Một bãi đóng tàu ở Nam Kinh, Trung Quốc. (Ảnh: Zuma Press).
Đóng tàu là một trong những ngành công nghiệp có tính chất tập trung nhất thế giới. Chỉ ba quốc gia châu Á đã kiểm soát hơn 90% hoạt động sản xuất tàu buôn toàn cầu, bao gồm Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản.
Thành công của những quốc gia này đến từ các chính sách hỗ trợ của chính phủ, tiến bộ công nghệ và lực lượng lao động tay nghề cao.
Trung Quốc đang thống trị ngành đóng tàu toàn cầu, chiếm gần 55% sản lượng thế giới tính theo tổng dung tính (gross tonnage - GT) năm 2024, tương ứng với 39 triệu GT.
Bloomberg cho biết khoảng 34% số tàu đang vận hành trên thế giới được sản xuất tại Trung Quốc. Ngoài ra, hơn 57% số tàu đang trong quá trình chế tạo nằm tại các xưởng đóng tàu của nước này.
Ngoài quy mô, điểm ấn tượng về ngành đóng tàu Trung Quốc còn nằm ở tốc độ tăng trưởng chóng mặt. Ngành đóng tàu tại đây bắt đầu vươn mình cùng thời điểm Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001.
Kể từ đó, nền kinh tế Trung Quốc đã bứt tốc mạnh mẽ và nhu cầu dành cho tàu thuyền cũng tăng vọt. Các nhà hoạch định chính sách xác định đóng tàu là một trong những ngành chiến lược và triển khai các biện pháp hỗ trợ.
Trung Quốc có lợi thế vượt trội từ nguồn cung thép dồi dào, lực lương lao động lớn, tay nghề cao và chi phí lương tương đối thấp. Theo thời gian, năng lực sản xuất tàu của Trung Quốc ngày càng được nâng cao, trong khi chi phí sản xuất liên tục giảm.
Vào năm 2007, ngành đóng tàu của Trung Quốc vẫn thua kém Nhật Bản và Hàn Quốc. Nhưng tới năm 2010, Trung Quốc đã qua mặt cả hai nước Đông Á.
Số liệu từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cho thấy trong giai đoạn 2014 - 2024, Trung Quốc luôn là nước đóng nhiều tàu nhất trên thế giới, chỉ để Hàn Quốc vượt mặt vào năm 2016.
Trong khi Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực đóng tàu, Hàn Quốc cũng nắm chắc vị trí thứ hai trong nhiều năm qua. Hàn Quốc chiếm 12,6% sản lượng đóng tàu toàn cầu trong năm 2024, tương đương 20,1 triệu GT.
Tuy không thể bì kịp Trung Quốc về sản lượng tàu thuyền, Hàn Quốc tạo được vị thế vững chắc trong những phân khúc chuyên biệt, giá trị cao và lợi nhuận lớn, bao gồm tàu chở dầu thô và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) cỡ lớn.
Năng lực đóng tàu là một trong những lợi thế địa chính trị của Hàn Quốc. Vào cuối tháng 7, Hàn Quốc đã ký thỏa thuận thương mại với Mỹ, cam kết đầu tư khoảng 150 tỷ USD nhằm hỗ trợ ngành đóng tàu của nền kinh tế số một thế giới.
Trong tương lai, Hàn Quốc dự định sẽ củng cố thế mạnh trong nghiên cứu và phát triển (R&D), thiết kế và thu mua. Chiến lược của nước này là tích hợp công nghệ vào các phân khúc mà họ có lợi thế hơn Trung Quốc nhằm mở rộng thị phần.
Theo Marine Insight, Nhật Bản từng thống trị ngành đóng tàu thế giới, đặc biệt là trong giai đoạn 1960 - 1980. Khi đó, sản lượng đóng tàu của Nhật Bản chiếm một nửa toàn cầu.
Ngày nay, Nhật Bản đã rơi xuống vị trí thứ ba sau Trung Quốc và Hàn Quốc, nhưng vẫn duy trì cách biệt đáng kể với những nước khác.
Thay vì cạnh tranh sản lượng với Trung Quốc, Nhật Bản đang chuyển trọng tâm vào những loại tàu chuyên dụng, giá trị cao và đòi hỏi công nghệ tiên tiến. Điểm mạnh của Nhật Bản là thiết kế và đóng tàu vận chuyển LNG, xe cộ và hàng hóa đông lạnh.
Một lượng lớn đơn đặt hàng là dành cho tàu chở hàng rời - những loại hàng hóa không có kích thước đồng nhất và không được đóng gói theo tiêu chuẩn cố định, khiến việc vận chuyển trở nên phức tạp.
Hiện tại, Nhật Bản đang nghiên cứu tự động hóa quy trình đóng tàu để duy trì lợi thế công nghệ và bù đắp cho lực lượng lao động già hóa.
Trong giai đoạn 2014 - 2024, Việt Nam luôn duy trì vị trí trong top 10 những nước đóng tàu lớn nhất trên thế giới, theo số liệu của UNCTAD. Việt Nam đứng thứ 7 vào năm 2023 và tới năm 2024 đã vươn lên vị trí thứ 4, với sản lượng đóng tàu đạt 0,72 triệu GT.
Theo Báo Đầu tư, tính đến giữa năm 2024, Việt Nam có 88 doanh nghiệp đóng tàu biển, 411 cơ sở đóng phương tiện thủy nội địa. Trong đó, Việt Nam có khoảng 120 doanh nghiệp đóng, sửa chữa tàu có trọng tải trên 1.000 tấn.
Lợi thế của Việt Nam là hệ thống nhà máy trải dài Bắc - Nam và năng lực sản xuất đa dạng.
Trong năm 2025, ngành đóng tàu Việt Nam đã thu hút được những khoản đầu tư đáng kể từ Hàn Quốc. Ví dụ, vào tháng 5, Công ty TNHH Đóng tàu Hyundai Việt Nam (HVS) - liên doanh giữa Hàn Quốc và Việt Nam - thông báo sẽ đầu tư thêm 100 triệu USD để nâng công suất đóng tàu tại Việt Nam thêm 50% lên 23 tàu/năm đến năm 2030.
Tỷ phú đầu cơ Ray Dalio khuyên nhà đầu tư chưa vội bán ra cổ phiếu dù AI đang tạo ra bong bóng. Lý do là thị trường có thể tăng rất mạnh trước khi bong bóng vỡ.
Thị trường tương lai dự đoán xác suất Fed hạ lãi suất vào tháng 12 là khoảng 40%, giảm đáng kể so với một tháng trước.
Các chỉ số chính của chứng khoán Mỹ quay đầu giảm mạnh dù từng tăng vào đầu phiên, trong bối cảnh nhà đầu tư mất hy vọng rằng Fed sẽ hạ lãi suất trong cuộc họp tháng 12.
Để giành lại ưu thế trong lĩnh vực đóng tàu, chính phủ Mỹ đã công bố kế hoạch áp phí tàu biển liên quan đến Trung Quốc. Và dĩ nhiên, Trung Quốc cũng đã đáp trả bằng kế hoạch của riêng họ.
