Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản (VASEP), kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam tháng 7 đạt 971 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Lũy kế 7 tháng đầu năm, giá trị xuất khẩu đạt 6,22 tỷ USD, tăng trưởng mạnh 17,2%. 

Tuy nhiên, Hiệp hội nhận định, đằng sau kết quả tích cực này là nỗ lực “chạy đua” của nhiều doanh nghiệp nhằm đẩy nhanh tiến độ giao hàng sang Mỹ trước thời điểm 1/8.

Tại thị trường Mỹ, kim ngạch xuất khẩu tháng 7 đạt 145,8 triệu USD, giảm gần 20% so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân do tác động của các rào cản thương mại từ thuế chống bán phá giá (CBPG), thuế chống trợ cấp và thuế đối ứng mới.

Trong đó, thuế CBPG tôm sơ bộ giai đoạn POR19 công bố đầu tháng 6 lên tới 33,29% cho nhiều doanh nghiệp như Stapimex, khiến niềm tin thị trường lung lay. Trường hợp kết quả này được giữ nguyên vào tháng 12, nguy cơ mất thị trường Mỹ với tôm Việt là hiện hữu.

Ở chiều ngược lại, xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc đạt 221,5 triệu USD trong tháng 7 và 1,33 tỷ USD trong 7 tháng, tăng lần lượt 31,7% và 42,6% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trung Quốc đang đẩy mạnh nhập khẩu, trong đó tôm và mực ghi nhận sự tăng trưởng lớn, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp Việt chuyển hướng, khai thác các hiệp định thương mại như RCEP và CPTPP nhằm tận dụng ưu đãi thuế quan.

Các thị trường khác như Nhật Bản, EU, Hàn Quốc và ASEAN cũng ghi nhận tăng trưởng tích cực, cho thấy nhu cầu tiêu dùng toàn cầu đang có lợi cho thủy sản Việt Nam – nhờ lợi thế giá cả hợp lý và nguồn cung dồi dào.

Về mặt hàng chủ lực, tôm tiếp tục dẫn đầu với kim ngạch 7 tháng đạt 2,49 tỷ USD, tăng 23,6%. Tuy nhiên, chính sách thuế đang ảnh hưởng đến thị trường mỹ vốn chiếm tỷ trọng lớn, khiến doanh nghiệp có dấu hiệu chững lại đơn hàng.

Ngành tôm đang bước vào giai đoạn khó khăn khi kết quả sơ bộ POR19 do Bộ Thương mại Mỹ công bố hồi tháng 6 cho thấy mức thuế CBPG tôm lên tới 33,29% đối với nhiều doanh nghiệp lớn. VASEP cho biết, nếu mức thuế này không được điều chỉnh trong kết quả cuối cùng vào tháng 12, tôm Việt có nguy cơ bị loại khỏi thị trường Mỹ.

Dự báo cả năm, xuất khẩu tôm có thể đạt 3,6–3,8 tỷ USD trong kịch bản doanh nghiệp tiếp tục khai thác tốt thị trường châu Á, EU, các nước CPTPP và đẩy mạnh sản phẩm giá trị gia tăng sang Nhật Bản.

Cá tra cũng ghi nhận kết quả khả quan với kim ngạch 1,22 tỷ USD, tăng 11,1%. Một số doanh nghiệp lớn như Vĩnh Hoàn hưởng mức thuế CBPG 0% theo POR20, giúp lấy lại niềm tin từ thị trường Mỹ.

Tuy nhiên, VASEP cũng cho biết nếu thuế đối ứng chính thức áp dụng, ngành cá tra cũng sẽ chịu ảnh hưởng không nhỏ về chi phí và biên lợi nhuận, trong bối cảnh thị trường Trung Quốc, nơi tiêu thụ chủ lực bắt đầu có dấu hiệu chững lại. 

Ngược lại, cá ngừ đang gặp khó khi kim ngạch 7 tháng giảm 2,8% còn 542 triệu USD, riêng tháng 7 sụt mạnh gần 19%. Nguyên nhân chính là do các quy định nội địa bất cập như Nghị định 37 – cấm trộn nguyên liệu trong và ngoài nước – và quy định kích thước tối thiểu khiến nguồn cung trong nước hạn chế.

Thiếu nguyên liệu không chỉ ảnh hưởng đến năng lực chế biến mà còn khiến doanh nghiệp không tận dụng được lợi thế thuế quan trong hạn ngạch cá ngừ 11.500 tấn sang EU theo hiệp định EVFTA. 

VASEP cho biết, từ ngày 7/8, Mỹ chính thức áp thuế đối ứng 20% với thủy sản Việt Nam. So với các đối thủ như Ecuador (thuế 15%), Philippines và Indonesia (19%) hay Thái Lan (19%), thủy sản Việt Nam đang chịu mức thuế cao nhất.

Khi cộng thêm các loại thuế CBPG, thuế chống trợ cấp và rào cản kỹ thuật như Luật Bảo vệ Động vật biển, sản phẩm thủy sản Việt rơi vào vùng cạnh tranh yếu thế hơn. 

Hiệp hội dự báo nguy cơ mất thị phần tại thị trường Mỹ, trong đó có tôm và cá ngừ, là hoàn toàn có thật nếu ngành tôm Việt bị áp thuế CBPG mức cao 33,29% như phán quyết sơ bộ. Đối với cá ngừ, vốn đã khó về nguyên liệu lại thêm mức thuế cao hơn so với Ecuador,Philippines và Indonesia lại càng thêm yếu thế.

Dù thách thức lớn, Hiệp hội nhận định triển vọng của ngành thủy sản vẫn sáng nhờ sự phục hồi mạnh mẽ từ các thị trường trọng điểm như Trung Quốc, ASEAN và Nhật Bản. Ngoài ra, việc EU có dấu hiệu gỡ bỏ các rào cản kỹ thuật cũng mở ra cơ hội mới cho các sản phẩm chế biến sâu. Các hiệp định EVFTA, CPTPP, UKVFTA tiếp tục tạo lợi thế thuế quan vượt trội so với các nước đối thủ.

Dự báo cả năm 2025, xuất khẩu thủy sản có thể đạt 9–9,2 tỷ USD. Trong đó, tôm dự kiến đạt 3,6–3,8 tỷ USD, cá tra khoảng 1,8 tỷ USD, cá ngừ 850–900 triệu USD và các hải sản khác đóng góp khoảng 3 tỷ USD. 

VASEP cho biết để đạt mục tiêu này, doanh nghiệp cần chủ động về nguyên liệu, đẩy mạnh công nghệ chế biến, khai thác thị trường ngách và tận dụng tối đa lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do.