Thực tiễn tại nhiều siêu đô thị trên thế giới cho thấy, phát triển đô thị không đồng nghĩa với việc gia tăng số lượng dự án nhà ở, mà là quá trình kiến tạo hệ sinh thái đô thị toàn diện, trong đó không gian công cộng đóng vai trò hạ tầng giá trị, tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng sống.

Chia sẻ tại tọa đàm “Không gian công cộng – Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế” do VTV9 tổ chức sáng 23/12, Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV), cho biết tại các đô thị lớn như New York, những dự án tái thiết không gian công cộng như High Line hay Hudson Yards không chỉ thay đổi diện mạo đô thị mà còn trở thành “mỏ neo” thu hút dòng vốn đầu tư tư nhân quy mô hàng tỷ USD, kích hoạt kinh tế dịch vụ và gia tăng giá trị bất động sản khu vực lân cận.

Tương tự, tại Singapore, mô hình “thành phố trong vườn” đã đưa không gian công cộng trở thành một phần trong bản sắc quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng du lịch, dịch vụ và thu hút dòng vốn đầu tư dài hạn.

Cấu phần cốt lõi của đô thị hiện đại

Theo ông Sử Ngọc Khương, Giám đốc Cấp cao Bộ phận Đầu tư Savills Việt Nam, không gian công cộng trong các đô thị hiện nay không còn là hạng mục phụ trợ, mà là một cấu phần cốt lõi, gắn chặt với nhiều vấn đề nền tảng của phát triển đô thị.

Thứ nhất là chính sách và quyết tâm chính trị của chính quyền. Chỉ khi có sự thống nhất về tầm nhìn và quyết tâm hành động, không gian công cộng mới được đầu tư bài bản và phát huy giá trị.

Thứ hai là năng lực quy hoạch và triển khai quy hoạch đô thị. Không gian công cộng phải được tích hợp trong tổng thể quy hoạch, thay vì phát triển manh mún, chắp vá.

Thứ ba là năng lực thực thi của đội ngũ kiến trúc sư, nhà quy hoạch và các đơn vị triển khai.

“Nếu thiếu đồng thời cả ba yếu tố này, không gian công cộng sẽ khó đạt được mục tiêu phát triển mà Chính phủ, chính quyền địa phương cũng như các nhà phát triển bất động sản kỳ vọng”, ông Khương nhấn mạnh.

Không gian công cộng không chỉ là công viên

Các chuyên gia cũng cho rằng, cần nhìn nhận không gian công cộng theo nghĩa rộng, thay vì chỉ giới hạn ở công viên hay phố đi bộ.

Tại Hong Kong, một đô thị có mật độ xây dựng cao, hệ thống cầu đi bộ trên cao kết nối giữa các tòa nhà đã tạo nên mạng lưới không gian công cộng liên hoàn, giúp người dân di chuyển thuận tiện và hình thành các tiện ích chung phục vụ cộng đồng.

Trong khi đó, tại Hàn Quốc, một tuyến hạ tầng cũ được cải tạo thành suối công cộng, trở thành không gian giao thương, văn hóa và kết nối xã hội. Những mô hình này cho thấy, không gian công cộng có thể được tạo lập từ nhiều hình thức khác nhau, nếu có tư duy đúng và cách làm phù hợp.

Ông Khương cho rằng ở góc độ quản lý đô thị, không gian công cộng là nơi thể hiện bản sắc văn hóa, mức độ gắn kết xã hội, tính sáng tạo và trình độ phát triển của một thành phố. Đồng thời, đây cũng là dạng hạ tầng gián tiếp mang lại giá trị kinh tế rõ rệt thông qua việc thu hút nguồn nhân lực, thúc đẩy giao thương, văn hóa và gia tăng giá trị bất động sản xung quanh. 

Ở góc nhìn nhà đầu tư, chất lượng các không gian công cộng phản ánh rõ trình độ phát triển và năng lực quản trị đô thị của chính quyền. Điều này tác động lớn đến quyết định rót vốn. 

Trong từng dự án bất động sản, những khu vực gần công viên, sân thể thao, bến du thuyền hay các tiện ích công cộng thường có giá bán và giá thuê cao hơn, thanh khoản tốt hơn.

"Với chủ đầu tư, giá trị đến từ việc bán sản phẩm. Với chính quyền đô thị, giá trị đến từ sự phát triển tổng thể của khu vực, sự giao thoa văn hóa, sự nâng cao chất lượng sống của cộng đồng. Hai cách tiếp cận này có sự khác nhau về mục tiêu nhưng cần được dung hòa trong một chiến lược phát triển bền vững", chuyên gia Savills đặt vấn đề làm thế nào để phát triển không gian công cộng một cách hiệu quả.

Phát triển đô thị không chỉ bán sản phẩm

Tại Việt Nam, đặc biệt là TP HCM, bài toán phát triển không gian công cộng đang trở nên cấp thiết. Thành phố được quy hoạch từ thời Pháp với quy mô ban đầu khoảng 500.000 dân, nhưng hiện nay dân số đã vượt mốc 14 triệu người.

Theo TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam, sự thiếu hụt cả về số lượng lẫn chất lượng không gian công cộng đang là thách thức lớn đối với một đô thị có quy mô dân số như TP HCM. Với tốc độ gia tăng dân số hiện nay, diện tích không gian công cộng của thành phố cần tăng gấp 4 - 5 lần mới có thể đáp ứng nhu cầu thực tế.

Trong đó, không gian ven sông được xem là quỹ đất tiềm năng để bổ sung cho hệ thống không gian công cộng, nếu được quy hoạch và khai thác hiệu quả.

Một thách thức khác là làm sao thu hút đủ lượng người sử dụng. Khi không gian công cộng thiếu khả năng tiếp cận hoặc kết nối kém, việc duy trì, bảo dưỡng và cung cấp các dịch vụ tối thiểu sẽ gặp nhiều khó khăn. Do đó, yếu tố then chốt nằm ở việc cải thiện hạ tầng giao thông, tăng cường kết nối và nâng cao trải nghiệm sử dụng.

Theo ông Sử Ngọc Khương, quy hoạch đô thị hiện nay cần có cái nhìn tổng thể, phát triển hệ thống không gian công cộng đa dạng, bao gồm cả các hành lang kết nối giữa các tuyến giao thông, giữa các tòa nhà, thay vì chỉ tập trung vào công viên hay phố đi bộ.

“Chúng ta không thể làm theo kiểu chắp vá, thấy chỗ trống là quy hoạch không gian công cộng, mà cần dựa trên đặc thù lịch sử, cấu trúc đô thị và bối cảnh phát triển của từng thành phố. Câu hỏi đặt ra là đâu sẽ là những biểu tượng đô thị mới của Việt Nam trong tương lai?”, ông Khương đặt vấn đề.

Ông Khương nhấn mạnh, phát triển đô thị không chỉ là xây nhà để bán, mà là quá trình kiến tạo hệ sinh thái đô thị, trong đó không gian công cộng đóng vai trò hạ tầng giá trị, song hành cùng hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng số. Đây sẽ là yếu tố then chốt giúp đô thị thu hút đầu tư, thúc đẩy du lịch, gia tăng nguồn thu ngân sách và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao trong nhiều năm qua và mục tiêu phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để tái định nghĩa cách phát triển đô thị, bắt đầu từ việc đầu tư đúng mức và đúng cách cho không gian công cộng.