Sáng 25/6, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tổ chức Hội thảo công bố Báo cáo thường niên Kinh tế Việt Nam 2025 với chủ đề: “Định vị vai trò của chính sách công nghiệp thúc đẩy khu vực tư nhân hướng tới tăng trưởng hai con số”.

Dựa trên cơ sở so sánh với các quốc gia Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… trong giai đoạn tăng trưởng cao, các chuyên gia đến từ Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định việc xuất khẩu các sản phẩm có lợi thế là một trong những động lực thúc đẩy tăng trưởng của những nền kinh tế này.

Đánh giá về tình hình trong nước thời điểm hiện tại, báo cáo nêu rõ dù xuất khẩu tăng mạnh, nhưng phần lớn vẫn đến từ khu vực vốn đầu tư nước ngoài (FDI), giá trị gia tăng nội địa thấp. Hiện nay, nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào vốn FDI và xuất khẩu, tương tự một số nước Đông Á trong giai đoạn đầu phát triển. 

Trao đổi sâu hơn về vấn đề này, tại phiên thảo luận, TS. Nguyễn Quỳnh Trang cho hay việc định hướng tăng trưởng dựa vào xuất khẩu là một chiến lược được nhiều quốc gia ở châu Á và khu vực Mỹ La-tinh áp dụng. Tuy nhiên, trong khi nhiều quốc gia rơi vào tình trạng phát triển bị phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài thì các quốc gia Đông Á lại không rơi vào “bẫy” này.

TS. Nguyễn Quỳnh Trang cho rằng bài học cốt yếu đến từ việc những quốc gia Đông Á đã định hướng được năng lực cạnh tranh của mình và xuất khẩu những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh. Đặc biệt, đây là những lợi thế cạnh tranh động, tức là có thể thay đổi theo thời gian, phụ thuộc vào từng tình huống.

"Họ đã xác định được những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, đồng thời có những chính sách công nghiệp để huy động nguồn lực trong nước, để hỗ trợ các sản phẩm xuất khẩu trở thành có lợi thế cạnh tranh và đưa ra thị trường quốc tế", chuyên gia nói.

Để giải bài toán làm thế nào không bị phụ thuộc vào dòng vốn FDI, lấy ví dụ từ Nhật Bản, TS. Nguyễn Quỳnh Trang nêu rõ đây là một quốc gia có lượng vốn FDI rất ít, nhưng họ có những cơ chế để huy động vốn trong dân và huy động các nguồn lực của doanh nghiệp, để từ đó tăng dần năng lực cạnh tranh cũng như năng lực sản xuất của doanh nghiệp.

Trong khi đó, với trường hợp của Trung Quốc, nước này thu hút rất nhiều vốn FDI, nhưng lại đưa ra những điều kiện đối với các doanh nghiệp FDI và làm mọi cách để các doanh nghiệp FDI không ảnh hưởng đến quá trình phát triển các doanh nghiệp trong nước.

Theo TS. Nguyễn Quỳnh Trang, các chính sách liên quan đến vốn FDI được những nền kinh tế trên đưa ra nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh bằng cách nâng cao năng lực của các doanh nghiệp trong nước. Song song đó, họ làm mọi cách để giảm chi phí sản xuất của các doanh nghiệp trong nước.

Mặt khác, vị này cũng nhìn nhận bài học từ các nước Đông Á ở giai đoạn trước khác với tình hình của Việt Nam hiện tại vì Việt Nam đã tham gia hiệp định WTO, ký kết nhiều FTA và thu hút lượng lớn vốn FDI. Với những điều khoản trong việc tham gia các hiệp định thương mại đa phương và song phương, Việt Nam khó có thể thực hiện những chính sách giống như các nước Đông Á trước đây.

Phát triển cụm ngành để giảm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp nội địa

Mặc dù vậy, bà Trang khẳng định Việt Nam vẫn có thể tận dụng những bài học từ các quốc gia Đông Á, trong đó cần chú trọng việc làm thế nào để giảm chi phí sản xuất trong nước để giúp cho các sản phẩm có năng lực cạnh tranh, có thể thâm nhập thị trường thế giới.

Theo TS. Nguyễn Quỳnh Trang, các giải pháp truyền thống từng được các nước Đông Á áp dụng không còn phù hợp hoàn toàn với bối cảnh hiện nay. Thay vào đó, chúng ta cần những giải pháp phù hợp hơn như thúc đẩy hình thành các cụm ngành đối với các sản phẩm có lợi thế cạnh tranh. Đây là một cơ chế hữu hiệu giúp các doanh nghiệp cùng ngành hỗ trợ lẫn nhau, tối ưu hóa chi phí sản xuất và qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh.

Chuyên gia cũng nhấn mạnh việc phát triển các cụm ngành sẽ là một trong những hướng đi chiến lược để Việt Nam học hỏi kinh nghiệm của Đông Á, từ đó phát triển công nghiệp theo hướng bền vững và thích ứng tốt với bối cảnh mới.

Cùng với đó, trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là các ứng dụng AI, việc tích hợp công nghệ vào quá trình sản xuất cũng góp phần đáng kể trong việc tiết giảm chi phí cho doanh nghiệp sẽ trở thành yếu tố thứ hai giúp tăng hiệu quả hoạt động.

Ngoài ra, từ kinh nghiệm của các nước Đông Á, TS. Nguyễn Quỳnh Trang cho rằng bài học rút ra là khi lựa chọn sản phẩm để phát triển công nghiệp, cần ưu tiên những mặt hàng mà doanh nghiệp trong nước có thể dễ dàng hấp thụ công nghệ, đồng thời có tiềm năng tiêu thụ lớn trên thị trường. Chỉ khi đó, mới có thể đồng thời đạt được hai mục tiêu: nâng cao năng suất và tiết giảm chi phí sản xuất. Theo vị này, đây cũng có thể là những gợi ý định hướng cho lựa chọn sản phẩm công nghiệp của Việt Nam trong thời gian tới.

"Đó có thể là các sản phẩm tận dụng được công nghệ hiện đại, dựa trên nền tảng chất lượng nguồn nhân lực để tiếp cận và vận dụng các công nghệ mới như AI hay chuyển đổi số; các lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh như chế biến nông sản, sản phẩm nông nghiệp hay những nhóm sản phẩm xanh cũng là lựa chọn tiềm năng, bởi vừa phù hợp xu hướng tiêu dùng toàn cầu, vừa có khả năng mở rộng thị trường", bà Trang nói.