Tại Mỹ, con đường dẫn đến tương lai giàu có đang chuyển hướng, trong bối cảnh AI mở ra cơ hội để những người thợ tay nghề cao kiếm hàng trăm nghìn USD mỗi năm, thậm chí trở thành triệu phú nhờ làm chủ doanh nghiệp của riêng mình.

Xu hướng này thu hút rất nhiều sự chú ý sau bài phát biểu của ông Jensen Huang, CEO gã khổng lồ bán dẫn Nvidia, tại Anh vào tháng 9 vừa qua.

Vị tỷ phú chia sẻ với phóng viên của Channel 4 News: “Mỗi năm, chúng ta sẽ phải tăng gấp đôi quy mô xây dựng hạ tầng AI, và cứ thế lặp đi lặp lại…

Chúng ta cần hàng trăm nghìn thợ điện, thợ sửa ống nước và thợ mộc để xây dựng nhà máy phục vụ AI. Lực lượng lao động cổ cồn xanh trong mọi nền kinh tế sẽ chứng kiến thời kỳ bùng nổ”.

Nói một cách dễ hiểu, có khả năng lớp triệu phú tương lai sẽ là những lao động chân tay nhưng có tay nghề cao, thay vì nhóm nhân viên văn phòng bình thường đang đối mặt với nguy cơ mất việc do làn sóng AI. Liệu điều này có khả thi hay không?

Vấn đề cơ bản: Chênh lệch cung - cầu

Theo ước tính của các chuyên gia, nước Mỹ hiện nay thiếu khoảng 80.000 thợ điện, 500.000 thợ sửa ống nước, 500.000 công nhân xây dựng và 600.000 lao động nhà máy.

Tình trạng thiếu hụt lao động xảy ra một phần là do trong hàng chục năm qua, người trẻ và xã hội thường chú trọng con đường sự nghiệp dựa trên học vấn, hay cụ thể hơn là những công việc đòi hỏi bằng cấp cao.

Những nghề kỹ thuật bị coi là công việc vất vả, thiếu ổn định và kém danh giá. Số người theo học trường nghề và ra làm việc trong những lĩnh vực này ngày càng ít, hệ quả là khi lớp lao động lành nghề lớn tuổi nghỉ hưu, nguồn nhân lực mới không đủ để thay thế.

Trong khi đó, nhu cầu sửa chữa hoặc xây dựng hạ tầng không hề suy giảm. Biến đổi khí hậu khiến thời tiết khắc nghiệt hơn, khiến các dịch vụ lắp đặt và bảo trì hệ thống sưởi, điều hòa, nhà ở ngày càng thiết yếu trong đời sống. 

Tiếp đến, nhờ cơn sốt AI, nhu cầu xây dựng trung tâm dữ liệu, nhà máy chip và đường điện tăng vọt, khiến chênh lệch cung - cầu thợ lành nghề ngày càng nghiêm trọng.

Ông Mike Rowe, CEO công ty MikeRoweWorks, nhận xét tình trạng thiếu hụt lao động lành nghề đã chạm đến ngưỡng báo động, nhiều công ty không tìm đủ người sẵn sàng học nghề và đi làm.

Vị CEO chỉ ra: “Bạn cứ thử hỏi một người đang cố xây nhà mà xem. Họ sẽ nói rằng chi phí đang vượt quá ngân sách dự kiến. Lý do là tình trạng thiếu hụt nhân lao động lành nghề đang kéo chi phí công thợ lên cao”.

Tiền lương của người lao động cổ cồn xanh phản ánh rõ rệt tình trạng trên. Số liệu của Cục Thống kê Lao động Mỹ cho thấy vào tháng 5/2024, tiền lương trung vị của thợ điện nước, cơ khí dao động trong khoảng 59.000 - 62.000 USD/năm, cao hơn hẳn mức trung bình của mọi ngành nghề là 49.500 USD.

Công nhân xây dựng trung tâm dữ liệu có thể dễ dàng kiếm nhập 100.000 USD/năm hoặc hơn nếu làm thêm giờ, tờ Fortune cho hay.

Con đường thành triệu phú

Những người trẻ tuổi đang cố gắng bắt kịp xu hướng mới. Ông Nich Tremper, nhà kinh tế cấp cao tại nền tảng quản lý nhân sự Gusto, ước tính số sinh viên học đại học hệ 4 năm đã giảm hơn 2 triệu người kể từ năm 2011. Trong khi đó, số người theo học trường nghề lại tăng.

Theo số liệu từ Gusto và Bộ Lao động Mỹ, thế hệ Gen Z chiếm 18% lực lượng lao động nói chung, nhưng lại chiếm 25% số người mới vào làm trong các ngành tay nghề cao trong năm 2024.

Nhiều người đã nhanh chóng đạt được thành công. Anh Jacob Palmer từ bỏ con đường đại học để học nghề sửa điện vào năm 18 tuổi. Vài năm sau, anh đã tự mở công ty riêng và trong năm đầu đạt lợi nhuận 90.000 USD.

Trong 9 tháng đầu năm 2025, công ty của anh doanh nhân 23 tuổi còn kiếm được nhiều hơn thế. Cứ đà này, anh Palmer rất có thể sẽ trở thành triệu phú trước tuổi 30.

Và Palmer không phải trường hợp cá biệt. Theo tờ Wall Street Journal, những người làm dịch vụ sửa chữa, lắp đặt hệ thống điện nước - vốn thường kế nghiệp công ty gia đình từ thế hệ trước - đang trở thành tầng lớp triệu phú mới tại Mỹ. 

Khi bán lại công ty cho các quỹ đầu tư tư nhân, nhiều chủ doanh nghiệp nhận về khoản tiền lên tới hàng triệu USD, trở nên giàu có gần như sau một đêm.

Trước đây, việc bán công ty gia đình thường bị xem là điều không hay, nhưng nhiều chủ doanh nghiệp đã thay đổi quan điểm. Nhiều người đàm phán để giữ cổ phần và quản lý hoạt động công ty, đảm bảo lợi ích tài chính cá nhân và duy trì di sản gia đình.

Lợi thế trong thời đại AI

AI và tự động hóa đe dọa nhiều công việc văn phòng, nhưng phần lớn các ngành đòi hỏi tay nghề cao lại chịu ít rủi ro bị thay thế. Ví dụ, hoạt động xây dựng, lắp đặt, sửa chữa điện nước đòi hỏi sự khéo léo tay chân, khả năng đánh giá và giải quyết vấn đề linh hoạt - điều mà máy móc chưa thể dễ dàng bắt chước.

Ông Dario Amodei, CEO Anthropic - một trong những công ty phát triển AI hàng đầu thế giới - cảnh báo AI có thể xóa sổ 50% các công việc văn phòng cấp thấp, kéo tỷ lệ thất nghiệp lên 10 - 20% trong vòng 5 năm tới.

Làn sóng cắt giảm nhân sự vì AI đã bắt đầu diễn ra. Microsoft đang sa thải 6.000 nhân viên, tương đương 3% lực lượng lao động. JPMorgan Chase dự kiến AI sẽ cho phép ngân hàng này cắt giảm ít nhất 10% nhân viên hỗ trợ và vận hành trong vòng 5 năm tới, dù khối lượng công việc vẫn tăng.

Goldman Sachs ước tính khoảng 6 - 7% người lao động Mỹ, tức hơn 10 triệu người, có nguy cơ mất việc vì AI. Viện Kinh tế Kỹ thuật số Stanford xác định các lĩnh vực dễ bị ảnh hưởng nhất gồm phát triển phần mềm, chăm sóc khách hàng và quản lý tài liệu.

Trái lại, ông Erik Brynjolfsson, Giám đốc Viện Kinh tế Kỹ thuật số Stanford, cho rằng các công việc đòi hỏi thể lực như xây dựng vẫn an toàn trước AI.

Báo cáo của Microsoft hồi tháng 7 cũng xếp nhiều nghề cổ cồn xanh vào nhóm khó bị thay thế nhất. Proception AI, công ty sản xuất robot hình người, thừa nhận robot vẫn chưa thể mô phỏng những động tác đơn giản với con người như vặn chìa khóa hay nhấc điện thoại.

Thực tế đó đang tạo ra một nghịch lý đáng kinh ngạc: các công việc tay chân mà nhiều người nghĩ dễ bị công nghệ thay thế nhất lại trở nên ổn định hơn công việc bàn giấy.

Ngoài CEO Jensen Huang của Nvidia, nhiều lãnh đạo doanh nghiệp cũng lên tiếng cảnh báo về tình trạng thiếu lao động tay chân lành nghề. CEO Larry Fink của BlackRock cho biết ông đã nêu vấn đề này với các quan chức chính quyền Tổng thống Donald Trump.

Ông nhấn mạnh chính sách trục xuất lao động nhập cư bất hợp pháp của Nhà Trắng - cộng với sự thờ ơ của giới trẻ - khiến Mỹ thiếu trầm trọng thợ điện để xây dựng trung tâm dữ liệu. Trong khi đó, đây lại là nền tảng không thể thiếu để phát triển AI.