Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan khẩn trương kiểm tra, đánh giá tình hình sản xuất, tiêu thụ và tồn kho đường trong nước, đồng thời xem xét tác động của đường nhập lậu đối với thị trường, theo Báo Chính phủ.

Trên cơ sở đó, Bộ phải đề xuất giải pháp kiểm soát hiệu quả tình trạng buôn lậu, ổn định cung – cầu, hỗ trợ doanh nghiệp ngành mía đường duy trì sản xuất bền vững, báo cáo Thủ tướng trước ngày 10/9.

Chỉ đạo được đưa ra sau khi Cổng Thông tin điện tử Chính phủ phản ánh tình trạng “ngành mía đường gặp khó, hàng tồn kho chất đống”.

Thực tế, giá đường trong nước đã giảm mạnh trong quý II/2025 do dư cung và áp lực từ đường nhập lậu, khiến nhiều doanh nghiệp thua lỗ, tồn kho tăng vọt.

Báo cáo mới đây của Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho thấy trong tháng 7 giá đường kính trắng dao động 17.400–18.200 đồng/kg, đường tinh luyện khoảng 19.500 đồng/kg, thấp hơn khoảng 2.000 đồng/kg so với cùng kỳ 2024.

Mức giá này có thời điểm xuống dưới giá thành sản xuất. Trong khi đó, giá mía nguyên liệu tăng lên 1,2–1,3 triệu đồng/tấn, cao nhất trong 5 năm trở lại đây.

Với tỷ trọng mía chiếm khoảng 70% giá thành, điểm hòa vốn sản xuất đường rơi vào 18.000–19.000 đồng/kg, đồng nghĩa nhiều doanh nghiệp phải bán dưới giá vốn.

Niên vụ 2024–2025, sản lượng đường đạt khoảng 1,2 triệu tấn, cao nhất trong 5 vụ gần đây. Tuy nhiên, cùng với lượng đường nhập lậu tràn vào thị trường, áp lực tiêu thụ càng lớn. Tồn kho hiện đã vượt 700.000 tấn, tương đương 60% sản lượng vụ vừa qua chưa được bán ra.

Nhiều nhà máy nợ đọng tiền mua mía, trong khi nông dân đứng trước nguy cơ mất vốn. Trao đổi với chúng tôi Chủ tịch Hiệp hội Mía đường ông Nguyễn Văn Lộc cho biết: “Tồn kho đường hiện đang ở mức kỷ lục, trên 700.000 tấn, đồng nghĩa với khoảng 60% sản lượng của vụ sản xuất vừa rồi chưa thể tiêu thụ.

Tình hình bán hàng rất chậm, các doanh nghiệp không có cách nào giải quyết. Vụ ép mía đã qua ba tháng rồi mà vẫn nhiều doanh nghiệp nợ tiền mía. Tương lai chuỗi liên kết ngành mía đường đứng trước nguy cơ bị bẻ gãy ”.

Một trong những nguyên nhân chính, theo ông Lộc, là hoạt động kiểm soát đường nhập lậu năm nay giảm mạnh so với 2024.

Số liệu của Hiệp hội cho thấy 6 tháng đầu năm 2025 chỉ ghi nhận 6 vụ bắt giữ, bằng 25% cùng kỳ năm ngoái; khối lượng thu giữ giảm từ 765,8 tấn xuống 115 tấn, chỉ bằng 15%. Trong tháng 7, dù đường lậu và đường giả nhãn hiệu nội địa vẫn bày bán phổ biến, không có vụ việc nào được xử lý.

Các loại đường nhập lậu chủ yếu có nguồn gốc từ Thái Lan, được sang chiết đóng gói thành dạng nhỏ lẻ hoặc giả mạo nhãn bao bì của doanh nghiệp trong nước.

Lợi nhuận từ đường nhập lậu vẫn cao do giá đường thế giới ở mức thấp, khiến nguồn hàng giá rẻ này liên tục tràn vào thị trường, làm suy yếu khả năng cạnh tranh của sản phẩm trong nước.

Nhìn về triển vọng, Hiệp hội nhận định ngành mía đường sẽ còn đối mặt nhiều thách thức. Nhu cầu tiêu thụ suy yếu trong khi nguồn cung dồi dào từ niên vụ mới 2024-2025, cộng với đường nhập lậu và đường nhập khẩu từ ASEAN, tiếp tục gây áp lực giảm giá.

Ông Nguyễn Văn Lộc cảnh báo nếu giá đường không sớm được cải thiện, vòng lặp “giá mía giảm – nông dân bỏ mía – nhà máy thiếu nguyên liệu” có thể tái diễn, làm suy yếu nền tảng phát triển của toàn ngành.

“Niên vụ tới sẽ vô cùng khó khăn khi các doanh nghiệp không bán được hàng vì cạnh tranh không công bằng”, ông nói.

Theo Hiệp hội, việc thực thi nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng về chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả là điều kiện tiên quyết.

Nếu không có biện pháp quyết liệt nhằm kiểm soát đường nhập lậu và chấn chỉnh thị trường, đường sản xuất từ mía trong nước khó tiêu thụ được, đe dọa sự ổn định dài hạn của ngành mía đường Việt Nam.