Cám dỗ tai hại

Nghiên cứu mới đây của công ty dịch vụ tài chính Morningstar cho thấy phần lớn nhà đầu tư đang tự gây thiệt hại cho mình khi liên tục mua bán cổ phiếu. Bài học rút ra là nhà đầu tư không nên điều chỉnh danh mục quá nhiều. Sau khi đặt tiền vào các quỹ cổ phiếu và trái phiếu, cách tốt nhất là để nguyên danh mục và hạn chế can thiệp.

Morningstar phát hiện trong 10 năm qua, lợi nhuận thực tế của các nhà đầu tư thấp hơn hẳn tỷ suất sinh lời của thị trường. Nguyên nhân bắt nguồn từ các quyết định giao dịch tồi tệ - mua cổ phiếu khi giá leo cao và bán ra khi giá xuống đáy.

Trong giai đoạn dài hơn - ví dụ 30 năm, kết quả giao dịch của nhà đầu tư còn tồi tệ hơn. Morningstar tính toán rằng trong khoảng thời gian đó, các quyết định sai lầm đã khiến tỷ suất sinh lời của nhà đầu tư thua kém thị trường chung hơn 18 điểm %.

Ông Jeffrey Ptak, Giám đốc điều hành của Morningstar Research Services, nói với New York Times: “Các nhà đầu tư tự làm hại bản thân khi giao dịch không đúng lúc”. Để đạt được thành công, điều quan trọng là nhà đầu tư phải biết chống lại cám dỗ mua bán chứng khoán.

Tuy nhiên, điều này nói dễ nhưng làm thì khó. Lý do thứ nhất là phần đông ngành dịch vụ tài chính kiếm tiền từ việc liên tục bán các sản phẩm và dịch vụ mới - bao gồm những lời khuyên - cho nhà đầu tư. Hoạt động này đem lại lợi nhuận đáng kể cho các nhà quản lý quỹ và chuyên gia tư vấn, nhưng chưa chắc có ích cho khách hàng. 

Thứ hai, các biến động trên thị trường rất dễ thúc đẩy nhà đầu tư tháo chạy khi có tin xấu - hoặc ngược lại là vét sạch túi đổ xô mua các cổ phiếu “nóng”. Các ván cược này có thể giúp một số người lãi đậm, nhưng với đa số nhà đầu tư, kết cục chờ đợi họ là thua lỗ. Lịch sử cho thấy nhà đầu tư cần kiên nhẫn cầm và nắm giữ cổ phiếu.

Thứ ba, những chuyển biến trên chính trường và chính sách trong nước có thể khiến nhà đầu tư sợ hãi đến mức họ không thể ngồi yên.

Ví dụ, các chính sách về thương mại, nhập cư và ngân sách của chính quyền Tổng thống Donald Trump có thể đang tạo ra những thay đổi căn bản đến nền kinh tế và thị trường Mỹ. Trong trường hợp này, chiến lược mua và nắm giữ cổ phiếu truyền thống có lẽ không còn đúng nữa.

Tuy nhiên, bất kỳ sự can thiệp nào cũng gây ra rủi ro cho danh mục đầu tư. Những rắc rối hiện tại của nền kinh tế Mỹ có thể trở thành vấn đề nhỏ nhặt trong 10 năm tới. Hoặc những xu hướng khác - như trí tuệ nhân tạo hoặc một đột phá công nghệ bất kỳ - sẽ giúp nền kinh tế tăng trưởng nhanh hơn hẳn dự đoán trước đó.

Những bài học từ xưa tới nay và nghiên cứu mới nhất của Morningstar cho thấy nhà đầu tư nên chọn cách tiếp cận khiêm tốn là thuận theo thị trường. Những người cố gắng đánh bại thị trường thường sẽ trở thành kẻ thua cuộc. 

Số liệu đanh thép

Đa số người Mỹ dùng các quỹ tương hỗ và quỹ ETF để đầu tư. Morningstar theo dõi cả hai loại quỹ trong nghiên cứu mới. Các chuyên gia giới hạn phạm vi quan sát trong những quỹ thành lập trước ngày 31/12/2014 và theo dõi những quỹ sống sót trong 10 năm tiếp theo.

Nghiên cứu kết luận rõ ràng: “Nhà đầu tư giao dịch càng nhiều, lợi nhuận càng giảm”. 

Nghiên cứu cho biết bình quân các quỹ - bao gồm cả cổ phiếu và trái phiếu - đều hoạt động khá ấn tượng, đạt tỷ suất lợi nhuận hằng năm 8,2% (tính cả cổ tức) trong 10 năm kết thúc vào tháng 12/2024. Đó là nếu các nhà đầu tư mua chứng chỉ quỹ và nắm giữ chúng. Nhưng thực tế họ lại không làm như vậy.

Vì các quyết định mua bán tại thời điểm sai lầm, tỷ suất lợi nhuận hàng năm trung bình của nhà đầu tư chỉ vào khoảng 7%, tức mức chênh lệch mỗi năm vào khoảng 1,2 điểm %. Con số đó nghe có vẻ không lớn, nhưng khi tính dồn qua các năm thì sẽ dẫn đến thiệt hại đáng kể.

Trên thực tế, nghiên cứu cho thấy khoảng cách này sẽ nới rộng ra 15 điểm % trong vòng 10 năm. Và trong hơn 30 năm, chênh lệch sẽ trở thành 18,4 điểm %.

Ví dụ, một nhà đầu tư bỏ 30.000 USD vào các quỹ cổ phiếu và trái phiếu vào ngày 1/8/1995, phân bổ 10.000 USD cho cổ phiếu Mỹ, 10.000 USD cho cổ phiếu nước ngoài và 10.000 USD cho trái phiếu Mỹ.

Vào ngày 31/7/2025, khoản đầu tư 30.000 USD vào ba quỹ đó - nếu được giữ nguyên suốt 30 năm - sẽ có giá trị 279.483 USD. Nhưng vì nhà đầu tư đã mua đi bán lại, người này chỉ nhận về 228.079 USD, ít hơn 51.404 USD.

Đầu tư khôn ngoan

Tờ New York Times khuyên các nhà đầu tư mới nên tận dụng kết quả nghiên cứu trên. Họ có thể bắt đầu bằng việc mua các quỹ chỉ số chi phí thấp, chuyên đầu tư vào cổ phiếu và trái phiếu, để nắm trong tay một lát cắt của toàn bộ thị trường. Họ cũng nên tự động hóa quá trình đầu tư để không cần và không bị cám dỗ can thiệp vào danh mục.

Ngay cả những người dày dặn kinh nghiệm cũng sẽ được hưởng lợi từ chiến lược đầu tư “rảnh tay” này. Hãy tránh để bản thân bị cuốn theo tâm lý đám đông trên thị trường - dù đó là trạng thái “hưng phấn quá khích” kéo giá cổ phiếu lên cao hay làn sóng hoang mang, bi quan về tương lai. 

Trong thời gian dài, cổ phiếu toàn cầu có xu hướng tạo ra lợi nhuận hấp dẫn, trái phiếu hạng đầu tư cũng đem lại dòng thu nhập ổn định. Nhìn chung, những người kiên trì nắm giữ danh mục đa dạng hóa trong hàng thập kỷ thường gặt hái kết quả tốt. Trái lại, các tài sản thay thế như tiền mã hóa và quỹ đầu tư tư nhân có rủi ro cao hơn hẳn.

Nỗ lực tìm kiếm lợi nhuận vượt trội so với thị trường có thể khiến nhà đầu tư tự gây hại cho mình. Thay vào đó, họ nên chọn cách tiếp cận đơn giản và tránh gánh rủi ro vượt quá khả năng chịu đựng. Khi làm được điều đó, nhà đầu tư có thể yên tâm và kiên nhẫn để mặc danh mục sinh lời.