Đã gần 10 ngày kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố “hoàn tất” thoả thuận thương mại với Trung Quốc.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp Mỹ vẫn chưa biết khi nào họ sẽ nhận được nam châm đất hiếm từ Trung Quốc. Họ cũng không rõ liệu Mỹ có cho phép xuất khẩu trở lại những mặt hàng bị ông Trump cấm trước đó hay không.

Theo các nguồn tin của Bloomberg, nhiều công ty Mỹ vẫn đang chờ Trung Quốc chấp thuận giấy phép xuất khẩu đất hiếm. Họ cho biết hệ thống phê duyệt của Bắc Kinh đã cải thiện nhưng vẫn còn cồng kềnh.

Thực tế hiện nay trái ngược với lời đảm bảo của ông Trump rằng Trung Quốc sẽ cung ứng trước đất hiếm cho Mỹ. Lời tuyên bố được đưa ra sau khi hai nước đạt một thoả thuận thương mại mới tại London vào giữa tháng 6.

Sự chậm trễ khiến một loạt lĩnh vực công nghiệp của Mỹ gặp rắc rối. Một số công ty nóng lòng chờ đợi nam châm đất hiếm từ Trung Quốc, trong khi số khác phải đối mặt với các hạn chế nếu xuất khẩu hàng hoá sang quốc gia tỷ dân.

Theo nhận định của Bloomberg, tình trạng căng thẳng có thể làm chệch hướng thoả thuận đình chiến mong manh mà Washington và Bắc Kinh đạt được tại Geneva vào tháng 5 và kích hoạt một vòng trả đũa mới.

Sự mơ hồ về chính sách

Các cuộc phỏng vấn của Bloomberg với một loạt khách hàng phương Tây, chuyên gia trong ngành và quan chức chính phủ cho thấy sự thất vọng của doanh nghiệp về chính sách mơ hồ ở cả hai quốc gia.

“Ngay cả khi Trung Quốc đẩy nhanh tốc độ phê duyệt, vẫn còn rất nhiều yếu tố chưa biết về quy trình cấp phép, khiến các doanh nghiệp khó có thể cảm thấy chắc chắn về nguồn cung tương lai”, nhà nghiên cứu Christopher Beddor của Gavekal Research nhấn mạnh.

“Chí ít, các doanh nghiệp cần phải tính đến kịch bản đàm phán có thể lại đổ vỗ và hoạt động xuất khẩu [đất hiếm] sẽ dừng lại”, vị chuyên gia lưu ý trong một cuộc trao đổi với Bloomberg.

Để phản ứng với sự chậm trễ của nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc, vào tháng trước, ông Trump đã hạn chế các công ty Mỹ xuất khẩu phần mềm thiết kế chip, động cơ máy bay và nguyên liệu để sản xuất nhựa sang nền kinh tế số hai thế giới.

Theo các nguồn tin, giám đốc của những công ty bị ảnh hưởng bởi lệnh hạn chế xuất khẩu của Washington đã cố tìm kiếm thêm thông tin từ chính quyền ông Trump. Bộ Thương mại Mỹ - cơ quan quản lý các lệnh hạn chế - cung cấp rất ít thông tin chi tiết.

Một số nguồn tin lưu ý các giám đốc trong ngành dầu mỏ Mỹ đã cố gắng thuyết phục Nhà Trắng rằng động thái chặn xuất khẩu ethane - một loại khí dùng để sản xuất nhựa - là trái với lợi ích an ninh quốc gia của nước này.

Các nguồn tin kể trên cho biết giới lãnh đạo doanh nghiệp đã yêu cầu chính phủ dỡ bỏ những hạn chế xuất khẩu đó nhưng cho đến nay vẫn chưa thành công.

Theo một người hiểu rõ vấn đề, gã khổng lồ năng lượng và hoá chất INEOS Group có một tàu chở đầy ethane đang chờ xuất khẩu, trong khi Enterprise Products Partners có 3 - 4 tàu bị mắc kẹt ngoài cảng.

Tình cảnh hiện tại đặc biệt bất ổn cho các doanh nghiệp Mỹ vì Trung Quốc có đủ nguồn cung ethane dự trữ và có thể sử dụng naphtha từ Trung Đông cùng một số nhà cung ứng khác để phục vụ sản xuất nhựa.

Theo những nguồn tin này, các nhân vật có tiếng nói trong ngành đã liên tục cảnh báo đến chính quyền ông Trump rằng lệnh hạn chế xuất khẩu ethane đang gây tổn hại cho lợi ích của Mỹ hơn là Trung Quốc.

Bộ Thương mại Trung Quốc, cơ quan cấp giấy phép xuất khẩu đất hiếm, không trả lời câu hỏi của Bloomberg về số lượng giấy phép mà họ đã cấp kể từ cuộc đàm phán tại London vào giữa tháng 6.

Ở một cuộc họp báo thường kỳ tại Bắc Kinh vào ngày 19/6, phát ngôn viên He Yadong cho biết Trung Quốc đang “đẩy nhanh” quá trình phê duyệt và đã chấp thuận “một số đơn xin xuất khẩu nhất định”.

Bên cạnh đó, giấy phép xuất khẩu của Trung Quốc chỉ có thời hạn 6 tháng. Các doanh nghiệp hoạt động tại cả hai siêu cường kinh tế có thể sẽ liên tục trải qua tình trạng gián đoạn nguồn cung đất hiếm, trừ khi Bộ Thương mại Trung Quốc tăng đáng kể tốc độ xử lý đơn xin cấp phép.

Thêm một rắc rối khác cho các doanh nghiệp Mỹ là Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không cấp giấy phép xuất khẩu đất hiếm cho các công ty quốc phòng.

Sau khi ông Trump đánh thuế cao ngất lên hàng hoá Trung Quốc vào đầu tháng 4, Bắc Kinh đã đưa samarium - một kim loại quan trọng cho các loại vũ khí như tên lửa dẫn đường, bom thông minh và máy bay chiến đấu - vào danh sách sản phẩm lưỡng dụng, bị cấm xuất khẩu cho mục đích quân sự.

Việc Bắc Kinh từ chối cấp giấy phép như vậy có thể khiến mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc xấu đi hơn nữa nếu ông Trump tin rằng những hành động đó vi phạm thoả thuận đình chiến.