Lo ngại lớn

Trung Quốc đã bắt đầu cho phép xuất khẩu một số lô hàng đất hiếm theo các quy định kiểm soát mới. Tuy nhiên, những người trong ngành cho biết tiến độ phê duyệt chậm của Bắc Kinh có nguy cơ khiến các chuỗi cung ứng toàn cầu gặp gián đoạn.

Hồi đầu tháng 4, Bắc Kinh áp dụng lệnh hạn chế xuất khẩu đối với 7 loại đất hiếm và nam châm vĩnh cửu - những nguyên liệu thiết yếu đối với hàng loạt sản phẩm từ xe điện cho đến tua-bin gió, robot hình người và máy bay chiến đấu.

Các nhà xuất khẩu, nhóm công ty công nghiệp có trụ sở tại Trung Quốc và chuyên gia chuỗi cung ứng cho biết sau vài tuần trì hoãn, Bộ Thương mại Trung Quốc đã phê chuẩn một số giấy phép xuất khẩu sang châu Âu, nhưng tốc độ phê duyệt này quá chậm để đáp ứng nhu cầu.

Ông Wolfgang Niedermark, thành viên ban điều hành của Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI), nhận xét: “Cơ hội để châu Âu tránh được thiệt hại đáng kể tới hoạt động sản xuất đang nhanh chóng khép lại”.

Trong những cuộc họp gần đây với cổ đông, nhiều doanh nghiệp Mỹ như Tesla, Ford và Lockheed Martin đều bày tỏ quan ngại về các quy tắc kiểm soát xuất khẩu đất hiếm mới của Trung Quốc.

Giám đốc của một công ty công nghiệp châu Âu ở Trung Quốc nói với Financial Times (FT) rằng sự chậm trễ gây ra rắc rối lớn với các nhà sản xuất nước ngoài. Ông chỉ trích: “Giới chức Trung Quốc đã đánh giá thấp tác động của quy tắc kiểm soát xuất khẩu mới và không chuẩn bị đầy đủ ở cấp thực thi”.

Việc mở rộng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là một trong những cách Trung Quốc phản ứng với kế hoạch thuế quan đối ứng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố vào ngày 2/4.

Theo quy tắc mới, Trung Quốc yêu cầu các nhà xuất khẩu xin giấy phép từ Bộ Thương mại trước khi vận chuyển 7 loại đất hiếm bị hạn chế và nam châm vĩnh cửu được sản xuất từ chúng.

Động thái này cho thấy rõ đòn bẩy địa chính trị mà Trung Quốc có được nhờ vị thế thống trị đối với nguồn cung khoáng sản toàn cầu.   

Hiện vẫn chưa rõ Trung Quốc đã bắt đầu phê duyệt giấy phép xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ sau khi hai cường quốc đồng ý đình chiến thương mại hay chưa. Tuy nhiên, nguồn tin của FT cho biết Trung Quốc đã cho phép xuất khẩu ít nhất một lô hàng đất hiếm sang nhà máy của hãng ô tô Volkswagen tại Đức.

Các điều kiện không rõ ràng

Nhiều công ty công nghiệp nước ngoài lo ngại bộ máy cấp phép của Trung Quốc sẽ rơi vào tình trạng quá tải trong bối cảnh số đơn xin phép ngày càng tăng.

Vị giám đốc châu Âu nói trên cho biết các doanh nghiệp châu Âu “không rõ nên làm cách nào” để chứng minh các lô hàng của họ sẽ không được tái xuất khẩu sang Mỹ - một trong những điều kiện để được cấp phép.

Tháng trước, tỷ phú Elon Musk chia sẻ với các cổ đông rằng Trung Quốc đã yêu cầu ông đảm bảo số nam châm đất hiếm mà Tesla cần để sản xuất robot sẽ không được dùng cho mục đích quân sự. Ông chỉ ra: “Đây là ví dụ về một trong những thách thức mà Tesla phải đối mặt”. 

Ông Rajesh Jejurikar, Giám đốc điều hành mảng ô tô của tập đoàn Ấn Độ Mahindra & Mahindra, cho biết quy trình xin cấp chứng nhận mục đích sử dụng - nhằm đảm bảo nguồn cung đất hiếm không được sử dụng để sản xuất vũ khí - “hiện vẫn chưa rõ ràng”.

Một nhà quản lý tại công ty sản xuất nam châm vĩnh cửu Chengdu Galaxy Magnets cho biết giới chức trách Trung Quốc đang tập trung vào việc dừng xuất khẩu các lô hàng liên quan tới mục đích quân sự.

Nam châm vĩnh cửu được sử dụng để sản xuất máy bay chiến đấu, ví dụ như mẫu F-35 của Lockheed Martin.

Dự kiến, các biện pháp kiểm soát của Trung Quốc sẽ gây ra rắc rối ngắn hạn đối với các công ty sản xuất vũ khí, đồng thời buộc ngành này thực hiện những thay đổi dài hạn về chuỗi cung ứng.

Giám đốc Tài chính Evan Scott của Lockheed trấn an các cổ đông rằng công ty ông có đủ vật liệu đất hiếm cho năm nay. Ông kỳ vọng các nhà chức trách Mỹ sẽ ưu tiên cung ứng cho Lockheed bởi các chương trình của họ “có ý nghĩa quan trọng”.

Ông Cameron Johnson, chuyên gia sản xuất và chuỗi cung ứng tại Tidalwave Solutions, nhấn mạnh: “Đất hiếm từ Trung Quốc vẫn đang được bán ra bên ngoài”.

Ông Cory Combs, Giám đốc tại hãng tư vấn Trivium China, cũng khẳng định hiện tại “chưa có bằng chứng nào” cho thấy Trung Quốc đã “thẳng thừng cắt đứt nguồn cung đất hiếm với mọi doanh nghiệp”.

Do Mỹ - Trung đã nhất trí đình chiến thương mại trong 90 ngày, ông Combs dự kiến Bộ Thương mại Trung Quốc sẽ cấp phép nhiều đơn xin xuất khẩu đất hiếm hơn. Nhưng ông cảnh báo tình hình hiện tại vẫn còn nhiều sự không chắc chắn.

Ông đánh giá: “Ai cũng muốn Bộ Thương mại Trung Quốc làm rõ các điều kiện của họ. Nhưng đòn bẩy chiến lược của Trung Quốc phụ thuộc một phần vào khả năng siết kiểm soát xuất khẩu nếu Mỹ không cung cấp một thỏa thuận thỏa đáng”.