Theo Nikkei Asia, chính sách nông nghiệp của Nhật Bản nhằm khuyến khích cắt giảm sản lượng gạo để giữ giá lại đang thúc đẩy nhu cầu đối với gạo nhập khẩu giá rẻ. Theo số liệu thương mại do Bộ Tài chính Nhật Bản công bố hôm thứ Năm (25/12), tổng lượng gạo nhập khẩu của khu vực tư nhân trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 11 đạt 92.968 tấn, trong khi cùng kỳ năm trước chỉ ở mức 897 tấn.

Thông thường, lượng gạo nhập khẩu của khu vực tư nhân chỉ dao động khoảng 600–800 tấn mỗi năm, nhưng đã tăng gần gấp bốn lần, lên 3.011 tấn, trong năm tài khóa kết thúc vào tháng 3/2025. Riêng trong tháng 7 năm nay, nhập khẩu tư nhân theo tháng đã lập kỷ lục mới với 26.397 tấn; tháng 11 ghi nhận 2.787 tấn.

Chính phủ Nhật Bản hiện áp dụng hạn ngạch tiếp cận tối thiểu không chịu thuế đối với nhập khẩu gạo ở mức 770.000 tấn mỗi năm, trong đó gạo ăn chiếm tối đa 100.000 tấn. Các doanh nghiệp tư nhân nhập khẩu vượt hạn ngạch này sẽ phải chịu thuế 341 yên (tương đương 2,19 USD) mỗi kg. Mức thuế này được thiết kế nhằm bảo vệ nông dân trồng lúa trước sự cạnh tranh về giá từ gạo nhập khẩu.

Tuy nhiên, cục diện thị trường trong nước đã thay đổi. Trong tháng 11, chi phí nhập khẩu gạo Mỹ theo hạn ngạch miễn thuế chỉ ở mức 141 yên/kg. Ngay cả khi chịu thuế, giá thực tế vẫn dưới 500 yên/kg. Trong bối cảnh cú sốc giá do thiếu hụt nguồn cung trong năm nay, giá bán lẻ trung bình của gạo sản xuất trong nước loại 5 kg đã duy trì trên 4.000 yên kể từ tháng 3, tạo lợi thế rõ rệt cho gạo nhập khẩu.

Nhu cầu đối với gạo nhập khẩu dường như đang gia tăng trong lĩnh vực nhà hàng. Colowide, tập đoàn vận hành chuỗi quán rượu izakaya, đã bắt đầu sử dụng gạo Calrose trồng tại California từ tháng 2. Hiện loại gạo này chiếm khoảng 15% lượng gạo tiêu thụ tại các cơ sở của công ty.

Đại diện Colowide cho biết gạo Mỹ nhập khẩu “giúp ổn định nguồn cung và tối ưu hóa chi phí trong bối cảnh cung – cầu gạo trong nước ngày càng thắt chặt”. Doanh nghiệp này dự kiến sẽ tiếp tục sử dụng gạo trồng ở nước ngoài miễn là đáp ứng yêu cầu về chất lượng và tùy theo diễn biến thị trường gạo nội địa.

Trong ngắn hạn, giá gạo sản xuất tại Nhật Bản khó có khả năng giảm mạnh. Các đơn vị mua số lượng lớn, như hệ thống hợp tác xã nông nghiệp JA, đang thu mua gạo từ nông dân với giá cao hơn. Sau đó, các đơn vị này bán lại cho các nhà bán buôn. Đối với vụ thu hoạch năm 2025 tính đến tháng 11, giá giao dịch bình quân đạt 36.803 yên cho mỗi 60 kg gạo chưa xay xát, tăng khoảng 50% so với cùng kỳ năm trước.

Một nguồn tin từ một nhà bán buôn gạo lớn cho biết: “Do nhu cầu mạnh đối với gạo giá rẻ dùng cho mục đích thương mại, chẳng hạn như trong các nhà hàng, chúng tôi đang chuyển sang nhập khẩu tư nhân, ngay cả khi phải trả thuế, sau đó trộn gạo nhập khẩu với gạo trong nước để phân phối sỉ”.

Mặc dù Nhật Bản đã bãi bỏ hạn ngạch sản xuất gạo từ năm 2018, các khoản trợ cấp nhằm khuyến khích trồng các loại cây khác trên thực tế vẫn khiến sản lượng gạo trong nước bị kìm hãm. Theo Hiệp định Chung về Thuế quan và Thương mại (GATT), Nhật Bản có thể tăng thuế đối với gạo nhập khẩu của khu vực tư nhân, song lựa chọn này hiện được cho là không khả thi, trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump có lập trường cứng rắn với các rào cản thương mại.

Ông Naohiro Yashiro, giáo sư được bổ nhiệm đặc biệt tại Đại học Nữ Showa ở Tokyo, nhận định: “Việc nhập khẩu tư nhân tăng mạnh phản ánh những giới hạn của chính sách nông nghiệp duy trì giá gạo bằng cách hạn chế sản lượng trong nước”. Ông cho rằng nhiều quốc gia khác đã hưởng lợi từ việc xuất khẩu nông sản với mức độ tự cung cao, và để nâng cao năng lực cạnh tranh về giá, Nhật Bản cần mở rộng quy mô sản xuất gạo trong nước.

Dưới thời cựu Thủ tướng Shigeru Ishiba, chính phủ từng kêu gọi mở rộng sản xuất gạo. Tuy nhiên, chính phủ hiện tại do người kế nhiệm là bà Sanae Takaichi đứng đầu lại tỏ ra thận trọng hơn. Bộ trưởng Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Norikazu Suzuki cho biết ông sẽ không can thiệp vào việc điều tiết giá gạo. Song trong cuộc trao đổi với báo chí ngày 19/12, ông Suzuki cho thấy trọng tâm của bộ sẽ là hạn chế sản lượng.

Theo ông Suzuki, việc tăng sản lượng gạo trong bối cảnh dư cung sẽ “khiến giá lao dốc, làm nông dân khó có thể mưu sinh”. Ông cho rằng việc mở rộng sản xuất chỉ vì một mặt hàng bán chạy “sẽ làm mất ổn định sản xuất gạo trên phạm vi toàn quốc”.

Hiện Bộ Nông nghiệp Nhật Bản đang chuẩn bị trình dự luật nhằm luật hóa quan điểm rằng sản xuất gạo cần phù hợp với nhu cầu thị trường – cách diễn đạt cho thấy khả năng quay trở lại phương thức kiểm soát sản lượng như trước đây.