỉ có 1 nhân sự là bà chủ kiêm nhân viên, nhưng cũng có nhiều cửa hàng sử dụng trên 10 lao động – tương đương với một doanh nghiệp nhỏ.

Theo những chính sách mới trong năm 2025, các hộ kinh doanh dịch vụ ăn uống có doanh thu trên 1 tỷ đồng bắt buộc phải dùng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền (từ 1/6/2025). Từ tháng 7/2025, các chủ hộ phải đóng BHXH bắt buộc và đóng BHXH cho nhân viên (nếu có HĐLĐ từ một tháng). Các chủ hộ phải bắt đầu ghi chép doanh thu – chi phí hàng ngày, lưu trữ hóa đơn đầu vào cũng như nâng cao quản trị để tiệm cận mô hình DN.

“Đối với câu chuyện bán lẻ, liên quan đến nguồn gốc xuất xứ đầu vào, chủ cửa hàng F&B hay than thở ‘tôi bán phở mua nguyên liệu ở chợ thì làm sao biết nguồn gốc của thực phẩm?’. Nhiều DN lớn phải mua hàng nông sản từ hộ gia đình, ngậm đắng nuốt cay vì không có hoá đơn và rất khó để truy xuất nguồn gốc. Nói chung, trong ngành F&B, truy xuất đầu vào khá khó.

Mục đích của việc bắt các hộ kinh doanh phải có hóa đơn đầu vào - đầu ra là để họ phải chịu trách nhiệm với nguồn gốc – xuất xứ hàng hóa mà mình mua vào – bán ra. Nếu dùng thực phẩm bẩn để bán cho khách hàng sẽ bị phạt.

Hiện tại, nhiều cửa hàng đóng cửa vì sợ cơ quan Quản lý thị trường đi kiểm tra do họ bán hàng hóa bẩn hoặc kém chất lượng. Các chủ quán F&B hãy thương người tiêu dùng với!”, bà Nguyễn Cẩm Chi bày tỏ.

Vậy nên, việc cần làm của các chủ cửa hàng F&B là phải đánh giá lại nguồn hàng đầu vào của mình. Với đầu vào thực phẩm tươi sống từ nông dân, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế hướng dẫn tiểu thương ở chợ hoặc hộ kinh doanh F&B có thể lập bảng kê mua hàng từ người nuôi trồng, sản xuất trực tiếp, kèm thông tin cá nhân người bán, số tiền và chữ ký xác nhận. Bảng kê này có thể sử dụng để hạch toán chi phí đầu vào hợp lệ.

Hoặc thay vì ra chợ đầu mối mua thực phẩm nguyên liệu, các chủ quán ăn/quán cà phê có thể đặt hàng ở Kamereo – nền tảng cung cấp thực phẩm B2B hoặc đến mua hàng ở Siêu Thị Sỉ (Kingfoodmart) hoặc FoodMap – một nền tảng chuyên về thực phẩm làm cả B2B và B2C. Khi đặt hàng ở những đầu mối này, các cửa hàng F&B sẽ giải quyết được mối lo về hóa đơn đầu vào.

Truy được nguồn gốc xuất xứ đang là xu hướng chung của thị trường. Một tấm pin trên ô tô điện có tới 87.000 nhà cung cấp và nước Mỹ bắt các nhà sản xuất xe ô tô điện phải để người tiêu dùng truy xuất được thì mới cho lưu thông xe trên nước Mỹ. DN Việt Nam xuất một bộ bàn ghế sang châu Âu, thì người tiêu dùng ở đó khi scan mã sẽ biết được gỗ làm cái ghế ở đâu.

Mặt khác, hiện các hộ kinh doanh cá thể đang sử dụng 9 triệu lao động và rất nhiều trong số họ đã không bảo đảm được quyền lợi của người lao động. Như các nhà làm luật hay nói ‘Luật lao dộng không chạm được đến hộ kinh doanh cá thể’.

Thời gian gần đây, nhiều cửa hàng F&B còn lách luật bằng cách chỉ nhận tiền mặt hoặc nhờ khách hàng chuyển khoản với nội dung không liên quan đến việc mua hàng. Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Cẩm Chi thì hành động này không có nhiều tác dụng, bởi Cơ quan thuế khi mời chủ hộ kinh doanh lên làm việc đều yêu cầu mang theo sao kê tài khoản của vợ và chồng trong năm 2024 cũng như đầu 2025.

Hộ kinh doanh F&B sẽ nhận được những lợi ích gì khi lên công ty

Như đã nói ở trên, nếu muốn làm ăn lâu dài hoặc mở rộng thêm chi nhánh về sau, theo sếp của MCG Management Consulting, các hộ kinh doanh gia đình mảng F&B nên sớm đăng ký lên DN.

Theo luật, mỗi hộ kinh doanh F&B chỉ được đăng ký 1 địa điểm; vậy nên, khi muốn mở thêm cửa hàng, họ thường nhờ bạn bè hoặc người thân đứng tên địa điểm mới. Vậy nếu chủ hộ kinh doanh F&B đó cãi nhau với người thân hoặc bạn bè nhờ đứng tên thì sao?

Nếu chuyển đổi qua công ty, các quán F&B sẽ được hưởng các lợi ích như sau: 100% có thể mở rộng bao nhiêu quán tùy thích; 100% tuân thủ pháp lý giúp dễ xin giấy An toàn thực phẩm và Phòng cháy chữa cháy; 90% hồ sơ minh bạch – tư cách pháp nhân rõ ràng để tạo thuận lợi làm việc với cơ quan quản lý; 85% trong đó nâng cao được uy tín cũng như tạo niềm tin với khách hàng – đối tác.

“Bên cạnh đó, DN mới được miễn thuế TNDN 3 năm thay vì đóng thuế TNCN từ 2026 nếu vẫn là hộ kinh doanh. Chủ cửa hàng F&B nên chọn mô hình công ty TNHH một thành viên để tách biệt tài sản cá nhân – tài sản kinh doanh. Lên công ty cũng sẽ giúp hộ kinh doanh giảm rủi ro pháp lý để bảo vệ tài sản cá nhân và giảm rủi ro pháp lý khi có tranh chấp, tai nạn hoặc sự cố vận hành”, bà Nguyễn Cẩm Chi phân tích tiếp.

Một cửa hàng đạt sao Michelin hoặc trong danh sách Michelin có thể sẽ có 2 trường hợp xảy ra: nhiều bên muốn đến nhượng quyền và cơ quan thuế vào kiểm tra. Nếu chủ hộ kinh doanh đã đăng ký lên công ty thì sẽ không có khó khăn gì nhưng nếu vẫn là hộ kinh doanh cá thể thì sẽ gặp nhiều thách thức.  

Còn vì sao nên chọn công ty TNHH một người thay vì nhiều người, là do trong quá khứ đã có nhiều thương hiệu F&B tốt biến mức khỏi thị trường bởi mâu thuẫn giữa nhiều cổ đông mà không tìm được phương án giải quyết thỏa đáng. Ở công ty TNHH một thành viên, lương của ông bà chủ không được xem là chi phí như công ty TNHH như hai thành viên trở lên; đổi lại chủ quán sẽ không lo về tranh chấp thương hiệu.

Ngoài ra, khi lên công ty, các cửa hàng F&B sẽ được vay vốn ưu đãi từ Nhà nước cũng như các tổ chức tài chính – ngân hàng, hoặc hỗ trợ tài chính từ các quỹ chính sách. Với mô hình công ty, thuế sẽ không còn tính trên doanh thu mà trên lợi nhuận, nếu DN kinh doanh hòa vốn hoặc lỗ thì sẽ không phải đóng thuế.

“Nếu hộ kinh doanh thay đổi quy mô hoạt động như diện tích, lao động, doanh thu… thì phải khai báo điều chỉnh. Cơ quan thuế sẽ căn cứ vào dữ liệu và tờ khai để xác định nếu doanh thu thay đổi từ 50% trở lên thì sẽ điều chỉnh mức thuế khoán. Việc điều chỉnh này không đồng nghĩa với việc bị truy thu phần thuế các tháng trước.

Ví dụ, trong tháng 6, nếu hộ kinh doanh đạt doanh thu 300 triệu đồng thay vì 50 triệu đồng như bình thường, thì hộ đó phải khai báo điều chỉnh và nộp thuế theo mức 300 triệu đồng trong tháng 7. Nếu tháng sau doanh thu giảm trên 50%, hộ kinh doanh tiếp tục báo cáo để được điều chỉnh”, ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) nêu cụ thể trong sự kiện tư vấn cho VnExpress tổ chức.

Nếu có thể, các cửa hàng F&B nên đăng ký lên công ty ngay từ bây giờ, để tận dụng các chương trình trợ giá – hỗ trợ từ các DN cũng như Nhà nước. Hiện có rất nhiều chương trình dùng thử trọn gói – trọn bộ từ Misa, KiotViet, Sổ Bán Hàng, Sapo…mà trước đó không có. Bà Nguyễn Cẩm Chi từng mở một quán F&B và đã tốn khoảng 20 triệu để sắm một bộ công cụ đủ để hoạt động theo mô hình doanh nghiệp.

Tất nhiên, khi chuyển đổi lên công ty, các hộ kinh doanh dịch vụ F&B phải bỏ ra một ít công sức và tiền bạc: mở tài khoản, đăng ký mã số thuế - chữ ký số, mua sắm trang thiết bị - phần mềm quản lý… Hiện những vấn đề này cũng đã có các DN cho thuê dịch vụ quản lý bán hàng hoặc các bên liên quan làm giúp, còn nếu chủ cửa hàng tự làm thì cũng chủ yếu qua online, ít lên cơ quan nhà nước. 

Tiếp theo, chủ cửa hàng phải thuê nhân sự - ký hợp đồng lao động, cần phải nghiên cứu một chút về bảo hiểm xã hội cũng như cách đóng thuế thu nhập cá nhân cho nhân sự. Tùy quy mô và mục tiêu phát triển trong tương lai, chủ cửa hàng F&B có thể thuê kế toán ngoài hoặc thuê hẳn một kế toán về làm nhân sự toàn thời gian.

“Tuy nhiên, chủ cửa hàng không nên tự mình học và làm kế toán mà cần tập trung vào câu chuyện bán hàng, phát triển mô hình kinh doanh; bởi một người kế toán tốt chưa chắc đã khiến quán đông đúc. Bởi vậy, như đã nói ở đầu bài, không phải hộ kinh doanh nào cũng thích hợp để lên công ty, nếu doanh thu thấp hoặc lãi suất mỏng, lên công ty thì lợi ích không bù được chi phí”, bà Nguyễn Cẩm Chi nhấn mạnh.