Tại Diễn đàn Kinh tế thường niên MB Economic Insights 2025 với chủ đề: “Chủ động thích ứng – Tạo đà bứt phá” diễn ra ngày 7/11, ông Nguyễn Tú Anh, Giám đốc Nghiên cứu, Đại học VinUni, cho biết đầu tư công đang giữ vai trò dẫn dắt tăng trưởng của nền kinh tế, tập trung vào các lĩnh vực nền tảng như hạ tầng giao thông, hạ tầng số, hạ tầng năng lượng, cùng với giáo dục và y tế.

Theo ông, cùng với sự đổi mới mạnh mẽ trong bộ máy nhà nước và quyết tâm chuyển đổi số trong năm qua, tác động của đầu tư công giai đoạn hiện nay sẽ lớn hơn nhiều so với trước. Nếu đầu tư công được triển khai hiệu quả, gần như mọi ngành đều sẽ được hưởng lợi vì đây là khoản đầu tư vào những yếu tố cốt lõi của nền kinh tế. 

“Ví dụ khi chúng ta xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia, toàn bộ doanh nghiệp đều có thể khai thác nguồn dữ liệu này phục vụ sản xuất – kinh doanh. Khi đầu tư vào nguồn năng lượng và điện, tất cả các ngành sản xuất đều được đảm bảo về năng lực vận hành”, chuyên gia đưa dẫn chứng.

Mặt khác, ông cũng cho rằng có thể chia thành hai nhóm ngành hưởng lợi trực tiếp và gián tiếp từ việc đẩy mạnh đầu tư công. Trong đó, nhóm ngành hưởng lợi trực tiếp là xây dựng và vật liệu xây dựng, bao gồm sắt thép, xi măng, cát, đá, sỏi…, vì đây là đầu vào của các dự án hạ tầng. Ngoài ra, ngành năng lượng, đặc biệt là năng lượng tái tạo, cũng sẽ được thúc đẩy mạnh trong giai đoạn tới.

Bên cạnh đó, ngành tài chính cũng có thể sẽ được hưởng lợi lớn nhất, do đầu tư công cần nguồn vốn rất lớn và dòng tiền này khi được giải ngân sẽ lưu thông trong hệ thống tài chính, giúp tăng thanh khoản, giảm áp lực huy động và tạo cơ hội mở rộng tín dụng. Ngành tài chính – ngân hàng vừa có “đầu vào”, vừa có “đầu ra”, nên sẽ là bên hưởng lợi trực tiếp và mạnh mẽ.

Ngành công nghệ số và công nghệ thông tin (IT) cũng sẽ hưởng lợi rõ rệt, khi hạ tầng số được đẩy mạnh và các hoạt động kinh tế ngày càng phụ thuộc vào chuyển đổi số.

Ở nhóm hưởng lợi gián tiếp, ông Tú Anh nhấn mạnh về các ngành vận tải, logistics, thương mại và du lịch. Ông dẫn chứng với tuyến đường sắt Lào Cai – Hải Phòng khi hoàn thành sẽ thay đổi hoàn toàn bức tranh thương mại của Việt Nam. Hàng hoá đi từ Việt Nam sang châu Âu chỉ mất khoảng 15 ngày, thay vì gần một tháng như đi đường biển, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường Trung Đông, châu Âu và Nga thông qua tuyến kết nối này.

Ngoài ra, theo chuyên gia, bất động sản cũng là ngành được hưởng lợi lớn. Khi đầu tư công mở rộng hạ tầng, đô thị phát triển theo, đặc biệt là mô hình TOD (Transit-Oriented Development) xung quanh các tuyến đường sắt và metro. Bất động sản công nghiệp cũng sẽ được hưởng lợi nhờ dòng vốn đầu tư mới vào hạ tầng.

Bên cạnh việc chỉ ra các ngành hưởng lợi, ông Tú Anh cũng nhấn mạnh doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ để tận dụng cơ hội. Theo ông, doanh nghiệp cần lưu ý chuyển đổi số và hiện đại hoá bộ máy quản lý càng sớm càng tốt để ra quyết định nhanh và chính xác hơn.

Đặc biệt, cần minh bạch hoá hoạt động để dễ dàng tiếp cận vốn. Nếu muốn ngân hàng tin tưởng, doanh nghiệp cần có hồ sơ rõ ràng, đáng tin cậy, tránh những cách làm cũ thiếu minh bạch. Song song đó, cần mở rộng quy mô hoạt động, vì trong nền kinh tế số, quy mô là yếu tố cạnh tranh then chốt.

Cuối cùng, chuyên gia kiến nghị các doanh nghiệp chuyên nghiệp hoá quản trị rủi ro. Với các lĩnh vực có rủi ro cao như tỷ giá, lãi suất, doanh nghiệp nên sử dụng các dịch vụ bảo hiểm rủi ro hoặc giải pháp tài chính ngân hàng chuyên nghiệp để phòng ngừa biến động.

Đầu tư công đang mở rộng ‘sân chơi’ cho doanh nghiệp tư nhân

Ông Nguyễn Tú Anh nêu rõ hiện tại, Việt Nam đã xác định các dự án trọng điểm cần tập trung phát triển trong thời gian tới, bao gồm: hệ thống đường sắt cao tốc Bắc – Nam và tuyến đường sắt kết nối Lào Cai với Trung Quốc; hệ thống năng lượng; đầu tư mạnh vào hạ tầng số. Song song đó, các dự án như sân bay, cảng biển vẫn đang được triển khai. 

Theo vị chuyên gia này, điểm đáng chú ý trong đầu tư công giai đoạn tới là việc Chính phủ áp dụng chính sách “mua sắm công”, cho phép khu vực tư nhân tham gia cung ứng sản phẩm, dịch vụ cho Nhà nước. Ông cho biết đây là công cụ phổ biến nhằm tạo thị trường cho doanh nghiệp tư nhân thông qua việc Nhà nước trở thành người mua hàng hoá, dịch vụ ở các nước phát triển, 

“Trước đây, phần lớn hoạt động đầu tư công đều rơi vào doanh nghiệp nhà nước, nhưng hiện nay đang có sự dịch chuyển rõ rệt: doanh nghiệp tư nhân được tham gia nhiều hơn. Điều này được thể chế hoá trong Nghị quyết 68 và cụ thể hoá tại Nghị quyết 198 của Quốc hội. Do đó, các doanh nghiệp nên theo dõi sát các chính sách và diễn biến trong lĩnh vực đầu tư công, thay vì coi đây là ‘sân chơi’ chỉ dành cho khu vực nhà nước”, ông Tú Anh nói.

Cùng chia sẻ quan điểm về vấn đề này, ông Nguyễn Xuân Thành, giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright nhận định có hai siêu dự án đầu tư công rất khó triển khai nhưng nếu làm tốt sẽ mang lại hiệu quả kinh tế – xã hội to lớn, đó là hệ thống metro đô thị tại Hà Nội và TP HCM. 

Theo ông Thành, các tuyến metro có tác động mạnh đến bất động sản, đặc biệt là bất động sản đô thị gắn với hạ tầng này. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro, thể hiện qua tình trạng đội vốn và chậm tiến độ tại các dự án hiện nay. Vì vậy, ông khuyến nghị doanh nghiệp cần chú trọng quản lý rủi ro, dù tham gia với vai trò nhà thầu hay nhà cung ứng.

Bàn sâu hơn về sự tham gia của khu vực tư nhân, ông cho rằng Việt Nam từng kỳ vọng nhiều vào mô hình đối tác công tư (PPP), nhưng thực tế kết quả chưa như mong đợi, thậm chí có thể xem là chưa thành công, do thiếu cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý. Hệ quả là gánh nặng rủi ro phần lớn dồn về phía doanh nghiệp, kéo theo nhiều tranh chấp và thanh tra, kiểm tra kéo dài.

Theo ông Thành, các nhà hoạch định chính sách đã nhận thấy vấn đề này, nên xu hướng phát triển hạ tầng trong thời gian tới dù vẫn mang tên PPP nhưng thực tế sẽ nghiêng về hai hình thức rõ rệt: hoặc 100% vốn nhà nước hoặc 100% vốn tư nhân. Cách tiếp cận này được chuyên gia đánh giá là linh hoạt hơn, khi Nhà nước có thể để tư nhân đảm nhận nếu đủ năng lực và ngược lại, nếu tư nhân gặp khó khăn thì ngân sách Nhà nước có thể đầu tư toàn phần.

“Trong các dự án cao tốc thời gian qua, mô hình BT và BOT đều gặp khó khăn nên Nhà nước đã quyết định đầu tư 100%. Trong tương lai, cũng có thể có những dự án giao hẳn cho tư nhân thực hiện, gắn với phát triển đất đai, bất động sản”, ông nói.

Từ đó, ông Thành nhấn mạnh trong bối cảnh mới, doanh nghiệp và tập đoàn lớn, dù đầu tư trực tiếp hay tham gia trong chuỗi cung ứng của các dự án đầu tư công, đều cần nâng cao năng lực quản trị rủi ro. Mỗi mô hình đầu tư, dù là 100% đầu tư công hay 100% đầu tư tư nhân, đều có đặc thù và thách thức riêng, đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động và linh hoạt trong thích ứng.