Ngay khi mới nhậm chức lần 2, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khiến cả thế giới chao đảo với câu chuyện thuế đối ứng. Trong đó, Việt Nam là nước bị ảnh hưởng lớn nhất, khi bị đánh thuế đối lên đến 46%. Sau đó, ông Donald Trump đã quyết định hoãn thi hành mức thuế này trong 90 ngày (đến 9/7/2025), để Việt Nam có cơ hội đàm phán.

Trong khu vực Đông Nam Á, Campuchia bị áp thuế 49%, Thái Lan là 36% đối với 72% tổng lượng hàng hóa, tiếp theo là Indonesia (32%, 64%), Malaysia (24%, 47%), Philippines (17%, 34%), Singapore (10%, 10%)… Hai nước Bangladesh và Sri Lanka cũng chịu mức rất cao, lần lượt là 37% - 44%. 

Trung Quốc chịu thuế đối ứng 34%. Cộng thêm thuế quan bổ sung 20% đã áp dụng và 50% trừng phạt thêm, từ ngày 9/4, tổng thuế quan bổ sung với hàng hóa Trung Quốc vào Mỹ là 104%.

Chi phí sản xuất của Việt Nam đang thấp hơn 25% so với khu vực

Việt Nam có nền kinh tế mở với quy mô kim ngạch xuất khẩu tương đương 165% GDP, Mỹ và Trung Quốc là hai đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam (chiếm lần lượt 17% và 26% kim ngạch XNK). Cụ thể hơn: thị trường Mỹ chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Các DN FDI đóng góp hơn 70% kim ngạch xuất khẩu, 2/3 vốn FDI đổ vào nhóm ngành chế tạo.

4 nhóm ngành xuất khẩu chính – chiếm 85% giá trị xuất khẩu qua Mỹ gồm thủy sản, dệt may – da giày, gỗ và các sản phẩm gỗ, điện tử - máy móc – thiết bị. Để chuẩn bị cho kịch bản xấu nhất, các DN xuất khẩu Việt Nam trong các ngành trên đã tìm cách xoay chuyển chuỗi cung ứng cũng như đa dạng hóa hơn thị trường xuất khẩu.

Trong tất cả, ngành dệt may gặp nhiều khó khăn nhất vì bị kẹp giữa Trung Quốc và Mỹ. Ngành dệt may đang cố gắng tăng tỷ lệ nội địa hóa ở đầu vào và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Hiện nguyên liệu đầu vào của ngành dệt may Việt Nam như xơ sợi, vải…phụ thuộc vào Trung Quốc rất nhiều. Ví dụ: trong 10 tháng đầu năm 2024, nhập khẩu nguyên liệu phục vụ cho ngành dệt may, da giày có xuất xứ từ Trung Quốc chiếm tỷ trọng tới 51%, với 12,83 tỷ USD.

“Các DN dệt may Việt Nam nên nghĩ đến việc nhập khẩu nguyên phụ liệu từ Hàn Quốc và Ấn Độ. Cả hai quốc gia này đều có ngành dệt may mạnh và thuế nhập khẩu sẽ về 0% nhờ các hiệp định thương mại”, bà Bùi Thị Thao Ly – Trưởng bộ phận Nghiên cứu của Shinhan Securities Vietnam, khuyến nghị.

Còn theo UOB, việc Chính phủ Hoa Kỳ tạm hoãn áp thuế trong vòng 90 ngày đã tạo điều kiện để các cuộc đàm phán thương mại được tiến hành, đồng thời giúp doanh nghiệp có thêm thời gian chủ động ứng phó – từ việc ổn định chuỗi cung ứng đến kiểm soát chi phí đầu vào gia tăng.

“Khoảng 52% doanh nghiệp dự báo chi phí nguyên vật liệu và sản xuất sẽ tăng đáng kể, trong khi 30% lo ngại lạm phát sẽ tăng cao. Để ứng phó, các DN đang thực hiện nhiều biện pháp như đa dạng hóa nhà cung cấp, tăng cường nội địa hóa và giảm phụ thuộc vào thị trường Hoa Kỳ. 

Gần 70% doanh nghiệp kỳ vọng thương mại nội khối ASEAN sẽ tăng tốc, cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của khu vực này trong bối cảnh biến động toàn cầu”, ông Lim Dyi Chang, Giám đốc Khối Khách hàng Doanh nghiệp, Ngân hàng UOB Việt Nam, chia sẻ.

Ở khía cạnh khác, theo bà Thao Ly, hiện tại giá nhân công ở Việt Nam không còn rẻ như trước, nếu so thêm năng suất lao động, chi phí nhà kho…với các đối thủ cạnh tranh trực tiếp; thì chi phí sản xuất tại Việt Nam ước tính thấp hơn bình quân các nước trong khu vực Đông Nam Á khoảng 25%, nhưng cao hơn hai đối thủ cạnh tranh chính là Bangladesh (dệt may) và Ấn Độ (công nghệ).

“Theo đó, nếu kết quả đàm phán thuế đối ứng với Mỹ cao hơn 20% hoặc 25%, Việt Nam sẽ mất lợi thế sản xuất chi phí rẻ và trong dài hạn sẽ bị ảnh hưởng xấu – đặc biệt là mảng bất động sản công nghiệp”, bà Thao Ly khẳng định.

Khi các FDI không đến nữa hoặc chuyển đi, sẽ kéo theo một lượng nhà cung cấp Việt Nam thất nghiệp, cộng với các DN Việt Nam trong 4 ngành nói trên gặp khó khi xuất khẩu qua Mỹ; các KCN sẽ đứng trước nguy cơ không những không có thêm khách hàng mới, mà còn có thể mất đi những khách hàng hiện hữu. Khoảng trống mà thị trường Mỹ để lại rất khó để các DN xuất khẩu Việt Nam có thể lấp được trong tương lai gần.

Câu chuyện thuế đối ứng đã khiến thu nhập và việc làm của 3,7 triệu lao động tại các KCN bị ảnh hưởng, tâm lý tiêu dùng yếu do lo ngại kinh tế suy thoái. Tỷ lệ nợ xấu ngân hàng niêm yết năm 2025 lên mức 2,2% - từ 1,8% năm 2024 và tăng trưởng LNTT đạt 12% - từ 19% năm trong năm 2024 (trong kịch bản tiêu cực). 

Mặt khác, theo đại diện của Shinhan Securities Vietnam, hiện giá điện Việt Nam thấp nhất nhì thế giới và khu vực, nên sẽ có lợi thế ở việc thu hút các dự án có mức độ thâm dụng điện cao. Ngược lại, do giá nhân công không còn rẻ so với các đối thủ cạnh tranh trực tiếp, Việt Nam nên giảm thu hút các DN trong ngành có thâm dụng lao động cao. Đầu tư hạ tầng cơ sở để giảm chi phí logistic sẽ hỗ trợ các FDI giảm chi phí hoạt động.

Ba hướng đi chiến lược để tận dụng dòng vốn công nghệ cao

Còn theo Savills, ngành bất động sản công nghiệp Việt Nam không chỉ toàn màu xám. Việt Nam cũng đang có những bước chuẩn bị cho tình huống tệ nhất.

Việc ban hành Nghị quyết 68-NQ/TW của Chính phủ đánh dấu một bước đi chiến lược thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong việc tái định vị vai trò trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thay vì chỉ là điểm đến sản xuất dựa trên lợi thế chi phí thấp, Việt Nam đang hướng tới mô hình phát triển công nghiệp dựa trên chất lượng, công nghệ cao và tính bền vững,  điều từng là thách thức lớn đối với nhiều địa phương trong thời gian qua.

Nghị quyết này không chỉ tạo lực đẩy mạnh mẽ cho dòng vốn đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao và phát triển xanh, mà còn thúc đẩy nhu cầu đối với các khu công nghiệp hiện đại, nơi sở hữu hạ tầng thông minh, đạt tiêu chuẩn môi trường và có lợi thế cạnh tranh về logistics. Những mô hình khu công nghiệp đa chức năng đang trở thành hình mẫu lý tưởng, sẵn sàng đón làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu.

Một điểm nhấn đáng chú ý trong Nghị quyết là mục tiêu giải quyết triệt để hai rào cản lớn: rào cản về đất đai và chậm trễ trong công tác giải phóng mặt bằng. Đây là những yếu tố đã kéo dài nhiều năm, gây khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc triển khai dự án đúng tiến độ, đặc biệt với những tập đoàn đa quốc gia vốn có quy trình đánh giá rủi ro khắt khe.

“Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt với các quốc gia trong khu vực như Indonesia, Malaysia hay Thái Lan trong việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, Việt Nam buộc phải hành động quyết liệt hơn. Việc đơn giản hóa thủ tục, minh bạch hóa quy trình và xây dựng lòng tin với nhà đầu tư sẽ là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. 

Bên cạnh chính sách, Việt Nam cũng đang sở hữu lợi thế quan trọng như mạng lưới hiệp định thương mại tự do lớn nhất trong khu vực ASEAN và lực lượng lao động có chi phí cạnh tranh. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội từ dòng vốn đầu tư công nghệ cao, cần có thêm ba hướng đi chiến lược”, ông Thomas Rooney, Phó Giám đốc, Bộ phận Dịch vụ Công nghiệp, Savills Hà Nội cho hay.

Thứ nhất, cần chuyển trọng tâm từ việc thu hút đầu tư theo số lượng sang thu hút vào các lĩnh vực mang tính đổi mới như công nghệ cao, công nghiệp xanh, các ngành có khả năng tạo đột phá về giá trị và giúp Việt Nam định hình vai trò mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thứ hai là đầu tư vào hạ tầng tại các tỉnh vệ tinh nhằm mở rộng năng lực tiếp nhận dòng vốn mới. Các tỉnh ‘vệ tinh’ tức là những địa phương đang lên như Hà Nam, Nam Định, Thái Bình. Đây là những địa phương đang nổi lên như điểm đến tiềm năng của dòng vốn công nghệ cao, cần được quy hoạch và hỗ trợ hạ tầng tương xứng.

Thứ ba là phát triển lực lượng lao động sẵn sàng cho tương lai thông qua cải cách giáo dục và đầu tư mạnh vào đào tạo nghề. Đây sẽ là yếu tố đảm bảo cho dòng vốn đầu tư nước ngoài không chỉ duy trì bền vững mà còn phân bổ một cách cân bằng và thực sự đóng góp vào tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế.

Nếu được triển khai hiệu quả, Nghị quyết 68 không chỉ là một thông điệp chính sách nhất quán, mà còn có thể trở thành nền tảng chiến lược giúp Việt Nam bứt phá trong thu hút đầu tư quốc tế, không chỉ ở những lĩnh vực giá trị cao mà cả những ngành truyền thống, với cam kết đầu tư dài hạn và phát triển bền vững.