Bong bóng dot-com cuối thập niên 1990 và cơn sốt trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay có những điểm tương đồng đáng kinh ngạc. Giống như các công ty internet cách đây hai thập kỷ, các doanh nghiệp AI đang thu hút dòng vốn đầu tư khổng lồ dựa trên tiềm năng thay vì lợi nhuận hiện tại.

Theo nghiên cứu của Đại học Stanford, tổng giá trị các khoản đầu tư của doanh nghiệp toàn cầu vào AI đạt 252,3 tỷ USD trong năm 2024, tăng hơn 13 lần so với năm 2014.

Các công ty công nghệ lớn nhất nước Mỹ - bao gồm Amazon, Google, Meta và Microsoft - hứa hẹn sẽ đầu tư 320 tỷ USD cho tài sản cố định trong năm nay, phần lớn để phát triển hạ tầng AI.

Ngay cả CEO Sam Altman của OpenAI, công ty phát triển ứng dụng ChatGPT, cũng thừa nhận hai giai đoạn này có điểm tương đồng.

Ông Altman phát biểu vào tháng 8: “Chúng ta có đang trong giai đoạn mà giới đầu tư quá phấn khích với AI hay không? Theo tôi, câu trả lời là có. Nhưng AI có phải sự kiện công nghệ quan trọng nhất trong nhiều năm hay không? Tôi cũng nghĩ câu trả lời là có”.

Điều gì đã khiến bong bóng dot-com đổ vỡ vào tháng 3/2000 và thảm kịch đó có thể đem lại bài học gì cho cơn sốt AI ngày nay?

“Cơn bão hoàn hảo” năm 2000

Bong bóng dot-com không đổ vỡ vì một sự kiện đơn lẻ, mà là hệ quả của nhiều yếu tố làm phơi bày điểm yếu của nền kinh tế công nghệ cuối thập niên 1990.

Đòn giáng đầu tiên đến từ Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Từ năm 1999, Fed liên tục thắt chặt chính sách tiền tệ, kéo lãi suất từ khoảng 4,7% lên 6,5% vào tháng 5/2000. Lãi suất cao làm tăng sức hấp dẫn của trái phiếu và giảm sức hút của những cổ phiếu mang tính đầu cơ.

Chất xúc tác thứ hai là cuộc suy thoái kinh tế bắt đầu từ Nhật Bản vào tháng 3/2000. Sự kiện đó khiến các thị trường toàn cầu hoảng sợ, nhà đầu tư vội vã bán tháo tài sản rủi ro.

Tuy nhiên, vấn đề cốt lõi nằm ở chính bản thân doanh nghiệp. Hầu hết các công ty dot-com có mô hình kinh doanh sai lầm. Ví dụ, Commerce One được định giá 21 tỷ USD dù doanh thu rất thấp.

TheGlobe.com chứng kiến giá cổ phiếu nhảy vọt 606% trong phiên chào sàn lên 63,5 USD/cp, dù doanh thu của công ty là số 0 tròn trĩnh. Pets.com đốt 300 triệu USD chỉ trong vòng 268 ngày trước khi tuyên bố phá sản.

Thừa hạ tầng

Có lẽ điểm tương đồng đáng chú ý nhất giữa bong bóng dot-com và cơn sốt AI là các khoản đầu tư khổng lồ dành cho hạ tầng.

Trong quá khứ, các công ty viễn thông đã lắp gần 129 triệu km cáp quang trên khắp nước Mỹ, sau khi WorldCom đưa ra tuyên bố phóng đại rằng lưu lượng truy cập internet đã tăng gấp đôi sau mỗi 100 ngày – cao gấp nhiều lần tốc độ thực tế.

Những công ty như Global Crossing, Level 3 và Qwest đua nhau xây dựng các mạng lưới khổng lồ để đáp ứng nhu cầu không có thực, dẫn đến tình trạng dư thừa công suất khủng khiếp.  

4 năm sau khi bong bóng dot-com sụp đổ, khoảng 85 - 95% số cáp quang được lắp đặt trong thập niên 1990 vẫn chưa được sử dụng.

Corning, nhà sản xuất sợi quang lớn nhất thế giới, chứng kiến giá cổ phiếu lao dốc không phanh, giảm từ gần 100 USD/cp vào năm 2000 xuống khoảng 1 USD trong năm 2002.

Các nỗ lực xây dựng hạ tầng AI hiện nay cũng có nét tương đồng. Trong năm nay, CEO Mark Zuckerberg của Meta đã công bố kế hoạch xây dựng trung tâm dữ liệu AI lớn đến mức “có thể bao phủ một phần lớn diện tích của Manhattan”.

Dự án Stargate do OpenAI, SoftBank, Oracle và MGX hậu thuẫn đặt mục tiêu phát triển mạng lưới trung tâm dữ liệu AI trên toàn quốc có quy mô 500 tỷ USD.

Tuy nhiên, quá khứ và hiện tại vẫn có điểm khác biệt. Khác với những công ty dot-com có doanh thu bằng 0, nhiều tay chơi lớn trong lĩnh vực AI đang tạo ra thu nhập đáng kể.

The Information cho biết OpenAI dự kiến đạt 20 tỷ USD doanh thu chuẩn hóa hàng năm vào cuối năm nay, tăng mạnh từ mức 6 tỷ USD vào đầu năm.

Sự thật nghiệt ngã

Rốt cuộc, bong bóng dot-com sụp đổ vì kết quả kinh doanh của hầu hết công ty internet không tương xứng với định giá cao ngất ngưởng của họ. Khi đó, những công ty này được định giá dựa trên lưu lượng truy cập trang web và các chỉ số tăng trưởng, thay vì những thước đo truyền thống như dòng tiền và khả năng sinh lời.

Các doanh nghiệp AI ngày nay cũng đối mặt với bài kiểm tra tương tự. Quy mô các khoản đầu tư AI đã leo lên mức kỷ lục, nới rộng cách biệt với doanh thu thực tế.

Cây bút công nghệ Ed Zitron ước tính Microsoft, Meta, Tesla, Amazon và Google sẽ đầu tư khoảng 560 tỷ USD vào hạ tầng AI trong giai đoạn 2024 - 2025, nhưng tổng doanh thu liên quan đến AI của những công ty này sẽ chỉ đạt 35 tỷ USD.

Nghiên cứu gần đây của MIT phát hiện rằng có 95% các dự án thí điểm AI không mang lại kết quả ý nghĩa, dù số tiền đầu tư vào AI tạo sinh lên tới hơn 40 tỷ USD. Sự mất cân bằng giữa đầu tư và lợi nhuận gợi nhớ đến rắc rối căn bản đã khiến bong bóng dot-com nổ tung.

Nhà đầu tư không cần nghi ngờ liệu AI có thể thay đổi nền kinh tế hay không - hầu hết các chuyên gia đồng ý câu trả lời là có.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là định giá hiện tại và các khoản đầu tư hạ tầng có hợp lý khi so sánh với lợi nhuận ngắn hạn hay không. Trong kịch bản tiêu cực, phần lớn hạ tầng AI sẽ bị bỏ không trong lúc thị trường chờ đợi nhu cầu bắt kịp với nguồn cung, giống như các tuyến cáp quang vào thập niên 1990.

Lịch sử cho thấy ngay cả những công nghệ mang tính đột phá cũng không thể đi ngược các quy luật kinh tế. Tuy internet đã thay đổi cả thế giới, quá trình này không diễn ra nhanh như những gì một số nhà tiên phong từng hứa hẹn. Kết quả là những người quá nôn nóng đã phải nếm trái đắng.